Sabiq oqughuchilar misirda Uyghur oqughuchilarning köpiyishining sewebliri üstide toxtaldi

Misirda Uyghur oqughuchilarning tutqun qilinish weqesi, tutqundin awwal misirda texminen 5-6 ming etrapida Uyghur oqughuchining toplan'ghanliqidek bir ré'alliqni ashkarilidi. Bu san Uyghurlarning chet'elde oqush munasiwiti bilen toplinish ehwaligha nisbeten éytqanda köp san hésablinidu. Undaqta, qandaq amet yaki qismet misirda bunchilik Uyghur oqughuchining toplinishigha seweb bolghan?

Bügün muxbirimizning bu heqtiki so'allirigha ezherdin ayrilghan sabiq oqutquchi abdulla ependi we sabiq oqughuchi bümeryem jawab berdi.

Muhajirettiki tarixchilarning qarishiche, misirda 5 ming etrapida Uyghur oqughuchining toplinishi, bügün üchünla emes, Uyghur yéqinqi zaman tarixigha nisbetenmu chong bir san we zor bir ish. Misirdin ayrilghan sabiq oqutquchi we oqughuchilarning bildürüshiche, misirda bu derijide köp sanda oqughuchining toplinishigha birinchi bolup ezher uniwérsitétida oqushning heqsiz bolushi seweb bolghan.

Ikkinchidin, misirda istémal sewiyesining töwen bolushi, ana yurtida az-tola iqtisadi éshin'ghan ata-anilarning perzentlirini misirgha élip chiqishigha we perzentlirini yénida turup oqutushigha ilham we imkan bergen.

Üchinchidin, Uyghur rayonida yéqinqi yillardin buyan a'ile diniy ma'aripigha qarita qattiq cheklesh, diniy ustazlargha qarita éghir zerbe bérish heriketliri seweblik, bir qisim diniy ustazlar wetendin ayrilishqa mejbur bolghan, ezher uniwérsitéti bu ustazlar üchün, hem jan saqlash, hem ilmini mukemmelleshtürüsh we oqutush ishlirini dawamlashturush pursitini bergen. Bu diniy ustazlarning misirgha toplinishi bilen, yurtidiki mezgilde ulardin ilim alghan, emma qanmighan, dawamliq oqushqa intilgen sabiq oqughuchilarning ularning izini bésip misirgha kélishige türtke bolghan.

Tötinchidin, misirda Uyghur siyasiy we ammiwi teshkilatliri bolmighanliqi üchün, bezi oqughuchilar we ata-anilar teripidin oqush tamamlan'ghanda yurtqa qaytip ketkili bolidighan yeni yurtqa qaytsa, xitay da'irilirining siyasiy tehditige uchrimaydighan yaki az uchraydighan jay dep texmin qilin'ghan. Netijide peqet oqush we oqushtin kéyin wetinige qaytishni meqset qilghan Uyghurlar, misirda oqushni eng muwapiq körgen.

Yuqiriqi sabiq oqutquchi we oqughuchilarning bayan qilishiche, ular gerche köngüllirige oqushtin bashqa meqsetni pükmigen bolsimu, xitayning dölet bixeterlikige guman da'irisidin we tarqitish we zerbe bérish nishanidin chette qalalmighan.

Biz bügün yene misirda Uyghur oqughuchilarning toplinish tarixi heqqide ilgiri ezher uniwérsitétini oqughan we nöwette türkiyede yashawatqan abdujélil turan ependini ziyaret qilduq. U, misirda Uyghur oqughuchilarning yighilishining 1980 ‏-yillarning axiri bashlan'ghanliqini we yéqinqi yillarda köpeygenlikini, emma bu köpiyishke xitayning qandaqtur yol qoyghan yaki köz yumghanliqi emes, belki dunyaning we xitayning omumiy tereqqiyati sewebidin Uyghurlargha qarita kichikkine bir yochuq échilghanliqini, dewrlerdin béri ilim we pursetke intizar bolghan Uyghurlarning bu yochuqtin paydilinishqa chamiche urunup baqqanliqini ilgiri sürdi.