Nato eskerliri afghanistandin ottura asiya térritoriyisi arqiliq chiqirilmaqchi

Hazir dunya jama'etchilikining diqqiti afghanistanda hem uninggha chégridash ottura asiya döletliride bolmaqta. Xelq'ara tinchliqni saqlash küchlirining afghanistandin chékinishi munasiwiti bilen, sabiq sowét ottura asiya jumhuriyetliridiki weziyetning keskinlishish mumkinliki köpchilikni endishige salmaqta.

Yene bir tereptin, nato herbiy téxnikisining ottura asiya döletliridin qaysisigha erzan bahada sétilish mesilisimu bu rayondiki omumiy weziyetke tesir qilmaqchi. Buningdin kim menpe'etdar? “Nowaya gazéta-kazaxstan” da élan qilin'ghan “Özbék urush chiqim puli, tashkentning herbiy qudritining ösüshi qazaqistan we bashqimu merkiziy asiya döletlirige qandaq xewp tughduridu?” namliq maqalining aptori witaliy wolkof a q sh, an'gliye we gérmaniyining öz eskerlirini afghanistandin élip chiqip kétish munasiwiti bilen ularning herbiy téxnikisining néme üchün qaldurulidighanliqini chüshendürüshke tirishqan. Buningdin tashqiri özbékistan bu memliketlerdin ayropilan, zamaniwi artillériye, broniwik we bashqimu téxnikilarni almaqchi iken. Maqale aptori özbékistandin bashqa yene béshkekningmu en'gliye bilen mushu heqqide muzakiriler élip bériwatqanliqini otturigha qoyghan.

U en'gliye mudapi'e ministiri filipp xamondning “Tayms géziti”ge bergen bayanigha asaslinip, britaniyining öz eskerlirini özbékistan térritoriyisi arqiliq élip kétish hésabigha özining herbiy jabduqlirini we téxnikisini özbékistan'gha erzan bahada sétish heqqide kélishkenlikini éytqan. Buning aldida nato rehberliki öz herbiy téxnikisini qaytidin élip chiqip kétishni toghra körmey, belki “Adem öltürmeydighan” téxnikilarni bikargha qaldurush üchün tashkent, béshkek we düshenbe bilen muzakire yürgüzgen iken. En'gliye ministirining éytishiche, téxnikining töwen bahada sétilishi özbékistanning zeherlik chékimlik etkeschilikige qarshi küresh qilishigha, shundaqla nato eskerliri ketkendin kéyin, chégradiki bixeterlikni teminlishige yardem béridu.

Bu rusiye we qazaqistanni ikki xil haletke qaldurghan idi. Birinchidin, ular afghanistan bilen chégridash bolmisimu, amma nato eskerliri ketkendin kéyin, afghanistan chégrasini közitidighan döletlerning herbiy qudritining ösüshige her ikkilisi menpe'etdar bolmaqta. Bu yerde asasiy rolni özbékistan bilen tajikistan oynimaqchi. Ikkinchidin, ottura asiyada qaldurulghan herbiy téxnikini ishlitish üchün shertlik türde natoning meslihetchiliri we téxnikilirining herbiy yardimi kérek bolidu. Bu jeryanda natoning ottura asiya, shu jümlidin özbékistan we tajikistandiki herbiy we siyasiy tesirining küchiyishi tebi'iydur. Bu, elwette, rusiyini teshwishlendüridu. Astanining munchilik bash aghritishi yoq, déyilidu maqalide. Uni peqet qoshna özbékistanning herbiy qudritining ösüshi bi'aram qilishi mumkin. Amma qirghizistan we tajikistan'gha qarighanda, qazaqistan yéterlik derijide bay bolup, u özining herbiy qudritini kücheytish imkaniyitige ige. Emdi biwasite özbékistan we tajikistan'gha kélidighan bolsaq, her ikkilisining afghanistanda öz menpe'etlirini qoghdashqa we tesir da'irisini kücheytishke tirishishi éhtimal. Bu jeryanda ularning hetta öz ‏- ara riqabetlishish mumkinlikimu ilgiri sürülmekte.

Emdi “Séntir asiya” da bésilghan wiktoriya panfilowaning “Düshenbe natogha öz térritoriyisini teklip qilmaqta. Tajikistan afghanistandin yawropagha qatnashta yol üsti memliket bolmaqta” namliq maqaliside, bolupmu tajikistanning a q sh we en'gliye bilen bolghan afghanistan mesilisi qarilidu.

Maqalide tajikistanning öz térritoriyisini afghanistandiki xelq'ara bixeterlikni teminlesh küchlirining yüklirini élip chiqish üchün bérishke teyyar ikenliki, buninggha en'gliyining qoshulghanliqi, emma, a q sh ning undaq qarimaydighanliqi heqqide éytilghan.

ððMaqalide éytilishiche, a q sh 2014-yili afghanistandiki urushni tamamlash niyitide bolmaqta. Amma analizchilarning pikriche, a q sh bu memlikettin üzül-késil kétish oyida bolmay, belki herbiy küchini qisqartip, ularni qoshna ottura asiya döletliride orunlashturmaqchi iken. Ottura asiyada qanchilik herbiy küchning orunlishidighanliqi mesilisi peqet washin'gton we kabul otturisida kélishim tüzülgendin kéyinla melum bolidu. Nato eskerlirini afghanistandin élip chiqish kabuldin mazari-sherifke mangidighan aptomobil yoli, u yerdin xayraton-térméz tömür yoli, andin özbékistan térritoriyisi arqiliq emelge ashurush qollay dep qaralghan. Analizchilarning texmin qilishiche, egerde a q sh ning tajikistan we qirghizistanda herbiy téxnika we qoral-yaraqni orunlashturush meqsiti bolsa, u chaghda tajikistan we qirghizistanmu tranzit memliketliri süpitide qaralmaqchi.

Hazir qirghizistanda amérikining manas herbiy bazisining kéyinki teqdiri muhakime qilinmaqta. Parlamént députati rawshan zhéyénbékofning éytishiche, a q sh bazisining bu elde qaldurushning üch sewebi bar. Birinchidin, iqtisadiy seweb, yeni qirghizistan her yili amérikidin 60 milyon dollar alidu. Ikkinchidin, shériklik, yeni bu baza qirghizistan we a q sh otturisidiki birdin-bir baghlinish yoli bolmaqta. Üchinchidin, bixeterlik mesilisi.

Öz nöwitide tajikistanmu amérikigha öz térritoriyisini teklip qilghan bolsimu, amma tajikistanning shertlirige qoshulmighan a q sh memuriyiti hazirche bu mesilini hel qilmay turidu.