Обама: америка - японийә тинчлиқ келишимлири мән туғулмастила түзүлгән

Ихтиярий мухбиримиз қутлуқ
2014.04.25
obama-shinzo-abe-yapon-amerika.jpg Японийә баш министири шинзо абе америка президенти обама билән биллә
RFA/Qutluq


Америка президенти барак обама 23 - апрелдин башлап японийәдә елип бериватқан зияритиниң иккинчи күнидә, икки дөләт рәһбәрлири өз - ара сөһбәт өткүзгәндин кейин 24 - апрел чүштин кейин токйода өткүзүлгән мухбирларни күтүвелиш йиғинида барак обаманиң сенкаку арили мәсилиси һәққидә мухбирларға бәргән баянати япон мәтбуатлириниң наһайити юқири баһасиға вә япон хәлқиниң алқишиға еришкән.

Японийәдин чиқидиған нопузлуқ гезитләрдин асаһи шимбун гезитиниң 24 - апрел санида елан қилинған “хитайға болған қаршилиқ һәмкарлиқида икки дөләтниң қариши охшаш әмәс” сәрләвһилик мақалидә дейилишичә, японийә баш вәзири шинзо абениң хитайға болған қаршилиқи күчлүк болсиму, әмма америка президенти барак обаманиң пәрқлиқ болуп, бу қетимқи униң асия әллиригә қилған зиярити асияни иқтсади вә һәрбий җәһәттин өз контроллуқиға елиш шундақла хитайни өзигә бойсундурушни мәқсәт қилғанлиқи алға сүрүлгән.

Асаһи шимбун гезитидә баян қилинишичә японийәдә зиярәттә болуватқан обама мухбирларға қилған сөзидә “ дөләтләр кичик вә яки чоң болуштин қәтийнәзәр чоқум хәлқара қаидиләргә бойсунуши керәк” дегән. У сөзидә йәнә “сенкаку арилини америка билән японийә бирликтә қоғдайду” дәп тәкитлигән. Обаманиң бу сөзлири һәққидә гезиттә:“обаманиң бу сөзлири хитайни хәлқара қаидә - низамларға әмәл қилип, сенкаку арили мәсилисини һәл қилишта һәмкарлишишқа дәвәт қилғанлиқи” дәп баһа берилгән.

Обаманиң сенкаку арили мәсилиси тоғрисидики барлиқ қарашлирини шинзо абениң қизғинлиқ билән қобул қилғанлиқи мақалидә алаһидә тилға елип өтүлгән.

Мақалидә ейтилишичә, японийә баш вәзири абе 24 - апрел мухбирларға бәргән баянатида;“биз бәзи мәсилиләрдә өз алдимизға хас бәзи бир йеңи қаидиләрни бәлгиләймиз. Бу дегәнликим, һәр бир дөләтниң өз алдиға мустәқил қиммәт қариши болиду дегәнликтур” дәп тәкитлигән. Көзәткүчиләрниң қаришичә, абениң бу сөзи хитайға қаритилип ейтилғанлиқи сәвәбидин, шу күни хитай ташқи ишлар баянатчиси чиң гаң абениң сөзигә дәрһал инкас қайтуруп: “хитайниң америка билән японийә арисида түзүлгән бу келишимләргә қарши туридиғанлиқи” ни вә шундақла “бу икки дөләт ширикчилик соғуқ уруш дәвридики һәмкарлиқларға охшайду” дегән. Чиң гаң сөзидә йәнә:“бу хилдики һәмкарлиқлар үчинчи бир дөләткә қаритилмаслиқи керәк” дегән.

24 - Апрел шинзо абе токйода мухбирларға бәргән баянатида хитай һәққидә тохтилип:“ биз шуни қарар қилдуқки, кимки өз күчигә тайинип риаллиқни өзгәртмәкчи болса, биз униңға қәтий қарши туримиз” дегән. Обама болса мухбирларға бәргән баянатида, хитайни мәсилини тинчлиқ билән һәл қилишқа чақиридиғанлиқини билдүргән.

Обама билән абениң сөһбитидин кейин, хитайниң икки дөләт рәһбәрлириниң сөзлиригә дәрһал инкас қайтуруп өз наразилиқини билдүргәнлики һәққидә тохталған хитай - япон мунасивәтлири мустәқил тәтқиқатчиси норико ханим зияритимизни қобул қилип мундақ деди: “мениңчә, хитай дөлити обама билән абениң арисида елип берилған сөһбәтләрдики сенкаку арилиға даир мәзмунларға қарши һалда сенкакуға болған һуҗумини техиму күчәйтиши мумкин. Мән икки дөләт оттурисидики мунасивәт начарлишиши еһтималлиққа йеқин дәп қараймән.”

Йомиури шимбун гезитиниң 24 - апрелдики санида елан қилинған “сенкаку арилини қоғдаш мәсилисидә америка - японийә һәмкарлиқиниң баянати очуқ болди” мавзулуқ мақалисидә америка - японийә һәмкарлиқиниң техиму күчәйгәнлики, икки дөләт рәһбәрлириниң сөһбитидин кейин обаманиң мухбирларға бәргән баянатида, илгири америка билән японийә арисида түзүлгән тинчлиқ келишиминиң бәшинчи маддисиға асасән сенкаку арилиниң америка тәрипидин қоғдилидиғанлиқини билдүргәнлики баян қилған.

“ниппон кеәзай гезитиниң 24 - апрелдики санида “ японийә - хитай мунасивити илгири сүрүлуши керәк” мавзулуқ мақалидә японийәдә зиярәттә болуватқан америка президенти барак обаманиң японийә һөкүмитини хитай билән болған дипломатик мунасивитини илгири сүрүшкә чақирғанлиқи билдүрүлгән.

Японийидин чиқидиған “ниши ниппон гезити” ниң 24 - апрелдики санида обаманиң сенкаку арили һәққидә ейтқан сөзлиригә алаһидә орун берилгән болуп, обама сөзидә сенкаку арилиниң америка - японийә һәмкарлиқида бирликтә қоғдилидиғанлиқини, хитайниң сенкаку арилиниң тарихтин бери японийәниң игидарчилиқида болуп келиватқан арал икәнликини етирап қилип, тарихни өзгәртишкә тиришмаслиқини вә мәсилини тинч йол билән һәл қилишқа чақиридиғанлиқини билдүргәнлики оттуриға қоюлған.

Мақалидә көрситилишичә, америка президенти барак обама 24 - апрел токйода мухбирларға бәргән баянатида сенкаку арилини қоғдаштики америка - японийә һәмкарлиқи һәққидә тохтилип:“ америка - японийә тинчлиқ келишимлири мән туғулмастила түзүлгән” дегән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.