Хитай пуқралириниң париждики муштумзорлуқи ғулғула қозғиди

Мухбиримиз гүлчеһрә
2017.04.03
parizh-xitay-namayish.jpg Лю фамилилик бир хитай көчмәнниң фирансийә сақчилири тәрипидин өлтүрүлүши сәвәблик намайиш қиливатқан хитай пуқралири. 2017-Йили 2-апрел, париж.
AFP

Лю фамилилик бир хитай көчмәнниң фирансийә сақчилири тәрипидин өлтүрүлүши сәвәблик, парижда хитай пуқралириниң намайишлири бир һәптидин бери давам қилмақта иди. 2-Апрел хитай намайишчиларниң париж кочилиридики намайишиға 6 миңдин артуқ адәм қатнашқан болуп, наразилиқ намайиши парижда бигунаһ инсанларға, сақчиларға һуҗум қилиш, сақчи аптомобиллирини уруп-чеқиштәк зораванлиққа айланған. Таратқуларда, парижда етиветилгән хитайниң өлүмигә наразилиқ билдүрүш баһанисидә, париж кочилирида қалаймиқанчилиқ чиқирип сақчилар билән тоқунушқан хитайларниң арқисида күшкүрткүчиниң хитай мафия гуруһи яки һөкүмәт болуши мумкинлики илгири сүрүлмәктә.

Өз дөлитидә хитай һөкүмитиниң адаләтсизлик вә зораванлиқиға қаршилиқ билдүрәлмигән хитай пуқралириниң чәтәлдә йиғилип муштумзорлуқ қилиши йәнә, уйғурлардиму һәр хил муназириләргә тема болди.

Өткән дүшәнбә күни кәч, фирансийә пайтәхти парижниң 19-районида олтурушлуқ хитай көчмән лю шавяв, сақчиларниң тәкшүрүш елип бериши җәрянида тоқунуш йүз берип етип өлтүрүлгәндин кейин, 27-март, сәйшәнбә кәчтә нәччә йүзлигән хитай 19-районидики сақчи понкити алдиға топлишип “лю шавяв үчүн адаләт”, “сақчиларниң зораванлиқиға хатимә берилсун”, “сәвәбсиз өлтүрүлди” дегән шоарларни товлап, вәқәгә чүшәнчә берилишини тәләп қилған, намайишчилар һәтта сақчи понкитиға бесип кирмәкчи болған. Бир қисим намайишчилар сақчи понкити алдиға тохтитип қоюлған сақчи аптомобилиға от қоюп бәргәнлики мәлум. Бу хил наразилиқ зораванлиқ түсини алған көрүнүшләр чоң-кичик ахбарат вә таратқуларда тема болмақта. Бейҗиң даирилири бу вәқәгә инкас қайтуруп: “фирансийәдики җуңго пуқралириниң қануний һәқ-һоқуқлириға капаләтлик қилиш” ни тәләп қилған.

Париж сақчи даирилири 26-март кәчтә 19-районда бир өйгә тәкшүрүшкә барған 3 сақчиниң тәкшүрүш елип беришиға қаршилиқ көрсәткән хитай көчмән лю шавявниң, қайча билән сақчиларға һуҗум қилғанлиқини, сақчилардин бириниң яриланғанлиқини вә өзини қоғдаш үчүн лю шавявға оқ чиқарғанлиқини билдүргән иди.

Өлгүчи хитай көчмән лю шавяв нәқ мәйданда қутқузуш аптомобили йетип келиштин илгири өлгән болуп, униң қизи учур васитилиригә, дадисиниң сақчиларға һуҗум қилмиғанлиқини, вәқә җәрянида ашханида белиқ тазилаватқанлиқини, қоңғурақ челинғандин кейин, қолида қайча тутқан пети ишик ачқанлиқини вә 10 секунт ичидила етип ташланғанлиқини илгири сүргән.

Мәтбуатларда вә таратқуларда йәкшәнбә күни йәни 2-апрел 6 миңдин артуқ хитай парижда йиғилип, наразилиқ намайиши өткүзгәнлики. Наразилиқ намайиши тәшкиллигән хитайларниң кочидики мунасивәтсиз пуқраларға,сақчиларға тухум, ботулка вә мевә билән һуҗум қилғанлиқи, намайиш давамида хитайларниң йәнә париж шәһәрлик һөкүмитигә тәвә бир аптомобилни дүм көмтүрүп ташлиғанлиқи нурғун қатнаш чирағлириға зиян салған намайишчилар бәзи иш орунлириниң деризилириниму чеқивәткәнлики, намайишчиларни тарқитиш вә вәзийәтни контрол қилиш үчүн сақчиларниң ботулка билән таш атқан намайишчиларға бесимлиқ су билән яш аққузуш бомбилирини ишләткәнлики қатарлиқ җәрянлар сүрәтлик, кәң түрдә хәвәр қилинди.

Радийомиз хитай бөлүми мухбирлири 2-март кәчтә парижда люға адаләт тәләп қилип тәзийә вә йиғилиш қиливатқан хитайлардин телефон арқилиқ мәлумат алған болуп, йиғилишқа қатнишиватқан җаңҗйәнниң тонуштурушичә, шу күни бирдин кейин йиғилишқа башлиған намайишчилар 7 миңдин ашидиған болуп, тәзийә билдүрүш вә адаләт тәләп қилиш йиғилиши аяғлишишниң алдида намайишчилар, валийлиқ тәрипидин бекитип берилгән йиғилиш елип бериш линийәсиниң сиртиға чиққанлиқи үчүн сақчилар һәрикәткә өткән вә намайишчилар билән сақчилар арисида тоқунуш йүз бәргән, сақчилар яш аққузуш бомбиси вә калтәкләрни ишлитип намайишчиларни тарқитивәтмәкчи болған. Бу җәрянда, нурғунлиған намайишчилар яридар болған.

Униң дейишичә, париждики хитайларниң наразилиқ йиғилишлири җавабсиз қалмиған, йиғилишқа қатнашқан люниң аилә тавабиати намайишчиларни өзини тутувелишқа чақирип, фирансийә даирилириниң лю шавявниң аилисидикиләрдин һал сорап, вәқә үстидин әстайидил тәкшүрүш елип беришиға вәдә бәргәнликини билдүргән.

Парижда сақчиларға қаршилиқ көрситип һуҗум қилған бир хитай етип өлтүрүлгәндә, фирансийәдики миңлиған хитайларниң наразилиқ намайиши өткүзгәнлики вә муштумзорлуқ қилип зораван васитиләрни қоллиниватқанлиқи шундақла һәтта бейҗиң даирилириниң фирансийәгә бесим ишләткәнлики, иҗтимаий таратқуларда бу ишниң арқисида хитай һөкүмити яки хитай мафия күчлири бар дегәндәк қиясларни мәйданға кәлтүрмәктә.

Фирансийә уйғур җәмийити рәиси әркин әпәндини зиярәт қилип, мәзкур вәқәниң фирансийәдики тәсирини соридуқ. Уму бу намайишчилардин хитай дөлити өзиниң мәнпәәтлири үчүн бесим яки пул билән пайдилиниватқан болуши мумкин дегән гуманлирини оттуриға қойди, әркин әпәндиниң ейтишичә, гәрчә толуқсиз мәлуматларда парижда 300 миңдин көпрәк хитай яшайдиғанлиқи көрситилгән болсиму, әмәлийәттә 500 миңдинму җиқ болуши мумкинлики илгири сүрүлүватқан болуп, хитай пуқралириниң инсаний вә иҗтимаий әхлақ пәзилитиниң төвәнлики, мәдәнийәтсиз қилмишлири билән фирансийәдила әмәс, пүткүл явропада яман тәсири бар. Әркин әпәнди йәнә, гәрчә бу намайиш вә тоқунушларда уйғурлар тәсиргә учримиған болсиму, қолида хитай паспорти болғанлиқи үчүн уйғурларниңму, фирансийә җәмийитидә иш издәш вә башқа җәһәтләрдә тәсиргә учрайдиғанлиқини билдүрди.

Хитай пуқралириниң, башқа әлдә йиғилип “адаләт тәләп қилған” болуп муштумзорлуқ қилиши һәтта уйғур көзәткүчиләрниңму алаһидә диққитини тартқан болуп, германийәдин зияритимизни қобул қилған сиясий көзәткүчи пәрһат юруңқаш әпәнди, бир қанчә қетимлиқ террорлуқ вәқәлиридин кейин, алаһидә бихәтәрлик тәдбирлири давам қиливатқан фирансийәдә бир хитайниң сақчиларға маслашмиғанлиқи вә қаршилиқ көрситиши билән өлтүрүлгәнликини баһанә қилип, париж кочилиридики калтәк-тоқмақларни көтүрүп, кишиләргә өч елиш характерлик һуҗумларни елип бериватқан хитайларниң, өзиниң көз алдиға дәрһал “26-июн шавгуән вәқәси”, “5-июл үрүмчи вәқәси”дәк хитайларниң уйғурларға йүргүзгән зораванлиқлири, наһәқ, вәһшийләрчә таяқ-тоқмақлар билән өлтүрүлгән уйғурларни, шу җәряндики хитай даирилириниң адаләтсизлики, уйғурларниң наразилиқлирини қанлиқ бастурушлиридәк мәнзириләрни көз алдиға елип кәлгәнликини вә рошән селиштурма болғанлиқини мулаһизә қилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.