Mulahizichiler: qazaqistanda radikal chong küchler bar, emma ularni birleshtüridighan küch yoq

23-Dékabir yüz bergen süriyediki özini öltüriwélish xaraktéridiki partilitishtin bir körünüsh

Melumatlargha qarighanda, qazaqistan da'iriliri térrorluqqa zerbe bérish da'irisini kéngeytip, bir qisim gumandarini sotlighan bolup, bularning ichide hetta süriyede jeng qilip qaytip kelgenlermu bar iken.

Bu heqte toxtalghan qazaqistanliq siyasetshunaslar, qazaqistanda chet'ellerdiki térrorluq teshkilatlarning eskiriy we idé'ologiye tesirige uchrighan ayrim shexsler bar bolsimu, ularning resmiy guruh bolup shekillenmigenlikini bildürdi.

Ular yene qazaqistan hökümitining chet'ellerdiki térrorchi teshkilatlargha qatnashqanliqi ilgiri sürülgen qazaqistanliqlarni derhal jazalashqa aldirimay, ularning jinayetlirini delillishi kéreklikni, shundaq bolghanda döletke jiq bésim kelmeydighanliqini bildürdi.

Yéqinda jenubiy qazaqistan wilayitining merkizi chimkent shehiride töt térrorchi sotlandi.

Qazaqistandiki “Tén'grinyus”, “Nur. Öz” axbarat agéntliqlirining melumatlirigha qarighanda, ular, 2011-yilning öktebirdin, 2013-yili noyabirghiche jenubiy qazaqistan wilayitide térrorchiliqni teshwiq qilghan, térrorluq guruppa teshkil qilghan hem uni bashqurghan, térrorluq heriketni meblegh bilen teminligen hem uninggha bashqa yardemlernimu körsetken, shundaqla süriye térritoriyiside térrorluq guruppa pa'aliyitige hem térrorluq heriketlirige qatnashqan.

Mezkur sotlan'ghanlar qazaqistan jinayi ishlar nizamnamisining bir nechche maddiliri boyiche eyiblinip, her xil muddetlik türme jazasigha höküm qilindi.

Melumatlargha qarighanda, ötkenki yili mundaq eyib bilen 50 tin oshuq adem sotlan'ghan bolsa, 2012-yili ularning sani 127 ge yetken idi. Térrorchiliqchh qatnashqanlarning köpchiliki memliketning gherbiy rayonliridin bolup, ular “Salafizim” radikal idiyilirini hemde afghanistan, pakistan, shimaliy kawkaz we süriyediki qoralliq heriketlerge qatnishishni terghib qilghan.

Shu munasiwet bilen qazaqistan jinayi ishlar nizamnamisige bir qatar özgirishler kirgüzülüp, ularning ichide qazaqistanning sirtidiki herbiyleshtürülgen qisimlargha qatnashqanliqi, térrorluq we radikalliq teyyarliqtin ötkenliki, shundaqla chet'eldiki qoralliq toqunushlargha ishtirak qilghanliqi we bashqilar üchün jawabkarliqqa tartish maddilirimu bar.

Qazaqistanda bügünki künde térrorluq heriketlerni emelge ashurghuchi küchler barmu? ularning rehberlik orgini mewjutmu? qazaqistanliqlar qaysi memliketlerdiki térrorluq yaki urush heriketlirige qatnishiwatidu?

Süriyedin qaytip kéliwatqanlarning teqdiri qandaq bolmaqta?
Biz bu heqte qazaqistanliq siyasetshunas andréy chébotaryéf bilen söhbet élip barduq.

A. Chébotaryéf söhbitimizde qazaqistan da'iriliri we qazaqistan jem'iyiti üchün kütülmigen térrorluq heriketlerning 2011-yili yüz bergenlikini, kéyinrek hakimiyetning mundaq heriketlerni emelge ashurghuchilargha qaritilghan jazalashlarni téximu kücheytkenlikini, hetta qattiq qarshiliq körsetkenlerni öz ornida étip öltürüsh qarar qilin'ghanliqini, mundaq ishlarning bolupmu 2012-we 2013-yillarda pat-patla yüz bergenlikini ilgiri sürdi.

U, ötken yili astana shehiride ene shundaq chong sot mejlisi bolup, uningda eyiblen'güchi guruppining hetta sheherdiki chong bir resmiy binada térrorluq heriketni emelge ashurmaqchi bolghanliqini éytip mundaq dédi: “Térrorluq yaki radikalliq heriketlerni emelge ashurushqa teyyar turghan chong küchler bar. Amma ularni birleshtüridighan küch yoq. Egerde islamchi radikallar heqqide toxtilidighan bolsaq, ular hemmisi chéchilangghu halette mewjut, sirttin yaki mushu yerdin bashqurulidighan yene qandaqtur bir guruppilar bar. Méningche, bu yil bu yönilishte bir az xatirjemlik bayqilidu. Bu shuning bilen baghlinishliqki, ularning köpinchisi urush qilidighan'gha chet'elge, jümlidin, süriyege ketti. Yeni buning bilen baghlinishliq bezi xewpler bar, emma chet'ellerdiki térrorchi teshkilatlargha oxshash mexsus buning bilen pilanliq rewishte shughulliniwatqan, jawabkarliqni öz üstige éliwatqan küchler bizde yoq.”

A. Chébotaryéf süriyege 200 ge yéqin qazaqistanliqning ketkenliki toghriliq resmiy melumatlarning bar ikenlikini, lékin afghanistan'gha ketkenlernimu hésabqa élish lazimliqini, hetta ukra'inaghimu bezilirining urushqa ketkenliki heqqidimu söz boluwatqanliqini otturigha qoydi.

U shundaqla süriyedin qaytip kéliwatqanlar heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Birini sotlidi, kéyinki ikkisinimu méningche sotlidi. Emma bu, da'irilerge néme üchün lazim bolup qalghanliqi shexsen manga chüshiniksiz. Eger ular heqiqetnimu qazaqistanliqlarning yénip kélishini xalaydighan bolsa, ulargha nisbeten kechürüm bérish qararini qobul qilishi kérek idi. Chünki ular teripidin qazaqistan özide jinayet emelge ashurulmidi. Mesilen, deslepte shwétsiyede yashighan, andin süriyede urushqa qatniship, qaytip kelgen kishini, méningche, alte yilliq kesti. Rastini éytsam, mundaq siyasetni men chüshinelmidim. Mundaq bolghan teqdirde hakimiyetke éghir kélidu, chünki hemmisi eger qazaqistan'gha qaytip kelsek teqibge uchraymiz, dep oylaydu. Shuning üchün ular yoshurun qaytip kélidu yaki chet'elde qalidu.”

A. Chébotaryéf bolupmu bezi islam idiyichilirining tesiri astigha chüshüp qalghan yashlarni toghra chüshinip, ularni jazalashqa aldirimasliqni, ularning jinayitining qazaqistan'gha qarshi qaritilmighanliqini, egerde chet'elde jinayet qilghan bolsa, buni téxi delillesh kéreklikini ilgiri sürdi.