Xitay qazaqistan puqralirigha shexsi wiza béjirishni waqitliq toxtatqan

Xitayning almatada turushluq bash konsulxanisi 23‏-awghust qazaqistan puqralirigha xitaygha kirish shexsi wizisi béjirish toxtatqanliqi toghrisidiki maqalidin süretke élin'ghan.

Qazaqistanning almata shehiridiki xitay konsulxanisining bash konsuli jang wéy 23‏-awghust axbarat yighini chaqirip, konsulxanining qazaqistan puqralirigha xitaygha baridighan shexsi wiza béjirishni toxtatqanliqini jakarlighan.
Emma xitay bash konsuli, néme üchün wiza bérishni toxtatqanliqi we qachan eslige keltüridighanliqigha chüshenche bermigen.

Almatadiki bezi sayahet shirketlirining bir xadimining muxbirimizgha bildürüshiche, xitay konsulxanisining qazaqistan puqralirigha shexsi wiza bérishni toxtatqinigha bir ay bolghan. Xitay konsulxanisining buni néme üchün emdi élan qilghanliqi melum emes.

Qazaqistan xelq'ara axbarat agéntliqining xewer qilishiche, jang wéy axbarat yighinida, “Xitay konsulxanisi bu mesilige chüshenche bérip bolghan. Bu mesilide xitay-qazaqistan otturisida uqushmasliq yoq. Hemmige melum bolghandek, xitay puqralirining qazaqistan wizisi béjirishi qazaqistan puqralirining xitay wizisi béjirishige qarighanda köp müshkül. Nahayiti roshenki, bu yerde namuwapiq ehwal mewjut emes. Elwette shundaq déyishke bolidu, bu bizning wiza béjirish xizmitimizdiki waqitliq tengshesh” dégen.

Qazaqistan tashqi ishlar ministirliqi xitay konsulxanisining qararigha hazirgha qeder héchqandaq ashkara inkas bildürmigen. Biz, her qaysi tereplerning inkasini élish üchün xitayning almatadiki konsulxanisi, qazaqistanning ürümchidiki wiza bashqarmisi we béyjingdiki elchixanisigha téléfon qilduq. Emma xitay konsulxanisi bilen qazaqistan wiza bashqarmisida téléfonimizgha héchkim chiqmidi.

Qazaqistan elchixanisining bir xadimi waqitning bek kech bolup ketkenlikini ilgiri sürüp, so'alimizgha: “Hazir ishtin chüshüp kettuq. Hazir bek kech bolup ketti. Ete etigende téléfon qilamsiz? men wiza mesilisini bilimen, emma hazir sa'et 10 boldi. Ete etigen sa'et 9:00 da téléfon qilsingiz” dep jawab berdi.

Qazaqistan hökümiti yéqinqi mezgildin buyan xitay puqralirigha wiza bérishni kontrol qilishni kücheytken idi. Almatada olturushluq Uyghur siyasetshunas qehriman ghojamberdi ependining ilgiri sürüshiche, qazaqistanning xitaygha qattiq wiza tüzümini yolgha qoyushining nazuk bir teripi bar iken. U, eger qazaqistan xitaygha wizini boshatsa, xitaylarning éqip kirishini kontrol qilalmaydighanliqini bildürdi.

Qehriman ghojamberdi mundaq dédi: “Wiza mesilisi tamamen toxtimaydu, emma bu yerde bir nazuk mesile bar. Bu xitaylarning, siz bilisiz, merkizi asiya we qazaqistan'gha chong bir istratégiyesi bar. Qazaqistan térritoriyesi nahayiti keng bir dölet, ahalisi 17 milyon. Shunga, qazaqistan xitaydek (nopusning) éqip kirishni kontrol we nazaret qilalmaydu. Undaq imkaniyiti yoq. Mundaq bir istratégiyelik mesilisi bar qazaqistanning. Qazaqistan'gha 100 ming xitay kirgen bolsa, qazaqistandin némishqidur 80 ming xitay qaytip chiqidu. Buni texminen dewatimen, emma bu mushundaq. Mana mushuningdin teshwishlinip, qazaq hökümiti rastini éytsa, nazaret qilishni bir az chingitti.”

Qehriman ghojamberdi ependining qeyt qilishiche, xitay hökümiti hazir öz-ara wizini bikar qilishni telep qilip, qazaqistan'gha naresmiy yollar bilen qattiq bésim ishlitip kelmektiken.

U: “Xitayning otturigha qoyuwatqan mesilisi, naresmiy qoyuwatqan mesilisi öz-ara wizisiz méngish. Wizisiz! kördingizmu qandaq qoyuwatidu? chünki, qazaqistan kéyinki 2-3 yilda dunyawi iqtisadi krizisning tesirige uchrap, meblegh sélishni bir az riqabetlesh üchün gherbning bir qanche onlighan chong döletlirige wizisiz kélishni yolgha qoydi tijaretchilerge, prézidént özining permani bilen. Xitay shuni telep qiliwatqan oxshaydu” dep körsetti.

Qazaqistanning wiza siyasiti xitayning qattiq naraziliqini qozghap kelgen. Xitayning qazaqistandiki toluq hoquqluq bash elchisi jang xenxuy bu yil 3‏-ayda chaqirghan bir qétimliq axbarat yighinida qazaqistanni tenqidlep: “Qazaqistanning xitaygha qaratqan wiza siyasiti xitaygha qilin'ghan haqaret. Ular kim bilen munasiwet qiliwatqanliqini bilmeydu. Xitay b d t xewpsizlik kéngishining da'imiy ezasi. Dunyadiki 2‏-chong iqtisadi gewde we istratégiyelik shérik....” dégen idi.

Qazaqistanda shirket quruwalghan bezi xitaylarning xitay puqralirigha shirket namida teklipname ewetip, ularning qazaqistan wizisi élishigha yardem qilishi bir xil tijaret. Mezkur tijaret bilen shughullinidighan almatadiki bir xitay shirkiti charshenbe küni muxbirimizgha 50 dollar töligen herqandaq xitay puqrasigha 10 kün ichide teklipname ewetip béridighanliqini bildürdi.

Bu shirketning du famililik mes'uli mundaq deydu: “Bu ish mundaq, biz sizge bir teklipname ewetip bérimiz. Siz teklipnamini kötürüp (qazaqistan) elchixanisigha bérip, wiza resmiyitini béjirisiz. Buninggha peqet 50 dollar tölisingiz boldi. Buning bashqa resmiyet heqqi yoq. Eger siz xalisingiz, men sizge birni ewetip bersem bolidu. Uningda teklipnamining nomuri bar, shu nomur bilen udul elchixanigha kirsingiz bolidu.”

Bu xitay shirket mes'ulining ilgiri sürüshiche, u qazaqistan puqralirining xitaygha baridighan guruppa wizisi bolsa béjirip béreleydiken. U, “Hazir shexsi wiza béjirgili bolmaydu” dédi.

Bu xitay shirket mes'uli: “)Shexsi( bolsa béjirip bérelmeymen. Peqet guruppa wizisi bolsa 5 kishilik, uni béjirip béreleymen. Shexsi wizini béjirelmeymen. Men almatada turimen, shexsi wiza üchün astanagha bérishqa toghra kélidu” dédi.

Qazaqistan xitay puqralirigha wiza bérishni qattiq kontrol qilghan bolsimu, emma u yene yéqinda xitay bilen wizisiz guruppa sayahetchilik kélishimi imzalighan. Almatadiki sayahet shirkitining xadimining bildürüshiche, 300 kishilik bir xitay sayahet guruppisi 8‏-ay ichide wizisiz qazaqistan'gha kelgen.

U, bu qétim xitayning qazaqistan puqralirigha shexsi wiza bérishni toxtitishi eng köp Uyghur rayoni we xitaygha baridighan yerlik ammigha yaki qazaqistandiki xitaygha baridighan 3‏- dölet puqralirigha tesir qilidighanliqini bildürdi.

Qazaqistan xitayning “Yéngi yipek yoli” berpa qilish pilani - “Bir belwagh bir yol” istratégiyesidiki halqiliq dölet. Xitayning “Yéngi yipek yoli” pilani yawro asiya bilen jenubiy we gherbiy asiyani tömür yol, tashyol we hawa qatnash tori arqiliq bir-birige baghlash idi.

Emma, xitay özining “Bir belwagh bir yol” istratégiyesini küchep terghib qiliwatqan mezgilde, qazaqistan bilen bolghan bu diplomatik ixtilap partlap chiqti. Siyasetshunas qehriman ghojamberdi, “Bu, rayondiki döletlerning qanchilik teshwishliniwatqanliqini, xitayning yéngi yipek yoli pilanining emelge éshishi müshküllükini körsitidu” dédi.