10-Nöwetlik “Dunya sherqiy türkistanliq qérindashlar uchrishishi” da milliy birlik tekitlendi

10-Nöwetlik dunya sherqiy türkistanliqlar qérindashliq uchrishishi yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 25- iyul. Istanbul, türkiye.

10-Nöwetlik dunya sherqiy türkistanliqlar qérindashliq uchrishishi yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 25- iyul. Istanbul, türkiye.

10-Nöwetlik dunya sherqiy türkistanliqlar qérindashliq uchrishishi yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 25- iyul. Istanbul, türkiye.

Sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyiti teripidin uyushturulghan 10-nöwetlik “Dunya sherqiy türkistanliq qérindashlar uchrishishi” yighini 22-iyul küni istanbulda bashlandi. Mezkur pa'aliyetning échilish murasimida milliy birlik mesilisi alahide tekitlendi.

Igilishimizche, bu pa'aliyet 23-iyuldin 26-iyulghiche 4 kün dawam qilidiken. Bu pa'aliyetke dunyaning her qaysi jayliridin kelgen Uyghur teshkilatlirining rehberliri, tetqiqatchilar, pa'aliyetchiler, yazghuchilar, ziyaliylar we ölimalar bolup, 150 din artuq kishi qatnashti. 

Mezkur pa'aliyetke “Sherqiy türkistan milliy birlik shurasi” dep nam bérilgen bolup 4 kün jeryanida “Milliy kimlik we milliy birlikning ehmiyiti”, “Xitayning sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan siyasitining arqa körünüshi”, “Xitayning istratégiye kéngeymichiliki we sherqiy türkistan mesilisi nuqti'inezerdin dunya weziyitige qarash”, “Sherqiy türkistan milliy dawasidiki hemkarliq we özgermes prinsiplar” qatarliq témilarda ilmiy maqaliler oqup ötilidiken. Yighin jeryanida her bir téma üstide ortaq muzakire élip bérilip, so'al-jawap shekilde munazire qanat yayidiken, pikir-teklipler otturigha qoyulidiken. 

Pa'aliyetning birinchi künide “Sherqiy türkistan milliy birlik shurasi (kéngishi)” dégen témida söz qilghan sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetulla oghuzxan nöwette milliy birlikning tolimu muhimliqini tekitlidi. 

Yighinda yene musteqil tetqiqatchi doktor abduraxman qeshqerli ependi milliy kimlik we milliy birlikning ehmiyiti toghrisida toxtilip, milliy birlikni qandaq shekillendürüsh toghrisida bir qanche türlük qarashlirini otturigha qoyup ötti. 

U sözide milliy birlik mesiliside siyasiy yétekchilerning aldi bilen milletning iradisige wekillik qilishi we siyasiy meydandiki özgermes prinsiplargha qattiq emel lazimliqini, muhajirettiki weten dawasi mesiliside siyasiy pa'aliyet sistémisining choqum qa'ide-tüzüm basquchigha qedem qoyushining zörürlükini tekitlidi. 

Doktor abduraxman qeshqerli ependi sözide yene milliy birlik shekillendürüshte aldi bilen siyasiy-idiye birliki shekillendürüsh kéreklikini, milliy birlikni hasil qilish üchün milletke wekillik qilidighan saghlam idiye terbiyisi, axbarat we bixeterlik terbiyisi, teshkili tüzüm terbiyisi, organ we kolléktip ichide heriket qilish aditini yétildürüsh kéreklikini otturigha qoydi. 

Doktor abduraxman qeshqerli ependi mundaq dédi: “Oyghinish shertlirini hazirlash üchün idiyeni islah qilish kérek. Mustemlikidin qutulush üchün aldi bilen mustemlikini qobul qilish éngidin üzül-késil qutulush lazim. Uyghurlar hazirghiche özlirining mustemlike ichide yashawatqanliqini toluq étirap qilmaywatidu yaki mustemlike idiyisini birdek ret qilmaywatidu. Shu sewebtin bizde millet xaraktérlik mejburiyet we mes'uliyet éngi shekillenmeywatidu.”

U sözining axirida yene munularni tekitlidi: “Alimlar, siyasiyonlar, baylar, siyasiy aktiplar we küreshchiler özgermes siyasiy prinsip asasida qattiq intizam ichide birleshkende andin bir milliy topluqni yaki döletni qurghili bolidu. Teshkillik küch arqiliq bésiwélin'ghan zéminni peqetla teshkillik milliy birlik küchi arqiliqla qayturup alghili bolidighanliqini untumasliq kérek.” 

Bügünki yighinda yene “Sherqiy türkistan milliy iqtisad fondining tesis qilinishi”, “Sherqiy türkistan milliy birlik kéngishi”, “Sherqiy türkistan dawasining kelgüsi üchün yash ewladlarni yétishtürüsh komitétining qurulushi” dégen témilarda doklatlar oqup ötüldi. Neq meydandin igilishimizche, mezkur pa'aliyetning axirida bu heqte élin'ghan qararlar we 4 künlük yighinning xulase doklati élan qilinidiken. 

Yighinning kéyinki bölümliride yene sherqiy türkistan mesilisi boyiche herqaysi Uyghur teshkilatlirining chüshenche we pilanliri otturigha qoyulidiken.

Biz mezkur yighin'gha qatnishiwatqan dunya Uyghur qurultiyining gérmaniyede turushluq wekili esqerjan bilen söhbet ötküzduq. U özining bu qétimqi istanbulda chaqirilghan “Dunya sherqiy türkistanliq qérindashlar uchrishishi” din alghan tesiratlirini bayan qildi.