Qirghizistanda 5 - iyul shéhitliri xatirilendi

Dunya Uyghur qurultiyining 2009 - yildiki urumchi qanliq qirghinchiliqining 6 yilliqini xatirilesh heqqidiki chaqiriqigha asasen, qirghizistanning béshkek shehiri we uning etrapidiki Uyghur jama'iti ittipaq jem'iyitining uyushturushi bilen alamidin mehellisidiki pa'aliyet sorunigha jem bolup, 5 - iyul shéhitlirining rohigha atap qur'an tilawet qilishti.

Xatirilesh pa'aliyiti kech sa'et 7 yérimda bashlandi. Aqsaqallardin mes'ut hajim 2009 - yili5 - iyulda qurban bolghan Uyghur yashlirining rohigha atap qur'an tilawet qildi.

5 - Iyul urumchi weqesining kélip chiqish sewebliri heqqide sözge chiqqan ittipaq gézitining muherriri ekber bawudun xitay hakimiyiti yürgüziwatqan milliy we érqi kemsitish siyasiti netijiside 2009 - yili 26 - iyunda xitayning gu'angdung ölkisining shawgüen shehiridiki bir oyunchuq zawutida ishlewatqan Uyghur yashlirining yérim kéchide xitaylarning tuyuqsiz hujumigha uchrighanliqi, köpligen yashlarning xitaylar teripidin wehshilerche urup öltürülgenliki hemde yaridar bolghanliqi, xitay hakimiyiti we Uyghur ili da'irlirining bu qanliq weqeni qanun arqiliq bir terep qilip, weqe sadir qilghan jinayetchilerni jazalashning ornigha Uyghur xelqige bolghan basturushni téximu kücheytkenliki, aqiwette ghezeplen'gen Uyghur yashlirining adalet telep qilip 5 - iyul küni namayishqa chiqqanliqi, xitay hakimiyitining bolsa armiye we qoralliq saqchilirini ishqa sélip qolidatömürning sunuqimu bolmighan yashlarni qoralliq basturush arqiliq 5 - iyul qanliq qirghinchiliqini peyda qilghanliqi heqqide melumat berdi.

Xatirilesh pa'aliyitide yene, dunya Uyghur qurultiyining re'isi, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning ramizan éyi munasiwiti bilen Uyghur xelqige yollighan xéti oqup ötüldi.

Pa'aliyet ayaqlashqandin kéyin, radiyomiz ziyaritini qubul qilghan pishqedem zhurnalist shemshidin abdurihim ependi 5 - iyul ürümchi weqesining Uyghur milliy dawasini xelq'aralashturushta oynighan roli qatarliq mesililer boyiche öz qarashlirini bildürdi: “2009 - Yili 5 - iyul küni nechche yüzligen Uyghur yashliri xitay jallatliri teripidin öltürülgen, nechche minglighan adem yaridar bolghan, nechche onminglighan yashlirimiz türmilerge tashlan'ghan bolsimu, bu yashlirimizning issiq qanliri Uyghur xelqining milliy dawasining xelq'aralishishini ilgiri sürüshte ijabi rol oynidi dep qaraymen”.

Shemshidin ependi 5 - iyul ürümchi weqesidin kéyin Uyghur ilida xitay hakimiyitining basturushlirigha qarimay qarshiliq heriketlirining üzülmestin yüz bériwatqanliqi heqqide toxtilip mundaq didi: “5 - Iyuldin kéyin, Uyghurlarning xitay hakimiyitige qarshi heriketliri üzülmestin yüz bérip kéliwatidu. Gerche xitay hakimiyiti Uyghur xelqining qarshiliq körishini térrorluqqa baghlashqa urun'ghan bolsimu, méningche, bu 5 - iyuldin kéyin barliqqa kelgen xitay zulumigha qarshi milliy oyghinishning hemde milliy azadliq körishining ipadisidin ibaret”.

Xitay hakimiyitining Uyghur musulmanlirining normal diniy pa'aliyetlirini diniy esebilikke qarshi turush bahaniside basturuwatqanliqini eyibligen shemshidin ependi söhbitimiz axirida yene munularni bildürdi: “Bir musulman xelqning öz wetinini bésiwalghan kapirlar hakimiyitige qarshi körishi islam dinimizda perz dep qarilidu. Mushu menidin élip éytqanda, Uyghur xelqining xitay hakimiyitige qarshi körishi meyli diniy jehettin bolsun, yaki bashqa jehetlerdin bolsun, tamamen heqliq bolghan milliy azadliq körishi bolup hésablinidu”.

Pa'aliyet axirida ittipaq jem'iyiti teripidin jama'etke iptar bérildi.