Qirghizistanda xitay elchixanisini partlitishqa ishletken oq-dorini qirghiz herbiy, saqchilar satqan

Bishkek shehiridiki xitay elchixanisigha qaritilghan aptomobilliq hujumdin kéyin qirghizistan saqchiliri yétip kelgen körünüsh. 2016-Yili 30-awghust, qirghizistan.

Qirghizistan tekshürüsh xadimliri aktip wezipidiki bezi qirghizistanliq herbiy, saqchilirining bu yil 30‏-awghust xitayning bishkektiki elchixanisi uchrighan aptomobil bomba hujumigha chétishliq ikenlikini bayqighan.

Qirghizistan xewer agéntliqi we rusiye axbarati intérfaksning yéqinda bergen xewiride qeyt qilishiche, qirghizistan ichki ishlar ministirliqi we chégra qoghdash qisimliridin 14 ofitsér weqege alaqidar qoral-yaraq etkeschilikige chétilip qolgha élin'ghan. Shuning bilen birge, 26 neper ofitséri weqege chétishliqi bar, dégen guman bilen wezipisidin élip tashlan'ghan.

Bir qirghizistan hökümet emeldari intérfaks we xewer agéntliqigha bergen uchurida, bu ofitsérlarning bu yil 30‏-awghust xitay elchixanisigha hujum qilghan we bu yilning bashlirida qirghizistanning yuqiri derijilik bir teptish emeldarigha suyiqest pilanlighan “Térrorluq guruhi”gha qoral-yaraq satqanliqini ilgiri sürgen.

Bu emeldarning bildürüshiche, qolgha élin'ghanlar chégra qoghdash qisimlirining aktip wezipidiki we dem élishtiki bir qanche ofitséri, ichki ishlar ministirliqining bir diréktori qatarliq kishilerni öz ichige alidiken.

Qirghizistandiki bir Uyghur jama'et erbabi peyshenbe küni radiyomizgha bergen uchurida, bir qanche herbiy ofitsérning qolgha élin'ghanliqini, emma tekshürüshning dawamlishiwatqanliqini bildürdi.

Bu jama'et erbabi: “Shu, tutulghanti, aptomat, oq bir nersini satqanlar. Hazir ashulargha satqanmu mushular dégen gep chiqiwatidu. Ashu héliqi oshta tutulghan 2-3 ademningki, shular shundaq körsettimu yaki, ishqilip shundaq, dep chiqti. Ikki ofitsér, bir shopur, yene 2-3 ofitsérlarni qolgha aldi. Ashulargha satqanmu shular, dep chiqiriwatidu. Axiri téxi chiqmidi, emma shular partlatqanlargha arilashqanlar, dédi, (partlatquchni) eskerlerdin alghantuq dep. Axiri emdi shu yérim ay yaki bir ay ichide chiqa, uni biz gézitlerde yazimiz, dep wede berdi” dédi.

Yuqiriqi jama'et erbabining körsitishiche, qirghizistanda herbiy-saqchilarning ma'ashi töwen, parixorluq éghir bolup, bu herbiy qoral-yaraqlarni ünümlük kontrol qilishni qiyinlashturmaqta iken.

U mundaq deydu: “Bu yerde qarang, parixorluq küchlükrek, xeqning(shu yerde ishlewatqanlarning) ayliqi az, kontrol yaxshi bolmighachqa mushundaq bolup qalghan, boluwatqan ishlar bu. Bir yéri yaxshi, éniqlap chiqip, ashu chongini ishtin éliwétidu. U tereptin kichikkine bolsimu, adilliq boluwatidu. Héliqi généralmu, polkownikmu, nésimige qarimay tutquni yaxshi-de bir yaqtin. Yüz bériwatidu. Unchilik ishlar bolup qalidu, 10-20 aptomat dégen hemme yerde bar, bundaq esker qoral satidighan. Bu bizningki, sowét parchilan'ghandin kéyin bundaq ishlar jiq yüz berdi. Qazaqistandimu boldi, özbékistanni bilmeymen, emma rusiyedimu undaq ishlar bolghan. Bu yerdimu shu, undaq ishlar bolup qalidu. (Lékin) xatirjem bolghinimiz, Uyghurlar arilashmighan dégini.”

Qirghizistan da'irilirining deslepki mezgilde hujumni Uyghurlargha chétishliq, dep élan qilishi qirghizistandiki Uyghur pa'aliyetchilirini xéli qattiq bi'aram qilghan. Emma kéyinki xewerlerde, hujumgha Uyghurlardin bashqa qirghiz, özbék we rusiye puqralirining chétishliq ikenliki ilgiri sürülgen.

Uyghur pa'aliyetchiler, xitayning bu weqeni bahane qilip, qirghizistan'gha bésim ishlitishidin, qirghiz hökümiti arqiliq qirghizistandiki Uyghur jama'étini téximu qattiq teqib astigha élishidin endishe qilidighanliqini bildürgen idi.

Qirghizistanda olturushluq yene bir jama'et erbabi, peyshenbe küni ziyaritimizni qobul qilip, hazir qirghizistanda hakimiyet ichidiki ixtilap ötkürliship ketkenlikini, Uyghurlarning yene endishige chüshüp qalghanliqini bildürdi.

U mundaq deydu: “Mundaq éytqanda, hazir mawu hökümetning özining ichide bir-biri bilen qilishqan ishlar bar. Shunglashqa mesilen, roza otambayéwa amérikigha kétiptu, deydu. Hazir amérikidiken deydu. U héliqi 30‏-chésladiki qirghizistan musteqilliq künide, atambayéf sehnide ularni qattiq tenqid qilip tilliwetti. Otanbayiwa, atambayéw paratning üstide sehnidiki waqtida téléwizorlarda körsetti, achchiqlap ketken. Asanliqche undaq parat boluwatqan mezgilde ketmeydu. Emdi u kétip undaq qilghandin kéyin, mushu yerde bir qalaymiqanchiliq chiqarmikin, dep bir endishe bar, bularda.
Shuning üchün bular her terepte Uyghurlarni chishleydu, nazaret qilidu. Qoshna-qulumlardin melumat alidu, bésim shu. Undaq bolghaniken, adem endishe qilip yüridiken. Pokkide ademning mashinisigha yaki öyige birer nerse tashlap qoysa, balada qalidighan gep.”

Rusiye we qirghizistan axbaratlirining qeyt qilishiche, saqchilar bu yil séntebirde qirghizistanliq bir qoral-yaraq etkeschisini qolgha alghan. Bu adem qirghizistan dölet mudapi'e komitétining re'isining shopuri bolup, uning öyidin qirghizistan qoralliq küchliri bash shtabining qoral-yaraq ambiridin yoqap ketken nurghun aptomat, nagan we oq-dorilar tépilghan.

Xewerde, bu kishining uni qoral bilen teminligen herbiy ofitsérni ashkarilighanliqini, bu herbiy ofitsérning mezkur qoral-yaraq etkeschilik guruhidiki bashqa saqchi we herbiy ofitsérlarni pash qilghanliqini bildürgen.