Русийәликләр қайтидин сталинниң һәйкилини орнитишқа интилмәктә

Сталинниң юрти гирузийәдики гөри шәһиригә қоюлған сталинниң һәйкили.

Сабиқ совет иттипақини 30 йил идарә қилип, хәлқара җәмийәттә диктаторилиқ билән даң чиқарған сабиқ совет иттипақи компартийәсиниң баш секретари, дуня коммунизм һәрикитиниң рәһбири сталин нөвәттә русийәликләр тәрипидин қайтидин түрлүк шәкилдә әсләнмәктә, һәтта униң һәйкәллири һәр қайси районларда орнитиш тәләплириму оттуриға қоюлмақта.

Русийәниң “содигәр” гезитиниң хәвәр қилишичә, русийә компартийәсиниң һәр қайси районлардики шөбилири вә бир қисим компартийигә тәвә әмәс аһалиләр фашизмға қарши уруш ғәлибисиниң 70 йиллиқиға үлгүртүп, сталинниң һәйкилини орнитиш һәрикәтлирини қозғиған.

Сталин һәйкилини орнитиш орло шәһиридә тутуш қилинғандин кейин, йәнә красноярск, нижненовгород, махачкала коммунистлириму һөкүмәттин сталин һәйкилини орнитишни тәләп қилған.

Мәлумки, 1923-1953-йилиғичә совет иттипақини идарә қилған йосиф сталин, 1953-йили өлгәндин кейин, совет иттипақи һакимийитини игилигән никита хрушев 1956-йили совет иттипақи компартийәсиниң қурултийида сталинни ашкара тәнқид қилип, уни диктаторилиқ билән әйиблигән иди. Бу һәрикәт нәтиҗисидә сталин қарилинип, униң пүтүн совет иттипақидики һәммә йәрләргә тикләнгән һәйкәллири бирму-бир елип ташланған иди. Хрушев сталинни әйибләш һәрикитини йәнә “шәхскә чоқунушқа қарши туруш” дәп атиған болуп, бу хил һәрикәт сталинниң һәйкәллирини чеқип ташлаш вә уни тәнқид қилиш қатарлиқларни өз ичигә алған иди.

Горбачов дәвридә совет иттипақида ашкарилиқ башланғандин кейин сталинниң 30 йиллиқ һакимийити җәрянидики җинайәтлири техиму көп ашкара қилинди. Совет иттипақи йимирилгәндин кейин болса, сталин совет иттипақи хәлқигә баласи -апәтләрни елип кәлгән, милйонлиған инсанларниң сиясий тәқибләшләр, ички уруш, ачарчилиқ қатарлиқларниң қурбаниға айлинишини кәлтүрүп чиқарған бир “явуз” вә “зомигәр” сүпитидә тәшвиқ қилинған иди.

Йиллар өтүп, русийә владимир путин дәвригә киргәндә, болупму, йеқинқи вақитлардин буян русийә билән ғәрб арисида ихтилапларниң көпийишигә әгишип, сталин дәври вә сталинниң төһпилирини мәдһийиләш һәм қайтидин гәвдиләндүрүш кәйпиятлири мәйданға чиқиватқанлиқи мәлум болди. Совет-герман урушиға аит көплигән телевизийә филимлири, һөҗҗәтлик филимләр ишлинип, униңда сталинниң совет иттипақиниң гитлер германийәси үстидин ғәлибә қазинишида ойниған роли муәййәнләштүрүлди. Нәтиҗидә, йеқинқи йиллардин буян сталинниң тарихтики роли вә сиясий мусапилири һәққидә қайтидин муназириләр көтүрүлүшкә башлиған иди.

Бу йил, йәни 2015-йили, 9-май күни 2-дуня уруши ахирлашқанлиқиға 70 йил тошиду. Сталин рәһбәрликидики совет иттипақи һөкүмити 9-май күнини дөләт бойичә ғалибийәт күни қилип бекиткән болуп, бу күнниң бу йил 70-қетимлиқиниң өткүзүлүши алдида турмақта.

Руслар тәрипидин һазирму “улуғ вәтән уруши” дәп атиливатқан 1941-1945-йиллиридики совет -герман урушиниң ғәлибисиниң 70 йиллиқини хатириләш үчүн бу йил 9-майда москва зор хатириләш мурасими өткүзүлидиған болуп, бу паалийәткә владимир путин хитай дөләт рәиси ши җинпиң, шималий корейә рәһбири ким җунюн вә башқиларни тәклип қилған.

Мәзкур хатирә күни мунасивити билән русийәниң һәр қайси җайлирида сталин һәйкилини тикләш башланған болуп, русийәниң “невсру” ториниң йезишичә, русийә коммунистлар партийәси сочи шәһиригә сталинниң һәйкилини орнитишни тәләп қилған шуниңдәк мәзкур тәләпнамигә бир қанчә миң адәм имза қойған. Сочи әслидә сталинниң яхши көридиған дәм елиш шәһири болуп, бу йәрдә сталинниң дачиси җайлашқан иди. Сочилиқлар 2008-йили бу шәһәргә сталин, розвелт вә черчилниң һәйкилини орнатқан. Бу йил, 2-айниң 5-күни, ялта шәһиригә 1945-йили, 2-айниң 11-күнидики ялта йиғининиң хатириси үчүн сталин, америка президенти рузивелт, әнглийә баш министири черчилниң биргә орундуқта олтурған һәйкили орнитилған.

Ялта йиғини 2-дуня урушидин кейинки дуня тәртипини қайтидин орнитиш ролиға игә болуп, әлвәттә, бу йиғин роһи әйни вақиттики хитайниң тәқдири, җүмлидин моңғулийә, уйғур елиниң сиясий тәқдириниң хитай билән совет иттипақи арисидики сөһбәткә бағлинишидики муһим амиллардин бири иди.

Хәвәрләрдин мәлум болушичә, русийә коммунистлири русийә думасидин москва шәһиригә сталиннң һәйкилини қайтидин орнитишни тәләп қилған болуп, бу тәләп музакирә үстидә турмақта. Униңдин башқа йәнә русийәниң владимир, саратов, липеский вә башқа областлирида һәм яқутийә җумһурийитидә сталинниң һәйкилини орнитиш тәләплири оттуриға чиққан иди.

Русийә компатийәси йәнә русийә һөкүмити вә парламентидин волгаград шәһириниң намини қайтидин сталинград дәп аташни тәләп қилған.

Интерфакисниң йезишичә, русийә думасиниң муавин башлиқи, русийә компартийәсиниң муавин рәиси иван мелников дөләтни 30 йил идарә қилған сталин шәхсниң москвада һәйкили болмаслиқи “һәйран қаларлиқ” вә “явайилиқ” дегән. У фашизмға қарши урушта сталинниң алаһидә төһписи барлиқини чәткә қеқиш мумкин әмәсликини шәрһлигән. Әлвәттә, русийәдә сталинниң һәйкилини орнитишқа қарши турушум омумйүзлүк кәйпияттин ибарәттур.

Анализчилар қаришичә, украина кризиси нәтиҗисидә ғәрб билән русийә арисидики ихтилапларниң күчийишигә әгишип, русийәдә сталин, җүмлидин совет иттипақи дәврини сеғиниш кәйпияти техиму раваҗланмақта. Һәтта, рәисигә президенти владимир путинниң явро-асия иқтисадий иттипақини қуруп, сабиқ совет иттипақини, һәтта русийә империйәсини башқичә хил шәкилдә әслигә кәлтүрүшкә тиришиватқанлиқиға аит пикирләрму оттуриға қоюлмақта.