Mutexessisler: xitay bilen rusiye arisida yoshurun toqunush mewjut

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2015.12.30
shi-jinping-putin-4‏-nowetlik-asiya-hemkarliq-yighini.jpg 4‏-Nöwetlik asiya hemkarliq yighinida xitay re'isi shi jinping bilen rusiye prézidénti wladimir putin kechlik ziyapette. 2014-Yili 20-may, shangxey.
AFP

Mutexessisler siyasiy, iqtisadiy we herbiy hemkarliqi qarimaqqa yaxshi dawam qiliwatqan xitay bilen rusiye arisida yene yoshurun toqunushlarning mewjutluqini ilgiri sürüshmekte.

29-Dékabir küni gérmaniye dolqunliri radi'osi élan qilghan “Herbiy ishlar mutexessisliri rusiye bilen xitay arisida yoshurun toqunush mewjut dep qarimaqta” namliq maqalide xitay bilen rusiye arisida kélechekte yüz bérish éhtimali bolghan toqunushlardin bésharetler bergen.

Esli menbesi gérmaniye axbarat agéntliqi bolghan “Herbiy ishlar mutexessisliri rusiye bilen xitay arisida yoshurun toqunush mewjut dep qarimaqta” namliq maqale, london xelq'ara istratégiye orginining tetqiqatchisi hénri boydning qarashlirigha orun bergen. Maqalide xitayning xelq'arada tesir küchini barghanséri kéngeytishni seweblik, amérika we rusiye bilen menpe'et toqunushi yaritiliwatqanliqi, bolupmu rusiye bilen yoshurun sürkilish peyda qiliwatqanliqi ilgiri sürülgen. Halbuki, téxi aldinqi hepte xitay-rusiye bash ministirliqi béyjingda 30 yilliq hemkarliq kélishimi imzalighan idi.

Hénri boydning eskertishiche, iqtisadiy tereqqiyat xitay üchün ottura asiya we afriqa ellirining muhimliq derijisini yükseldürgen. Ottura asiya ellirige bolghan tesir da'irisining dexli-teruzgha uchrishishi xalimighan rusiye, xitayni yoshurun xewp dep qarighan. Xitayning ottura asiya ellirige zor miqdarda iqtisadiy meblegh sélishigha egiship, rusiyemu tajikistan we qirghizistandiki herbiy bazilirini kéngeytken.

Hénri boyd bu haletni izahlap, rusiyening xitaygha bermekchi bolghan signali: “Siler bek bolsa bu rayonda téximu köp soda ishliri bilen shughullinalaysiler, emma biz eng muhim bolghan bixeterlikni qoghdash rolimizni izchil jari qildurush niyitide” dégendin ibaret, dégen.

Hénriy boydning qarishiche, xitay afriqa we ottura asiya ellirige köp miqdarda meblegh salghan, hetta afriqidiki jibuti dölitige herbiy qarawulluq orgini qurghan. Hénriy body buni “Tunji qedem” dep atighan hemde xitayning kélechekte bu yüzlinishni dawam qilduridighanliqini tekitligen. U yene“Bu mu'essesilirining bixeterlikini qoghdash xitayning siyasiy menpe'itige taqilidu. Biraq, xuddi süriyede yüzbergen'ge oxshash, rusiyening toqunushlargha herbiy arilishishi seweblik, xitay menpe'eti zererge uchraydu. Bu xitaygha qarita ré'alni bolghan bir xewpni yaritidu” dep qarighan.

Gérmaniyediki yawropa we ottura asiya siyasiy közetküchiliridin enwerjan ependi xitay-rusiye munasiwetliri heqqide toxtalghanda, tarixtin buyan bu ikki dölet otturisidiki munasiwetning turaqsiz bolup kelgenlikini tilgha aldi. Uning éytishiche, hénriy body tilgha alghan mesililerdin bashqa, rusiyening sherqiy éteklirige seldek éqip kiriwatqan xitay köchmenliri mesilisimu ikki dölet arisida kélechekte ziddiyetke ot piltisi bolidiken. U sözide yene, tarixta bolup ötkinidek, xitay-rusiye munasiwetlirining Uyghurlarning milliy menpe'itige tesir körsitish roligha ige ikenlikini tekitlidi.

Hénriy boyd yene, xitayning chégra sirtidiki eskiri küchlirining goya oqughuchilargha oxshaydighanliqini, herbiy telim-terbiyisining yétersizlikini tilgha élip, xitayning kéyinki on yilda bu haletni özgertishke tirishidighanliqini tekitligen.

Hénriy boydning bayan qilishiche, amérikining chégra sirtidiki esker sani 150 mingdin ashidu, rusiyening 60 minggha yetmeydu, xitayning bolsa téximu az. Meyli némila bolmisun, bu küchlük döletler arisida pat yéqinda öz'ara zor kölemlik urush bolush éhtimali yoq. 3-Dunya urushining partlash shara'iti téxi yétilmigen.

Xitay rusiye munasiwetliri heqqide aldinqi hepte amérika awazida élan qilin'ghan“Söyümlük xitay meghlup boldi, rusiye hindistan'gha yüzlendi” namliq maqalide, rusiyening hindistanni xitaydin muhim orun'gha qoyghanliqi, hindistan bolsa rusiyedin eng chong qoral-yaraq import qilghuchi dölet ikenliki, xitay-rusiye munasiwetlirige qarighanda, raziye-hindistan munasiwitining téximu puxta asasqa we ishenchke sazawer ikenliki hemde rusiyening xitayni tashlap, hindistan'gha yüzliniwatqanliqini otturigha qoyulghan idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.