Bash wezir shinzo abéy xitayning xatirilesh murasimigha qatnishishni ret qildi

Ixtiyariy muxbirimiz haji qutluq qadiri
2015.09.04
yaponiye-shinzo-abe-xitay-parat.jpg “Shu kan shin chaw” zhurnilining yéqinqi sanida “Bash wezir shinzo abéy yapon'gha qarshi urush ghelibisining 70 yilliqini xatirilesh murasimigha qatnishishni ret qildi” namliq maqale
RFA/Haji Qutluq Qadiri


Yaponiyedin chiqidighan nopuzluq zhurnallardin “Shu kan shin chaw” zhurnilining yéqinqi sanida “Bash wezir shinzo abéy yapon'gha qarshi urush ghelibisining 70 yilliqini xatirilesh murasimigha qatnishishni ret qildi” namliq maqale élan qilindi.

Mezkur maqalide:“Yéqindin buyan yaponiye hökümiti "tinchliq qanuni" gha tüzitish kirgüzüp, ikkinchi dunya urushidin kéyinki urushqa qatnishish hoquqini eslige keltürüsh yolida jiddiy talash - tartish élip bériwatqan bir peytte, shinzo abéy yéqinda özining 3 - séntebir béyjingda ötküzülidighan xitayning yapon'gha qarshi urush ghelibisining 70 yilliqini xatirilesh murasimigha qatnashmaydighanliqini bildürdi” déyilgen.

Maqalide déyilishiche, 3 - séntebir béyjingda ötküzülidighan herbiy paratta xitay dölet re'isi shi jinping yaponiye bash weziri shizo abéy bilen uchrishishni arzu qilghan bolsimu, biraq abéy xitay terepning bu teklipini ret qilghan.

Bir qisim yaponiyelik siyasiy analizchilar abéning bu herikitige nisbeten:“Abéy, shi jinpingning bir meydan siyasiy oyunini ustiliq bilen buzdi” dep baha bergen.

Aptorning qarishiche, shi jinping bu murasimgha abéyni teklip qilish arqiliq özining yenggüchi, abéyning yéngilgüchi ikenlikini dunyagha namayen qilmaqchi iken.

Xelq'ara éqim mesililiri közetküchilirining neziride bolsa, shi jinpingning bu qétimqi urush ghelibisini xatirilesh murasimini ötküzüshi uning qandaqtur tinchliqni söygenlikidin emes, belki xitayning herbiy küchini dunyagha köz - köz qilish üchün dep qarilidiken.

Aptor maqaliside :“Ilgiriki ikki dölet rehberlirining uchrishishida xitay terep da'im yasukuni mazarliqi, sénkaku arili mesilisi qatarliq ikki dölet arisidiki bir qatar nazuk mesililer üstide yapon terepke izchil shert qoyup kéliwatqan bolsimu, biraq bu qétim abéyni béyjinggha teklip qilishta bundaq siyasiy shertlerning héchqaysi tilgha élinmighan. Peqetla abéy murasimgha ishtrak qilsila, shi jinping ikki terep rehberlirining söhbitini eslige keltüridighanliqini bildürgen” deydu.

Maqalide körsitilishiche, 7 - ayning 16 - künidin 17 - künige qeder yaponiye dölet bixeterliki komitétining mes'uli tani uchi béyjingda xitayning sabiq tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bilen abéyning xitay ziyariti heqqide söhbet élip barghan. Söhbette yaponiye terep abéyning xitayda 4 - séntebiridin bashlap ziyaret élip bérish teklipini otturigha qoyghan bolsimu, biraq jungnenxey buninggha jawab bermigen.

Yaponiyediki xitay ishliri mutexessisi ishihira abéyning bu qétimqi herbiy paratqa qatnashmighanliqigha aqilliq dep baha bérip :“ Hazir xitayning paychek baziri kasatlashqan,puqralarning hökümetke bolghan ghezipi tolup tashqan bir peytte, kompartiye özige qarshi küchlerning nishanini burash üchün abéyni herbiy paratqa teklip qilip yapon'gha qarshi turush teshwiqatini téximu kücheytmekchi bolghan idi. Biraq, bu emelge ashmidi” deydu.

Maqalide tilgha élinishiche, xitay hökümiti bu qétimqi herbiy paratqa 50 nechche döletning rehberlirini dewet qilghan bolsimu, yawropada chéxdin bashqa dölet buninggha ipade bildürmigen.

Xitay déngiz armiyesining 6 - awghust tor bétige qoyulghan esker qobul qilish élanidiki sin'alghu lintisidiki pütkül körünüshlerde jengchilerning sénkaku, fillipin aralliri etrapida élip barghan herbiy meshiq we manéwirliri maqalide körsitilgen.

Uningda éytilishiche, xitayning merkizi téléwiziye qanili 8 - awghustiki programmisidimu pütünley xitay armiyesining herbiy küchini körsetken.

Aptor maqaliside, özi bilen qoshna eller bilen bolghan aral majirasini, memliket ichidiki kishilik hoquq mesilisini toghra bir terep qilalmighan xitay dölitining emdilikte dunyaning fashizmgha qarshi turush urush ghelibisini xatirilesh shamilidin paydilinip, yaponiyening urushtiki qilmishlirini dunyagha teshwiq qiliwatqanliqini körsetken.

Maqalide, nenjing qirghinchiliqi muzéyxanisining yénigha yüz milyon dollar serp qilip séliniwatqan “Yapon'gha qarshi urush ghelibisi xatire sariyi” ning 3 - séntebir resmiy échilidighanliqini, munasiwetlik orun rehberlirining bildürüshiche, ötken yili bu xildiki xatire sarayliridin chong - kichik jem'iy 29 ning sélin'ghanliqini, xitayda hazirghiche mingdin oshuq xatire sarayning mewjutluqini ilgiri sürgen.

Maqalide déyilishiche, yapon qarshi urush ghelibisini xatirilesh sariyi yalghuz xitaydila emes, bu yil 15 - awghust amérikining san fransisko shehiridiki xitay baziridimu birsi échilghan bolup, buni amérikiliq xitay sodiger ayal folorist fan saldurghan. Emilyette bu hawaygha yapon eskerliri hujum qilghanda ölüp ketken amérikiliqlarni eslesh yüzisidin dep éytilghan bolsimu, biraq xatire sariyi ichige pütünley yapon eskerlirining xitaylarni öltürgen we bozek qilghan süretlerning qoyulghanliqi eskertilgen.

Axirida ziyaritimizni qobul qilghan xitay ishliri musteqil tetqiqatchisi yurina yaponiye bash weziri shinzo abéyning béyjingdiki herbiy paratqa qatnishishni ret qilghanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi:

- Abéyning béyjinggha teklip qilinishi shi jinpingning siyasiy oyuni. Abéning ret qilishi tolimu dana ish boldi. Xitaydek az sanliq milletlerning heq - hoquqini hörmet qilmighan,Uyghur, tibet qatarliq milletler basturuluwatqan bir déktator döletning herbiy paratigha qatnishishining özi shu dölettiki kishilik hoquq depsendichilikini qollighanliq bolidu, dep qaraymen.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.