Merhum sulayman demirel: “Sherqiy türkistan mesilisi türkiyening eng muhim mesilisidur”

Türkiyening 9 - re'is jumhuri sulayman demirelning wapati peqetla türkiyenila emes, türk dunyasini shundaqla türkiyediki Uyghurlarnimu matemge chümdürdi.

Sulayman demirel türkiye bilen ottura asya türkiy jumhuriyetler otturisidiki munasiwetning küchiyishide, shundaqla Uyghur oqughuchilarning türkiyege kélip oqushi, Uyghurlarning türkiyege kélip olturaqlishishida zor roli bolghan dölet rehberliridin biridur. U, bash ministir waqtida eysa yüsüp alptékin bashchiliqidiki hey'etni qobul qilghanda “Sherqiy türkistan mesilisi türkiyening mesilisi” dégen.

Türkiyening tereqqiyatida we siyaset tarixida muhim orun'gha ige, usta siyasiyon, dölet erbabi sulayman demirel 6 - ayning 16 - küni yérim kéchide wapat bolghan kéyin, türkiyede 3 kün matem élan qilindi, bayraqlar yérim chüshürüldi. Bugün 6 - ayning 19 - küni türkiye parlaméntide döletlik depine murasimi ötküzülgendin kéyin, enqerening eng chong jamisi bolghan qojatepe jamiside namizi chüshürülüp, türkiyening isparta wilayitidiki islamköy yézisigha apirip depin qilmaqchi. U, 50 yilliq siyasiy hayatida türk dunyasi üchün shundaqla Uyghurlar üchün zor xizmetlerni qilghan muhim rehber.

40 Yashta türkiyening bash ministiri bolghan sulayman demirel, 50 yilliq siyaset hayatida 7 qétim bash ministirlik wezipisini ötigen. 1993 - Yilidin 2000 - yilighiche türkiye jumhuriyiti dölitining jumhur re'islik wezipisini ötidi. U, siyasiy hayatida jem'iy 11 yil bash ministir, 7 yil re'is jumhurluq wezipisi ötigen, türkiye tarixida eng uzun waqit dölet bashqurghan 3 - dölet rehbiridur.

Sulayman demirelning meniwiy oghli ekrem déngiz ependi merhum sulayman demirelning sherqiy türkistanliq ikenlikini bayan qilip mundaq dédi:

- Démirel bir türkistanliq idi, türkistanni bek yaxshi köretti. Öyide sherqiy türkistanning kök bayriqi bar idi, hazirmu öyidiki üstelning üstide turidu. Bulardin bashqa eysa yüsüp alptékinni bek hörmet qilatti, uni bek yaxshi köretti. Dawamliq téléfon qilip hal sorap turatti.

Sulayman demirelning meniwiy oghlu ekrem déngiz ependi, u, re'is jumhuri waqtida xitaygha élip barghan ziyaritide xitay dölet re'isi jiyang zémin bilen bolghan uchrishishidiki xatirisi toghrisida melumat bérip mundaq dédi:

- Men sizge sulaymen demirelning héchkimge anglatmighan bir xatirisini anglitay. Demirel re'is jumhuri süpiti bilen xitaygha ziyaret élip barghan waqtida, xitay dölet re'isi, uning aldigha sherqiy türkistan lideri eysa yüsüp alptékin bilen chüshken resimlirini qoyup turup, “Siz bir re'is jumhuri bolush süpitingiz bilen eysa yüsüp bilen némishqa körüshisiz?” dégen waqtida, resimlerge qarap ret qilay dése, ispat resimler turghan, shuning bilen derhal xitay re'isige “Bir yérim milyard nopusqa ige xitay 90 yashtiki ema ademdin bunchiliwala qorqamsiler?” deptu, xitay re'is jumhuri resimlerni yughushturup bu heqte héchnéme déyelmeptu. Bularni héchkimge démigen idi, öyde tamaq yep olturup bizge sözlep bergen idi.

Ekrem déngiz ependi merhum jumhur re'isi sulayman demirelning dawamliq halda sherqiy türkistan mesilisining türkiye dölitining mesilisi ikenlikini tekitligenlikini bayan qilip mundaq dédi:

- U, sherqiy türkistan mesilisi türkiyening eng muhim mesililiridin biri, qolimizdin kelgenni qilishimiz kérek deytti. Déginidek sherqiy türkistan üchün köp xizmet qildi. Uyghur hey'etler körüshkili kelse saqlatmayla körüshetti. Teleplirini anglap hel qilip béretti. Uning qelbide sherqiy türkistanning alahide orni bar idi.

www.uyghurnet.org Tor bétide élan qilin'ghan muhemmet'imin hezret yazghan “Sulayman demirel we sherqiy türkistan” mawzuluq maqaliside türkiyening merhum jumhur re'isi sulayman demirelning sherqiy türkistan'gha bolghan söygüsining zor ikenlikini, sherqiy türkistanning merhum lidiri eysa yüsüp alptékin'ge dawamliq téléfon qilip hal - ehwal sorap turidighanliqini bayan qilghan shundaqla sulayman demirel 1992 - yili 12 - ayda sherqiy türkistan qurultéyigha qatnashqili dunyaning herqaysi jayliridin kelgen Uyghur wekillerni bash ministirliq ishxanisida qobul qilip, eysa yüsüp alptékin bashchiliqidiki hey'ettin istanbulda chaqirilghan qurultay toghrisida, shundaqla Uyghurlarning weziyiti toghrisida melumat igiligenlikini yazghan.

Sulayman demirel qobul qilghan hey'etning ichide orun alghan hamut göktürk ependi bu heqte melumat bérip mundaq dédi:

Merhum eysa yüsüp alptékin xitay hökümitining Uyghurlargha élip bériwatqan zulmi toghrisida melumat bergendin kéyin “Sherqiy türkistanliqlar igisiz qaldi” déginide, sabiq bash ministir sulayman demirel: “Eysa ependi, teshwishlenme, türkiye jumhuriyiti döliti bar, sherqiy türkistan dewasi igisiz emes” dégen, bu sözni anglighan Uyghurlar chawak chélip alqishlaydu.

U, bash ministirliq wezipisini ötewatqan mezgilde, sowét ittipaqi yémirilip ottura asya türkiy jumhuriyetliri musteqil boldi. U chaghlarda türkiye ottura asya türkiy jumhuriyetliri we dunyaning herqaysi döletliridiki türkiy milletlerdin 10 ming oqughuchi ekilip oqutush siyasitini yolgha qoyghan idi. U zamandiki türkiye bash ministiri sulayman demirel 1992 - yili 12 - ayda istanbulda chaqirilghan sherqiy türkistan qurultéyigha qatnishish üchün kelgen Uyghur wekillerni ishxanisida qobul qilghan idi. Wekillerni qobul qilghanda merhum eysa yüsüp alptékin “Bashqa türkiy milletlerge oxshash, Uyghur oqughuchilarningmu türkiyede oqushi üchün köprek san bérish mumkin bolarmu” déginide bash ministir sulayman demirel “Nechche san lazim” dep sorighan. Eysa ependi “Mumkin bolsa 100 oqughuchi” déginide, demirel : “Elwette mumkin” dep jawab bergen. Sherqiy türkistan weqpining sabiq bash katipi hamut göktürk ependi bu heqte melumat berdi.

Sulayman demirel 6 - ayning 19 - küni yurti ispartaning islamköy yézisida depin qilinmaqchi. Türkiyening sabiq re'is jumhuri sulayman demirel türkiyening démokratiyelishishi üchün zor töhpe qoshqanliqi üchün yurtida démokratiye muzéyi quruldi, enqerediki öyinimu muzié qilip, yashlarning paydilinishigha sunmaqchi.