Америкиниң 10 миң сүрийәлик мусапирни қобул қилиши башқиларниң сиясий панаһлиқ ишлириға тәсир көрситәмду?

Америка қошма штатлири дуняда әң көп мусапир қобул қилидиған дөләт болсиму, 2011-йили сүрийәдә кризис партлиғандин буян, уруш отидин қачқан пәқәт 1500 сүрийәлик мусапирни қобул қилған, обама һөкүмити бу мәсилидә хәлқараниң бесимиға учриғандин кейин, бу йил өктәбирдин башлап келәр йили ичидә 10 миң сүрийәлик мусапирни америкиға йәрләштүрүшни вәдә қилди. Америкиниң сүрийәлик көчмәнләргә қаратқан сияситидә бу 10 миң киши санини бекитиши, америкиниң мусапирларни қобул қилиш даимлиқ саниниң көрүнәрлик ашқанлиқини көрситиду. Ундақта бу, америкида сиясий панаһлиқ ишлириға риқабәт туғдурамду? уйғурларниң панаһлиқ рәсмийәтлиригә қандақ тәсир көрситиши мумкин? бу тоғрисида ениқ мәлумат елиш үчүн уйғур америка бирләшмисиниң рәиси адвокат алим сейитоф әпәндини зиярәт қилдуқ.

Америка ақсарай ахбарат баянатчиси җош ернист 10-сентәбир күнидики баянатида, президент обаманиң америка һөкүмитидин 2016-малийә йили 10 миң сүрийәлик мусапирни қобул қилишини тәләп қилғанлиқини елан қилди. Буниң билән америка һөкүмити панаһлиқ рәсмийитини тезлитидиған болуп, мусапирларниң арқа көрүнүшини тәкшүрүш, рәсмийәтни тезлитиш үчүн нурғун хадим кетидикән, обама америка федиратсийәси тармақлириға мәмурий буйруқ чүшүрүп, келәр йиллиқ хамчотта сүрийәлик панаһланғучиларни 10 миңға йәткүзүшкә тәйярлиқ қилишни тәләп қилған.

Америка дуняда әң көп мусапир қобул қилидиған дөләт болуп, 2-дуня уруши дәвридин башлапла у һәр йили өз дөлитидә миллий вә ирқий кәмситишкә учриған, сиясий көз қариши, диний етиқади түпәйлидин бесим вә зулумға учриған, вә башқа сиясий, иқтисадий кризислар түпәйли һаяти хәвпкә вә бесимға учриғанлиқтин америкиға көчмән болуп кәлгән 70 миңдин 75 миң әтрапида мусапирни қобул қилип панаһландуруп кәлмәктә иди.

Гәрчә америкидики уйғурлар, башқа көчмән милләтләргә қариғанда толиму аз санни игилисдиму, йеқинқи йиллардин буян болупму 5-июл үрүмчи вәқәсидин кейин һәр хил йоллар арқилиқ америкиға келип панаһлиқ тилигүчи уйғурларниң сани барғансери көпәймәктә. Әмма америкидики бәзи сиясий, иқтисадий өзгиришләр, чегра мәсилилириму көчмәнләр рәсмийәтлиригиму тәсир көрситиватқан болғачқа, буарида бир қисим уйғурларниң панаһлиқ тиләштә рәсмийәтлири мурәккәплишип, панаһлиқ ишлириниң һәл болуш қәдиминиң бир қәдәр астилап қалғанлиқи мәлум иди.

Әмди 2016-йиллиқ малийә йилида америкиниң сүрийәлик 10 мусапир мәсилисини һәл қилиштәк пилани уйғурларниң америкидин панаһлиқ тиләш ишлириға техиму риқабәт яритамду? уйғурлар панаһлиқ рәсмийәтлиридә немиләргә диққәт қилиши керәк? бу һәқтә уйғур америка бирләшмиси рәиси, адвокат алим сейитоф әпәнди зияритимизни қобул қилип мундақ мәлумат бәрди: “америка бир көчмәнләр дөлити, америка һөкүмити өзиниң дөлитидики зораванлиқтин қечип кәлгән мусапирлар қатарида уйғурларғиму сиясий панаһлиқ берип кәлди, аз дегәндә йилиға 100 мусапир келип панаһлиқ тиләватиду. Гәрчә америка уруштин қачқан сүрийәликләргә җиддий қарап, айрим йәнә 10 миң сүрийәликни қобул қилиштин ибарәт бу сиясәтни чиқарған болсиму, көчмән қобул қилиш мәсилиси билән сиясий панаһлиқ рәсмийити иккиси охшимайдиған икки хил категорийәгә тәвә. Чүнки сүрийәлик мусапирлар мәсилиси сирттин келидиған көчмәнләрниң мәсилиси, уйғур сиясий панаһлиқ тилигүчиләр болса америка чеграси ичидә туруп сиясий панаһлиқ тилигүчиләр болғачқа, бир биригә тәсир көрситиши натайин, әмма хадимларниң йетишмәслики сәвәблик сиясий панаһлиқ ишлириниң қәдими астилап қелиши мумкин.”

Алим сейитоф әпәнди йәнә, йеқиндин буян америкида сиясий панаһлиқ тилигән уйғурларниң рәсмийәт ишлириниң илгирикигә қариғанда астилап қелишидики сәвәбләр һәққидә тохтилип, уни мундақ 3 хил сәвәбкә йиғинчақлиди: “5-июл вәқәсиниң алди-кәйнидики уйғур дәвасиниң хәлқарада йүксилишигә әгишип, сиясий панаһланғучи көп қисим уйғурларниң панаһлиқ ишлири тез бир тәрәп қилинип һәл болған болсиму, йеқинқи икки йилдин буян панаһлиқ тиләватқан уйғурларниң панаһлиқ ишлириниң һәл болуш сүрити бир аз астилап қалди, бир йил, һәтта икки йилғичә җавабини күтүватқанлар бар, буниң сәвәблириниң бири, икки йил алдида америкидики икки партийиниң талаш тартиши билән федерал һөкүмити малийәсиниң тақилип қелиш мунасивити билән америкиниң көчмәнләр ишлириға мәсул федрал хизмәтчилири һәптидә бир күн дәм алидиған болуп өзгәрткәнлики үчүн иш сүрити астилиди.

Иккинчиси, мексикидики зәһәр вә башқа уруш кризислири сәвәблик нурғун мексикилиқ америка чеграсида туруп америкидин панаһлиқ тилиди, америка көчмәнләр идариси нурғун хадимлирини мексика чегрисиға буларниң панаһлиқ ишлирини һәл қилиш үчүн аҗратти, бу башқа панаһлиқ тилигүчиләрниң рәсмийәтлириниң астилишиғиму бир сәвәб болди.

Йәнә бири, бәзи уйғурлар америка һөкөмитидин панаһлиқ тилигәндә өзиниң хитай һөкүмитиниң зиянкәшликигә учриғанлиқи һәққидә хата яки испатлап берәлмәйдиған сахта мәлумат бәргәчкә, панаһлиқ тилигәндин кейинки рәсмийәтлири мурәккәплишип кәткән, бир қисим уйғурларниң панаһлиқи дәсләп рәт қилинған болсиму, уйғурлар вәзийити дуняға тонулуши билән, униңдин сирт чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлириниң доклатлириниң, паалийәтлириниң тәсиридә бу уйғурларни қайтурмиди, йәнила панаһлиқини аста-аста қобул қилмақта. Әмма, йәнә панаһлиниватқан уйғурларниң илтиҗа тәлипи қобул болғандин кейинки сиясий вә иҗтимаий паалийәтләргә тутқан позитсийиси вә инкаси, һәқиқий сиясий панаһланғучиларниң салаһийитигә мас кәлмәйду. Уларниң панаһлиқ тиләп болупла хитайға берип-келиватқанлиқи, уларниң "мән хитайға қайтсам, мени өлтүрүветиду яки түрмигә солайду" дегәндәк панаһлиқ тилигәндә көрсәткән сәвәблириниң ялғанлиқини ашкарилап, америка һөкүмитидә яман тәсир пәйда қилип, һәқиқий зиянкәшликкә учриған уйғур сиясий панаһлиқ тилигүчиләрниң рәсмийәтлириниң һәл болушиға тосалғу вә қийинчилиқ елип кәлмәктә. Бу бир реаллиқ.”