Türk baghchisigha xitayning nami bérilgenlikige ammiwi teshkilatlar qarshi chiqti

Türkiye meram sheher bashli serdar kalaychi chin yu'exi'u sheher bashliqi wang hu'an king bilen. 2013-Yili iyul.

Türkiyening koniye shehirige qarashliq meram nahiyisi teripidin yasalghan bir baghchigha “Xitay yü'éshiyu baghchisi” dep xitay shehirining namini bergen bolup, meram nahiyilik sheher bashliqining bu baghchigha xitayning namini bérishi ammiwi teshkilatlarning naraziliqini qozghidi.

Milletchi heriket partiyisining koniye-meram shöbisi bayanat élan qilip, meram nahiyilik hökümetni qattiq tenqid qildi we yéngi yasalghan u baghchigha bérilgen xitay namini özgertishni telep qildi.

2013-Yili 7-ayning 11-küni meram nahiyilik hökümetning uyushturushi bilen mezkur baghchining échilish murasimi ötküzüldi we resmiy ishqa kirishkenliki bildürüldi. Meram nahiyilik hökümet teripidin échilish murasimi ötküzülgen bu baghchigha “Xitay yü'éshiyu baghchisi” dep nam berdi. Murasimda yene xitayning yü'éshiyu shehiri bilen meram shehiri otturisida qérindash sheher dep kélishim tüzüp imza qilishti.

Meram nahiyisining koza'aghach mehelliside yasalghan bu baghchining échilish murasimigha koniye sheherlik mejlis bashliqi éli selwi, xitayning yü'éshiyu sheher bashliqi wang xu'ang king, meram sheher bashliqi serdar kalayji, nejmidin erbakan uniwérsitéti islam dini fakultétining mudiri proféssor exmet sa'im aritan qatarliq köp sanda kishiler qatnashti.

Baghchining échilish murasimida meram sheher bashliqi bilen xitayning yü'éshiyu sheher bashliqi, ikki sheherni qérindash sheher dep kélishim tüzgen.

Échilish murasimida söz qilghan meram sheher bashliqi serdar kalayji ependi, meram shehirining hazirghiche ezerbeyjanning sheki shehiri, özbékistanning tashkent shehiri, bosiniye hersekning hadiziji shehiri bilen dostluq ornatqanliqini we ularning namida baghche yasatqanliqini bildürdi we bu qétim yene xitayning yü'éshiyu baghchisi namida bir baghichining échilishini qilghanliqini bu yü'éshiyu shehiri bilen qérindash sheher kélishimi tüzüp imza qilghanliqini bildürdi we qérindash sheherler otturisida, ijtima'iy, medeniyet, iqtisad sahelerde xizmet-pa'aliyetler élip bériwatqanliqini buning bilen döletler otturisidiki munasiwetlerning tereqqiy qilishigha hesse qoshuwatqanliqini bildürdi.

Igilinishiche bu baghchini yasash üchün ikki milyon türk lirasi serp qilin'ghan.

Milletchi heriket partiyisining koniye-meram shöbe bashliqi mustafa özsan ependi bu heqte muxbirlarni kütüwélish yighini échilip meram sheherlik hökümetning bu qilmishlirigha bolghan naraziliqini ipadilidi we “Xitay yü'éshiyu baghchisi” dep nam bérilgen baghchining namini özgertip sherqiy türkistanning namini bérishni telep qildi.

Konye posta gézitide élan qilin'ghan bayanatta mustafa öz san mundaq dédi: hemmimizge melum bolghandek nechche yildin buyan xitay zulumi astida éziliwatqan sherqiy türkistanliq musulman türk qérindashlirimizgha séliwatqan bésim we zulum yéqindin buyan téximu chékidin ashti we sherqiy türkistan pütünley asaretke aylandi. Türkiyening pütün saheliride xitay zulumi eyibliniwatqan bir waqitta yeni ötken hepte zeper meydanida naraziliq namayishi ötküzüldi. Pütün ammiwi teshkilatlarning qollishi bilen mushundaq pa'aliyetler élip bériwatqan bir waqitta, millitimizning yüriki u yerdiki qérindashlirimizgha séliniwatqan zulum üchün köyüwatqan bir waqitta meram sheherlik hökümet xuddi buninggha qarshi chiqiwatqandek meramning koza'aghach mehelliside xitay yü'éshiyu baghchisi achti we yü'éshiyu shehiri bilen meram shehirini qérindash sheher dep kélishim tüzdi. Bizge nisbeten bu xata bir ish we sherqiy türkistan xelqige xiyanettur. Zulum sewebidin qaza qilghanlarning rohini azablash hayat qalghanlarni közge ilmighanliqtur. Baghchining échilish murasimidiki xushalliq sherqiy türksitandiki türk qérindashlirimizning derd-elemlirini ashurdi. Biz baghche yasashqa qarshi emes, meram xelqi eng yaxshi xizmet qilishqa layiqtur. Biz peqet bu baghchining ismigha qarita qarshi chiqimiz. Meram sheherlik idarisini, derhal bu xataliqtin qaytip baghchining ismini özgertishke chaqiriq qilimiz.

Meram shehiri bilen xitayning yü'éshiyu shehirining qérindash sheher dep kélishim qilinishigha türkiye kamu-sen yeni kadirlar uyushmisimu qarshi chiqti we muxbirlarni kütüwélish yighini échip meram sheher bashliqini eyiblidi.

Türkiye kadirlar uyushmisining koniye wekili sa'idi érish ependi, muxbirlarni kütüwélish yighini uyushturup, meram sheherlik hökümetning xitayning yü'éshiyu shehiri bilen qérindash sheher bolghanliqini qattiq eyiblidi.

Sa'id érish ependi sözide aldi bilen xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan wehshiylik we qirghinchiliqni eyiblidi we mundaq dédi: 1949-yildin bashlap öyimiz jinaza öyi, yürikimiz atesh ochiqi boldi. Chünki biz üchün enqere qandaq bolsa ürümchi shundaq hésablinidu. U yerde yashaydighan musulman türk qérindashlirimizgha qarshi qetli'am tiz sür'ette dawam qiliwatidu, xuddi qirghinchiliq boluwatqandek bir weziyet shekillendi. Bu qilmishlar bolsa insan qélipidin chiqqan bir jinayettur. Adalet mehkimisi bu weziyetke qol sélish kérek. Jinayetchiler qamaqqa élinishi kérek, xelq'ara qanun boyiche sotqa tartilishi kérek, sherqiy türkistan qatarliq dunyaning oxshimighan yerlidin qetli'am xewerliri kéliwatidu, bu zulum yéngi emes bu yerde yashawatqan qérindashlirimiz 64 yildin buyan zulum astida ingrawatidu, xitayning bu jinayi qilmishliridin kéyin xuddi héch ish bolmighandek hiliygerlik bilen yürüshi bizni qattiq ghezeplendürdi. Xitay döliti di'alog yoli bilen özini aqlashqa orniwatidu, buning üchün iqtisadi küchini qoral qilip qolliniwatidu.

Sa'idy érish ependi sözide yene meram sheherlik hökümetning yéngi yasalghan baghchigha xitay yü'éshiyu shehirining namini bergenlikige we meram shehiri bilen xitayning yü'éshiyu shehirining qérindash sheher dep kélishim tüzülgenlikini eybleydighanliqini we qarshi turidighanliqini ipadilidi we mundaq dédi: u yerdiki qérindashlirimiz zulum tartiwatqan bir peytte bu baghchini échish we xitayning namini bérishni bikar qilish biz ammiwi teshkilatlarning eng muhim telipidur.

Biz yene bu heqte pikir qarashlirini élish üchün sherqiy türksitan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining bash katipi abdul'ehed abduraxman bilen söhbet élip barduq. Abdul'ehed ependi, türkiye xelqining xitayning dostluq, qérindashliq dégendek sözlirige aldinip ketmeslikke chaqiriq qildi. Tarixtin buyan xitaylarning héch qachan türklerning dosti bolmay kelgenlikini we tarixtin buyan türkler bilen xitaylarning urush qilip kelgenlikini bildürdi we meram sheherlik hökümetning xataliqini tonup derhal xitay bilen qérindashliq sheher dep tüzgen kélishimni bikar qilishni, we xitayning baghchisi dep nami bérilgen türk baghchining namini özgertip, qeshqer, ürümchi, turpan, xoten dégen'ge oxshash sherqiy türksitanning shehirining namini bérishni telep qildi.