Türk dunyasi ortaq herbiy sep qurmaqchi

Qarargha türkiye, ezerbeyjan we qirghizistan döletliri qol qoyghan bolup, qazaqistan we mongghuliyimu qol qoyush aldidiken. Ezerbeyjanda resmiy ziyarette bolghan türkiye qoralliq qisimliri bash qomandani békir qalyonju ezerbeyjanìng paytexti bakuda chaqirilghan yawro-asiya herbiy birlik sépini qurush yighinigha qatnashti. Yighin'gha bash qomandan qalyonjudin bashqa ezerbeyjan quruqluq armiye bash qomandani zakir hasanof we qirghizistan qoralliq qisimliri bash qomandani sowétbeg arbayéf qatarliqlarmu ishtirak qildi. Qazaqistan bilen mongghuliye bash qomandanliri seweb körsitip qatnishalmighan.

Türkiyidiki “Yéngi shepeq”, “Dunya munbiri” we “Zaman” gézitliride élan qilin'ghan bu heqtiki xewerlerge asaslan'ghanda, türkiye, qirghizistan, ezerbeyjan qatarliq üch dölet herbiy emeldarlirining muzakirisi netijiside, yawro asiya herbiy birlik sépining resmiy qurulushi we bu birlik sep bash shtabining türkiyining paytexti enqerede bolushi qarar qilin'ghan. Mezkur besh dölet otturisidiki herbiy munasiwetni kücheytip birlik we hemkarliqni ashurush meqsitide herbiy birlik sep qurush teshebbusnamisi 2011-yili 6-ayda enqerede imzalan'ghan idi.

Türkiye qoralliq qisimliri bash qomandani békir qalyonju ezerbeyjanda élip barghan resmiy ziyariti dawamida ezerbeyjan dölet ishliri ministiri ramil usubof bilen mexpiy uchrishish élip barghan.

Türkiye jumhuriyiti bashchiliqida qurulidighan yawro -asiya herbiy birliki shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilatigha oxshash xelq'ara herbiy küchke aylinalamdu?

Bu herbiy birlik sépige rusiye, iran we xitaygha oxshash döletler qandaq qaraydu? bu herbiy birlik sepning kelgüside Uyghur mesilisige qandaq tesiri bolushi mumkin? dégendek so'allarning jawabigha érishish üchün ottura asiya we ottura sherq mutexessisi arif kesken ependi bilen söhbet élip barduq.

Arif keskin ependi türk dunyasi herbiy birlik sépi qurushning qollashqa tégishlik bir xizmet ikenlikini otturigha qoyup mundaq dédi:
“Bu hemmimiz qollashqa tégishlik ish. Bu tolimu toghra bir qarar. Emma türk dunyasining herbiy jehettin hemkarlishishi tolimu qiyin bir xizmet. Türk jumhuriyetlirining beziliri özlirini biterep dölet dep élan qildi. Yene beziliri bashqa herbiy ehdi teshkilatlargha eza döletler. Shundaqla türk jumhuriyetlirining rusiye, iraq, xitaygha oxshash chong herbiy döletler bilen qoshna bolushimu türk dunyasi herbiy qoshunining küchlinishini qiyinlashturidighan bir amil hésablinidu. Bu toxtamnamige qol qoyghan döletlerning yuqirida dep ötken üch döletni bi'aram qilishi éniq. Hetta bu döletlerge qarita bezi siyasetlerni qollinish éhtimalimu yoq emes.

Türkiye bolsa shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilatigha eza bir dölet. Shunga, türkiyining buninggha bashlamchiliq qilishi türkiyining gherb döletliri bilen bolghan munasiwitige tesir yetküzüshi mumkin. Hetta shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilati bilen bolghan munasiwitigimu tesir yetküzüshi mumkin. Bu birlik shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilatigha oxshash küchlük herbiy teshkilatqa aylinalmisimu, emma türkiy jumhuriyetler otturisida ortaq bixeterlik tuyghusining otturigha chiqishi, bizni xushal qilidighan bir weziyet.”

Arif keskin ependi bu birlikning qurulushining türk dunyasidiki sherqiy türkistan, qarabagh mesililirige ijabiy tesir körsitidighanliqini bayan qilip mundaq dédi:
“Bundaq bir hemkarliq otturigha chiqsa, türk dunyasining mesililirige ijabiy tesir körsitidighini éniq. Sherqiy türkistan, qarabagh mesililirige ijabiy tesir körsitishi we türk dunyasining qorqutquchi küchini ashurushigha töhpe qoshalishi mumkin. Türkiy jumhuriyetler öz ariliridiki mesililerni bir terepke qayrip qoyup herbiy hemkarliqni kücheytse ortaq bixeterlik tuyghusini ashursa, pütkül türkiy döletlerning herbiy küchining éshishigha paydiliq”.