Türkiyediki metbu'atlar Uyghurlar weziyitige köp orun bermekte

Uyghur diyarida yüz bériwatqan weqelerge egiship, türkiye metbu'atlirida Uyghur mesilisige qarita her küni dégüdek xewer, maqale we obzorlar élan qilinmaqta. Türkiyining her qaysi sheherliride ammiwi teshkilatlarning uyushturushi bilen namayish, yighin, murasim qatarliq her xil yighilishlar ötküzülüp, xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan basturush siyasetlirige naraziliq kücheymekte.

Yéqindin buyan türkiyining her qaysi metbu'atlirida her küni dégüdek Uyghurlargha alaqidar uchur, maqale we obzurlar élan qiliniwatidu, téléwiziye qanallirida Uyghurlargha alaqidar mexsus programma tarqitiliwatidu.

Uyghur ziyaliy doktor abdulhemit awshar, türkiye dölet téléwiziyisi “T r t türk” téléwiziye qanilining dunya küntertipi dégen programmigha qatniship, Uyghurlarning yéqinqi weziyiti toghrisida riyasetchining so'allirigha jawab berdi we 28 - iyul yüz bergen yeken weqesining kélip chiqish sewebi toghrisida toxtaldi.

“Qanal a” téléwiziye qanilining xewer programmigha qatnashqan hajattepe uniwérsitétining oqutquchisi shundaqla istratégiye mutexessisi doktur erkin ekrem, Uyghurlarning hazirqi ehwali, yüz bériwatqan weqelerning kélip chiqish sewebliri, Uyghur diyarining istratégiyilik ehmiyiti, xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan basturush siyasetliri toghrisida tepsili we etrapliq toxtaldi.

“I ha ha insaniy yardem fondi”ning re'isi bulent yildirim oxshash waqitta 15 téléwiziye qanilida neq meydandin biwasite tarqitilghan programmigha qatniship pelestin we sherqiy türkistan mesilisi toghrisida toxtaldi.

“Hilal” téléwiziye qanilining nex meydandin biwaste tarqatqan programmigha qatnashqan sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetullah oghuzxan we abdul'ehed abduraxman ependilarmu Uyghurlarning béshigha kéliwatqan her xil paji'eler, xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan bésim we tutqun qilishlar shundaqla yüz bériwatqan weqelerning kélip chiqish sewebliri toghrisida toxtaldi.

Démek türkiyining her qaysi sheherliride türk ammiwi teshkilatlarning Uyghurlar toghrisida élip bériwatqan naraziliq namayish, yighin, murasim, axbarat élan qilish yighinliri metbu'atlarning alahide diqqitini tartiwatqan noqtilardin biri bolup qaldi.

Bügün türkiye metbu'atlirida yéqinda xitay da'irlirining 8 Uyghurgha ölüm jazasi bérip ijra qilghanliqi we qeshqer héyitgah jam'isining imami jüme qarighuni öltürgen yashlarning xitay metbu'atliri teripidin ashkarilinishi muhim témilar qatarida keng tarqitildi.

Bügün“Yéngi akit” we “Yéngi shafak” gézitliride élan qilin'ghan “8 Uyghurgha ölüm jazasi bérildi” dégen maqalide mundaq déyilgen: xitayning ishghal astidiki sherqiy türkistanda atalmish térrorizmgha qarshi turush namda élip bérilghan herbiy heriketlerde tutulghan Uyghurlardin 8 kishige ölüm jazasi bérildi.

Maqalide 8 Uyghurning isim - familisi we ulargha artilghan atalmish jinayi qilmishlar tepsili yézilghan we xitay da'irlirining Uyghur diyarida musulmanlargha qarita bésim we zulumning dawam qiliwatqanliqi, térrorluq hujum qilish dégen bahanilar bilen ölüm jazasi bérip ijra qiliwatqanliqi eyblen'gen.

Maqalide, xitay da'irlirining ölüm jazasining qachan ijra qilin'ghanliqi toghrisida melumat bermigenliki, Uyghur diyarida 6 - ayda 13 Uyghurgha ölüm jazasi bérilgenliki tekitlen'gen.

Maqalide yene mundaq déyilgen: sherqiy türkistan Uyghur aptonum rayoni qatarliq her qaysi jaylarda yüz bériwatqan pichaq bilen hujum qilish we bomba partilash weqelerni xitay da'iriliri biwasite atalmish radikal gurupilargha baghlaydu emma bu toghrida uchuq we tepsili melumat bermeydu. Xitay da'iriliri yéqindin buyan Uyghur diyarida bixeterlikni bahane qilip, qattiq zerbe bérish dégen namda jiddi heriket élip bériwatidu. Kishilerni bölgünchi dep qarilap tutqun qilish we sotqa tartish qilishlirini xelq ammisidin yoshuridu, peqet bérilgen jazani dölet tewesidiki resimi axbaratlar arqiliq élan qilidu.

“Günesh” gézitide bügün élan qilin'ghan “Néme üchün dawamliq musulmanlar ölidu?” dégen obzorda mundaq déyilgen: xitay kommunist da'irliri, sherqiy türkistanda nechche yildin buyan dawam qilip kéliwatqan qiyin - qistaq we bésimni bir yildin buyan téximu tézleshtürdi. Emma bu zulum we qiyin - qistaqlar hazirghiche dunya jama'itining kün tertipige kelmidi.

Obzorchi memish xoja ependi teripidin yézilghan bu obzorda, néme üchün xitay kommunist hakimiyiti Uyghurlargha bu xil zulum qilidu? dégen so'algha jawab bérip mundaq dégen: chünki xitay sherqiy türkistan xelqini assimilyatsiye qilishni xalaydu, u yerde yashaydighan musulmanlarning roza tutush, namaz oqush, saqal qoyush we béshigha yaghliq artishni xalimaydu we chekleydu, yeni dini ibadet qilish bilen yashashni xalighan, allagha qulluq qilish wezipisini ada qilishni xalighan musulmanlarni tehdit dep qaraydu.

Türkiye axbaratlirida xitaygha bolghan naraziliqlarning bir türi bolsa, Uyghur diyaridiki weqelerdin heqiqi türde toghra we éniq shekilde uchur alalmighanliqi bolup, xitayni axbarat erkinlikige cheklime qoyush bilen eyiblep kelmekte.

Türkiye kadirlar uyushmusi istanbul 1 - nomurluq shöbisining re'isi mürsel turbay ependi, xitayning Uyghur diyarida yürgüzüwatqan basturush siyasitige qarshi élan qilghan bayanatida mundaq dédi: xitay basturush siyasti yürgüzüwatqan sherqiy türkistanning dunya bilen bolghan alaqisi késilgenliki üchün u yerde yüz bergen weqelerde nechche minglighan Uyghur musulmanlarning aqiwitining néme bolup ketkenliki toghrida héch qandaq melumat alalmiduq. Nechche yildin buyan dawam qiliwatqan emma ramizan éyidin buyan téximu chékidin ashqan xitay zulumi qetli'amgha aylandi.

Mürsel turbay ependi türkiyining Uyghurlargha ige chiqish kéreklikini tekitlep mundaq dédi: türkiye qérindash jughrapiyide dawam qiliwatqan bu zulumgha qarita sükütte qalalmaydu. Diplomatiye munasiwetlerni ishqa sélishi, ikki döletning otturisidiki diplomatiye munasiwetlerni bikar qilish mesilini hel qilishning charisi bolmighan teqdirdimu terep tutush meydanini körsitidu. Dunyada eng muhim iqtisadliq dölettin birsi bolghan xitayning dunyani qaplap ketken saxta mallirigha qoyulidighan imbargu mesilini hel qilish charilirining bir türi bolalaydu.

Ötken hepte türkiyining eng chong xelq'araliq teshkilatliridin terkip tapqan türkiye hünerwen - kasiplar konfédratsiyesi (TESK), türkiye soda - sana'et we pay - chéki bazarliri birliki ( TOBB), türkiye emgekchiler uyushmisi konfédratsiyesi (TİSK), ishchi hoquqliri uyushmisi, musteqil soda - sana'etchiler jem'iyiti, türkiye ékisportchilar mejlisi we türk ishchilar uyushmisi qatarliq 10 chong teshkilat Uyghur mesilisi toghrisida axbarat yighini échip xitayning Uyghurlar üstidin yürgüziwatqan bésim siyasitini toxtitishni telep qildi we Uyghur mesilisini xelq'ara küntertipke keltürüsh üchün xizmet ishleydighanliqini élan qilghan idi.

Biz, türkiye xelqi we ammiwi teshkilatlarning Uyghurlargha köngül bölüp élip bériwatqan pa'aliyetliri toghrisidiki pikir - qarashlirini élish üchün istanbulda yashawatqan Uyghur ziyaliy abduréshit ependi bilen söhbet élip barduq.

Abduréshit ependi türkiye xelqining Uyghurlargha ige chiqish we köngül bölüsh üchün élip bériwatqan pa'aliyetlirige yuqiri baha berdi.