Түркийә сүрийә земиниға қошун киргүзәмду?

Түркийә һава армийиси әтип чүшүргән, түркийә һава бошлуқидин учуп өткән русийә урушчи айропилани. 2015-Йили 24-ноябир.

Түркийә мәтбуатлириниң йезишичә 2011-йили сүрийәдә ички уруш башлиған күндин бүгүнгичә түркийәгә көчүп кәлгән сүрийәликләрниң сани 3 милйонға йәтти. Бу түркийәгә иқтисадий җәһәттин зор хәвп елип келипла қалмастин, түркийәниң дөләт бихәтәрликигиму хәвп елип кәлмәктә. Дәмәшқ ирақ ислам террор дөлитиниң түркийә чеграсиға йеқинлишиши, русийә уруш айропиланлириниң түркийә чеграсиға йеқин районлардики түркмән йезилирини давамлиқ һалда бомбардиман қилиши кишиләрниң каллисида түркийә сүрийәгә һәрбий һәрикәт елип барарму дегән соални пәйда қилди? униң үстигә түркийә бир һәптидин буян чеграсидин сүрийә земиниға топ оқи атмақта.

Түркийә рәис җумһури рәҗәп таййип әрдоған бүгүн сәуди әрәбистан падишаһи сәлман бин абдүлазиз ал сәуд билән телефон арқилиқ көрүшкән. Әрдоған телефонда сүрийәдики әсат һакимийити тәрәптә туруватқан күртләрдин тәркиб тапқан п й д вә й п г тәшкилатлириниң, түркийәдики террор тәшкилатлиридин п к к ниң сүрийәниң азиз районида елип бериватқан һуҗумлири, булардин башқа 13-январ күнидин бери түркийәниң сүрийәгә топ оқи етиватқанлиқи қатарлиқ мәсилиләр тоғрисида пикир алмаштурған.

“сабаһ” гезитиниң бүгүнки бу һәқтики хәвиригә асасланғанда, рәҗәп таййип әрдоған русйәниң хәләптә елип бериватқан бомбардиманлириниң өзини қаттиқ әндишиләндүрүватқанлиқини баян қилған. Түркийә рәис җумһури рәҗәп таййип әрдоғанниң америка қошма штатлири президенти барак обама биләнму телефон арқилиқ көрүшүши кишиләрниң каллисида түркийә сүрийә земиниға қуруқлуқ армийәсини киргүзәмду дегән соалларни пәйда қилди.

Бу һәқтә көз қаришини баян қилған түркийәниң “радикал” гезити обзорчиси мурат йәткин әпәнди, түркийәниң сүрийә земиниға қуруқлуқ қошуни киргүзүш еһтималиниң бәкла төвән икәнликини баян қилип мундақ деди: “мән түркийәниң сүрийәгә һуҗум қилишни пиланлаватқанлиқиға ишәнмәймән. Мән игилигән мәлуматларда мундақ бир ой йоқтәк. Әмма шуни һәммә адәм дәватиду, ташқи ишлар министири чавушоғлиму тәкитләватиду. Түркийә пәқәтла иттипақдаш дөләтлири билән бирликтә кириши мумкин. Мәсилән, америка қошма штатлири билән бирликтә яки шималий атлантик әһди тәшкилати билән бирликтә кириши мумкин. Бүгүн һөкүмәт рәһбәрлиридин бириму чәтәл мухбирлириға исмини ашкарилимай бундақ бир баянат бәрди. Бирләшкән дөләтләр тәшкилати түркийәдин топ оқи етишни тохтитишни тәләп қиливатиду. Мәнчә түркийә буни тохтатмайду. Чүнки хәлқара қанунларға асасланғанда түркийә земиниға сүрийә тәрәптин топ оқи чүшсә, түркийәму буниңға җаваб қайтуруши керәк. Бу йәрдә әң муһим мәсилә америкиниң русйәниң сүрийәдики бомбардиманини тохтитишидур.”

“йеңи шафак” гезити обзорчиси мустафа қараалиоғлу русйәниң сүрийәдә еғир җинайәт ишләватқанлиқини, буни тосушниң йолиниң түркийәниң сүрийәгә қошун киргүзүш әмәс, америка вә бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң русийәни тосуши керәкликини тәкитләп мундақ деди: “русийә еғир дәриҗидә инсан һәқ вә һоқуқини дәпсәндә қиливатиду. Кичик бир йезиға 500 қетим бомба ташлайдиған дәриҗидә еғир. Оттура шәрқтә һечқандақ бир дөләт русийәдәк халиғанчә бомбилимиған иди. Хәлқара инсан һәқлири тәшкилатлири русийәни қаттиқ әйибләватқан болсиму, писәнт қилмастин түркмән районини бомбилимақта. Бирләшкән дөләтләр тәшкилати дәрһал қарар мақуллап тохтитиши керәк. Русйәниң түркмәнләргә қиливатқан бомбардиманини тосимән дәп сүрийәгә кирсә болмайду. Буниң йоли бу әмәс.”

Түркийә истратегийилик чүшәнчә институти мутәхәссиси доктор әркин әкрәм әпәнди, түркийәниң сүрийәгә қошун киргүзүшкә тәйярлиқ қиливатқанлиқини, әмма өз алдиға кирмәй, иттипақдаш дөләтлири яки шималий атлантик әһди тәшкилатиға әза дөләтләрниң һәрбий қошуни билән биллә кириш еһтимали барлиқини баян қилди.

Доктор әркин әкрәм әпәнди түркийә билән америкиниң даәшкә қарши күрәштә охшимиған қарашта болуватқанлиқини, бу, музакирә йоли билән һәл қилинидиғанлиқини баян қилди.

Түркийә билән сүрийә оттурисида 920 километирлиқ чегра бар болуп, сүрийә вәзийитиниң күнсайин мурәккәплишиши түркийәгә зор сәлбий тәсир көрсәтмәктә.