Türkiye dölet ministiri réshat doghru bilen Uyghur mesilisi toghrisida söhbet

Uyghur mesilisi türkiyening muhim mesililiridin birige aylinishqa bashlidi. Bezi siyasiy partiyiler partiyisining saylam bayannamilirida Uyghur mesilisige alahide orun bérishke bashlidi. Bulardin biri türkiye parlaméntidiki öktichi partiyilerdin biri bolghan milletchi heriket partiyisidur.

Sabiq dölet ministiri we parlamént ezasi réshat doghru ependi ziyaritimizni qobul qilip, Uyghur mesilisi toghrisidiki nurghun so'allirimizgha jawab berdi. U, kéyinki yillarda xitayning sherqiy türkistanliqlargha élip bériwatqan zulumining chidighusiz halgha kelgenlikini, emma türkiye hökümitining béshini qumgha kömüwalghan qushtek xitayning bu zulumini körmeywatqanliqini, partiyisi hakimiyet béshigha kelse Uyghur mesilisige türkiyening tashqi siyasitide muhim orun béridighanliqini tekitlidi. Töwende uning bilen élip barghan söhbitimizni diqqitinglargha sunimiz.

So'al: Uyghur ziyaliysi ilham toxti tutup kétildi, abduwéli ayup türmide, xitayning bésim siyasiti yenila tinmay dawamlishiwatidu, siz bir parlamént ezasi bolush süpitingiz bilen buninggha qandaq qaraysiz?

Jawab: sherqiy türkistandiki insanliq qélipidin chiqqan weqelerni yéqindin közitiwatimiz. Buni türkiyediki insanlarla emes pütün dunyadiki ammiwi teshkilatlar eyiblishi kérek. Kéyinki 5 yildin buyan xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasiti chidighusiz halgha keldi. Bu sewebtin xitayni qattiq eyibleymen. Uyghur ziyaliysi ilham toxtining xitay saqchiliri teripidin élip kétilishi qobul qilghili bolmaydighan bir weqe. Eslide buninggha türkiye hökümiti we türkiye tashqi ishlar ministirliqi qattiq naraziliq bildürüshi kérek idi. Xitayning ilham toxtigha qilghanliri pütün insaniyetke qilghan naheqchilik, pütün türk dunyasigha qilghan naheqchilik hésablinidu. Ilham toxti xitay qanunining qaysi maddisigha xilapliq qilghan? néme jinayet sadir qiliptu? öz pikrini bayan qilish bügünki künde qeyerde gunah hésablinidu? héchqandaq bir dölet bu xil yollar bilen kishilerni boyun egdürelmeydu, öz dewasidin waz kechküzelmeydu. Biz her da'im Uyghurlarni qollap quwwetleymiz. Men milletchi heriket partiyisining parlamént ezasi, emma sherqiy türkistanliq qérindashlirimiz shuni bilsunki, türkiyediki 76 milyon insan sherqiy türkistan xelqining heqliq dewasini qollap quwwetleydu. Eger bezi siyasiy partiyiler xitayni eyiblep bayanat élan qilmay jim turuwatqan bolsa, ular xitaygha jim turup naraziliq bildürüwatidu désenglar bolidu. Men yene bir qétim shuni démekchimenki, xitay ilham toxtini derhal qoyup bersun, ilham toxti, öz xizmitige qaytsun.

So'al: hörmetlik sabiq dölet ministiri, parlamént ezasi réshat doghru ependi, sizmu dep ötkendek Uyghurlarning weziyiti nahayiti éghir, türkiye parlaméntide bu heqte konkrét némilerni qilishni oylawatisiz?

Jawab: biz yil béshida parlaméntning insan heqliri komissiyisige sherqiy türkistandiki Uyghur türkliri duchar boluwatqan insan heqliri depsendichilikini sherqiy türkistan'gha bérip tekshürüsh toghrisida doklat sun'ghan iduq. Insan heqliri komissiyisi bu heqte qarar maqullighan idi. Buni emelge ashurush üchün tirishiwatimiz. Türk dunyasining nurghun jaylirida türkiy xelqlerge qarshi bésim siyasiti yürgüzülüwatidu. Mesilen bügün ezerbeyjanning qarabagh wilayiti erméniyening ishghali astida, iraqning musul, kerkük, tuzulmatu qatarliq jayliridiki türkmenler we süriyening shimalidiki türkmenler qetle qiliniwatidu. Süriyening shimalidin laskiyegiche bolghan jaylarda türkler yashaydu. Bu jaylarda beziler sham döliti namida dölet qurushqa tirishiwatidu. Bu yerlerde éziliwatqan zulumgha uchrawatqan kishiler yenila türkler. Insan heqliri démokratiye dep jar salghan gherb döletliri, türkler zulumgha uchrisa awazini chiqarmaydu. Eslide xitayning ilham toxtigha qiliwatqan zulumi yuqirida men dep ötken türkiy xelqlerge qiliwatqan zulumdur. Men parlamént ezasi bolush süpitim bilen Uyghur türkliri duchar boluwatqan bu zulum we naheqchilikni dawamliq halda türkiye parlaméntining kün tertipige élip kéliwatimen. Muxbirlarni kütüwélish yighinliri chaqiriwatimiz. Hökümetke bésim ishlitiwatimiz. Bu heqte aldimizdiki hepte türkiye parlaménti insan heqliri komitéti bilen sözliship, hemme siyasiy partiyilerge bu mesilini anglitip, hökümetke tesir körsitishke tirishimiz.

So'al: hörmetlik parlamént ezasi réshat doghru ependi hazirqi hökümetning tashqi siyasitide ottura sherq ereb döletliridiki mesililer asasiy orunda, bu saylamda partiyingiz hakimiyet béshigha kelse, tashqi siyasitide Uyghur mesilisige orun béremdu?

Jawab: partiyimizning saylam xitabnamisidimu déyilgendek, biz 300 milyon nopusqa ige türk dunyasi bilen birlik, ittipaqliq we söygü ichide yashashni özimizge destur qilghan bir siyasiy heriket. Bizning bashqa döletlerning zéminigha köz tikkinimiz yoq. Bizning telipimiz pütün dunyadiki türkiy xelqlerning öz zéminida erkin-azade musteqil yashishidin ibaret. Xuda buyrusa biz türkiyede hakimiyet béshigha kelsek türk dunyasining birlikini emelge ashurush üchün küchimizning bariche tirishimiz. Bizning tashqi siyasitimiz türk dunyasini asas qilghan halda élip bérilidu. Sherqiy türkistan türk dunyasining muhim bir qismi, sherqiy türkistan mesilisi türk dunyasining muhim mesililiridin biri bolghachqa elwette bizning tashqi siyasitimizde Uyghur mesilisige alahide orun bérilidu dégen gep. Bu heqte partiyimizning tepsiliy yézilghan pilan we programmisimu bar.