Aytékin chetin: “Biz sherqiy türkistan dewasini bir yérim milyon kishige anglattuq”

Türkiyediki siyasiy partiyeler, ammiwi teshkilatlar we guruhlardin bashqa yene bezi türklermu pütün imkaniyiti bilen Uyghur mesilisini türk jama'etchilikige anglitishqa tirishmaqta. Bulardin biri enqerediki bir toluq ottura mektepning mu'awin mudiri aytékin chetin ependidur. U, birqanche yildin béri oqughuchilirini bashlap, xitay elchixanisi aldida namayish uyushturmaqta, tor béti échip we ijtima'iy taratqular arqiliq Uyghurlar toghrisidiki xewerlerni tarqatmaqta. Uning éytishiche, hazir uning Uyghurlar toghrisida tarqatqan xewerlirini bir yérim milyon etrapida kishi köridiken. Bulardin bashqa aytékin chetin ependi enqerede Uyghurlarni qollash toghrisida qol qoyush pa'aliyiti ötküzüp, qol qoyulghan matériyallarni türkiye parlaméntige tapshurghan. Biz bu heqte uning bilen söhbet élip barduq.

“Siz bir qanche yildin béri nahayiti aktipliq bilen Uyghur mesilisini anglitishqa tirishiwatisiz, sizning bu dawagha bundaq qiziqishingiz, qachan qandaq peyda bolghan?”dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi:

Ghulja weqesi yüz bérip ikki yildin kéyin uniwérsitétta oqushqa bashlidim. U, yillarda kökbayraq tapalmighanliqim üchün qélin qeghezning üstige kök bayraqning resimini sizip sherqiy türkistan dawasini anglitip bashlidim. Kéyin oqutquchilirimning ishxanisida kökbayraqni kördüm. Menmu bir köchmen a'iliside dunyagha kelgenlikim üchün sherqiy türkistanliqlargha chongqur söygü we muhebbitim bar. Men türkiyede mezlum türkiy xelqlerning bolupmu Uyghurlarning awazi bolushqa tirishiwatimen. Sherqiy türkistan'gha alahide qiziqishimdiki seweb, ularning dunyagha awazini anglitalmighan ézilgen bir millet bolushi. Shunga men pütün küchüm bilen her xil yollar bilen sherqiy türkistan dewasini anglitishqa tirishiwatimen.

“Néme pa'aliyetlerni qildingiz bu heqte qisqiche melumat bersingiz?” dégen so'alimizgha aytékin chetin ependi mundaq jawab berdi:

Men sherqiy türkistan mesilisini bashqa oqughuchilirimgha anglitish bilen bashlidim. Kéyinche buni keng xelq ammisigha anglitish kérek iken dep oylap, ötken yili qadir kéchisi enqerediki haji bayram jamisi bilen qojatepe jamiside sherqiy türkistan üchün imza yighish pa'aliyiti ötküzduq. Bu yil yene qilimiz. Birleshken döletler teshkilatigha, türkiye parlaméntige we bashqa xelq'ara teshkilatlargha sherqiy türkistandiki insan heqliri depsendichilikliri toghrisida qisqa doklatlarni yézip tapshuriwatimiz. Sherqiy türkistan tarixida iz qaldurghan muhim shexisler tughulghan yaki wapat bolghan künlerde, muhim weqeler yüz bergen künlerde metbu'at bayanati élan qiliwatimiz. Xitay elchixanisi aldida namayish ötküziwatimiz. Bolupmu yash - ösmürlerge sherqiy türkistanda xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan éqilgha sighmaydighan zulmini anglitishqa tirishiwatimiz.

“Siz Uyghurlar toghrisidiki, xewer, maqale, resim we sinalghu körünüshlirini ijtimayi taratqularda nahayiti aktip tarqitiwatisiz, bilishimche bir yérim milyon etrapida kishi sizni teqip qiliwatidu, bu heqte melumat bersingiz qandaq?”dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi:

Kéyinki 2 - 3 yil ichide ijtimayi taratqularni ishlitidighan kishilerning sani bekla köpeydi. Men kompyutér oqutquchisi bolush süpitim bilen buni yaxshi bilimen. Sherqiy türkistan kéyinki 2 yil ichide téximu bek küntertipke kélishke bashlidi. Buning sewebi türkiyede milletchilik kücheydi. Ijtimayi taratqu ishlitidighanlarning sanimu köpeydi. Xitay sherqiy türkistan mesilisining türkiyede bilinmesliki üchün qolidin kelgenni qiliwatidu. Mesilen méning www.buzulmedurde.net Namliq tor bétim ötken hepte 4 ming qétim hujumgha uchridi. Ijtimayi taratqularni bashquridighanlargha dawamliq bizni erz qilip, bezi körünüshlirimizni chiqartiwétidu. Men xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan zulmi anglitilghan körünüshlerni dawamliq halda tarqitiwatimen chünki kishiler widi'ogha bekla qiziqidu. Xewerlerni tarqitishta ijtimayi taratqularning roli bek zor. Hazir méni bir yérim milyon etrapida kishi teqip qilidu. Bizning meqsitimiz buni 10 milyon'gha chiqirish.

“Siz enqerede bir toluq ottura mektepning mu'awin mudiri, oqughuchilargha ders ötisiz, oqughuchiliringizni élip xitay elchixanisining aldida namayish qilisiz? oqughuchiliringizgha Uyghurlar toghrisida némilerni anglitip, bundaq qiziqturiwettingiz bu mesilige?”dégen so'alimizgha aytékin chetin ependi mundaq jawap berdi:

Sherqiy türkistan deydighan bir jayning barliqini, ularning bayriqining, tilining we dinining türklerningki bilen oxshash ikenlikini anglitimen. Axiri özlikidin kélidu. Men kompyutér oqutquchisi bolghanliqim üchün sherqiy türkistan toghrisidiki tor betlirining hemmisining adrésini oqughuchilirimgha bérimen. Qisqa waqit ichide ular bu tor betlirini körüp, sherqiy türkistan dewasigha bolghan qiziqishi küchiyip kétidu.

“Aytékin chetin ependi 7 - ayning 5 - küni kéley dep qaldi, néme pa'aliyet qilmaqchisiler?” dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi:

Xitay elchixanisi aldida namayish ötküzüsh üchün munasiwetlik idaridin ruxset élip qoyduq. Elchixana aldida iptar qilimiz, eger iptar qilalmisaq metbu'at bayanati oquymiz. Bu arqiliq qatil xitay dölitining 2009 - yili 7 - ayning 5 - küni Uyghurlargha élip barghan qirghinchiliqini türk jama'etchilikige anglitimiz. Men türkiyediki pütün insanlargha shuni démekchimenki, türkiyede Uyghurlarning awazi bolimen désingiz özingiz turiwatqan rayondiki saqchi idarisigha iltimas qilsingiz derhal ruxset béridu. Ruxset alghandin kéyin sherqiy türkistan heqqide bayanat élan qilalaysiz, namayish ötküzeleysiz.