Türk metbu'ati we siyasiy sehniside Uyghur mesilisi küntertipke keldi

Türkiye tashqi ishlar ministiri mewlut chawush'oghlu

Yéqindin buyan türk metbu'ati we türk siyasiy sehniside Uyghur mesilisi jiddiy rewishte tilghan élinishqa bashlidi.

27 - Noyabir türkiye tashqi ishlar ministirliqining taylandta qapsilip qalghan Uyghur musapirlarni qayturup kélishini munasiwetlik da'irilerdin telep qilghanliqi xewer qilin'ghan.

28 - Noyabirdiki xewerlerge qarighanda, türkiye tashqi ishlar ministiri yazma bayanat élan qilip, Uyghur mesilisige diqqet qilip kéliwatqanliqini we yéqinda türkiyede ziyarette bolghan xitay wekilliridin Uyghurlar üstidin échiliwatqan sotlarning adil bolushini telep qilghanliqni bildürgen.

Türkiye axbarati we siyasiy sehniside Uyghurlargha a'it körülüwatqan bu jiddiy özgirishler xitay merkiziy siyasiy qanun komitéti sékrétari ming jyenjuning türkiyige qaratqan mexpiy ziyariti axirlashqan mezgilge toghra keldi.

Ejeba ming jyenjuning türkiye ziyariti we shuningdin kéyin türkiyening axbarat we siyaset sehniside körülüwatqan özgirishler bir - birige baghlinishliqmu?

Türkiye tashqi ishlar ministiri mewlut chawush'oghlu, milliyetchi heriket partiyesi enqere parlamént ezasi özjan yenicherining “Sherqiy türkistanda ölüm jazasigha höküm qilin'ghan Uyghurlar mesilige mudaxile qilin'ghan yaki qilinmighanliqi” gha da'ir yazma so'aligha jawab qayturdi. Chawush'oghlu bu heqte toxtalghanda, “Ministirliqimiz Uyghur irqdashlirimiz bilen munasiwetlik barliq özgirishlerni yéqindin, shundaqla intayin sezgürlük bilen közitishni dawamlashturidu” dédi.

Tashqi ishlar ministiri chawush'oghli sözide, 28 - iyun yeken weqesi, weqedin kéyin qeshqer ottura sot mehkimisi 50 nechche kishini mezkur weqege chétip sotqa tartqanliqi, bulardin nechche on kishini ölümge buyrup, yene nechche on Uyghurni muddetlik we muddetsiz qamaq jazalirigha höküm qilghanliqi qatarliqlargha yéqindin diqqet qilip kelgenliki bildürdi.

Ministir chawush'oghli bayanatida, iyul éyida qeshqerde meydan'gha kelgen weqelerdin kéyin ölümge buyrulghanlar “Sot jeryanining ochuq - ashkara bolushigha da'ir telipimizni 2014 - yili 21 - öktebirde enqerede ötküzülgen uchrishishta xitay mu'awin tashqi ishlar ministiri chéng gopinggha yetküzüldi. Mu'awin ministir chéng goping jawaben sezgürlükimizni chüshinidighanliqini, ochuq - ashkara sotlash toghrisidiki telipimizni yuqiri derijilik rehberlerge yetküzidighanliqini we mezkur hökümge étiraz bildürüp yuqiri sotqa erz sunush yolining ochuq ikenlikini eskertti” dédi.

Chawush'oghlu, türkiyening tutulup qalghan 300 Uyghurni türkiyege élip kélish üchün heriketke ötkenlikini, bu mesile toghrisida tayland diplomatiye ministiri bilen körüshkenlikini we qanuniy basquch axirlashqandin kéyin Uyghurlarni türkiyege élip kélish telipini tayland terepke yetküzgenlikini yene bir qétim tekitlidi.

2014 - Yili 27 - noyabir charshenbe küni türkiye parlaméntida söz qilghan adalet we tereqqiyat partiyisi diyarbekirdin saylan'ghan parlamént ezasi jüme ichten ependi Uyghur mesilisi toghrisida söz qilip Uyghur élide yüz bériwatqan qirghinchiliq we ölüm hadisilirini tenqid qildi we bir kürt bolush süpitimiz bilen Uyghurlarni biz eng yaxshi chüshinimiz, dédi.

Türkiye parlaméntining omumiy yighinida söz qilghan parlamént ezasi jüme ichten ependi sözini aldi bilen sherqiy türkistan qatarliq jaylarda zulum astida yashawatqan xelqlerge salam yollap mundaq dédi: insaniy qedir - qimmet 1949 - yilidin buyan dessep - cheyliniwatqan yerlerdin biri sherqiy türkistan'gha salam yollaymen, dédi.

Parlamént ezasi jüme ichten ependi xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan zulum we ölüm hadisilirini qattiq tenqid qildi we Uyghurlarning qirghinchiliqqa uchrighanliqini ipadilep mundaq dédi: sherqiy türkistanda 1949 - yilidin buyan sanaqsiz adem xitay kommunist hakimiyiti teripidin qetli qilindi, Uyghurlar hazirmu qirghinchiliqqa uchrap kéliwatidu. Her küni zulum - iskenje, sürgün, suyiqest we ölüm jazaliri dawam qiliwatidu. Bu yilning özidila 260 Uyghur türki ölüm jazasigha höküm qilinip qoral bilen étip shéhit qilindi. Taylandta 300 kishi tutup turuluwatidu, eger ular qayturulsa oqqa tutulidu. Sherqiy türkistan'gha qarighan haman kürtlerning ilgiriki ehwali közümge körünidu, Uyghur türklirining ehwalliri adalet we tereqqiyat partiyisi hakimiyet béshigha kélishtin ilgiriki kürtlerning ehwallirigha oxshaydu, bir kürt bolush süpitimiz bilen Uyghurlarni biz eng yaxshi chüshinimiz.

2014 - Yili 18 - noyabir seyshenbe küni xitay kommunist partiyesi merkiziy komitéti siyasiy byurosining ezasi ming jyenju bashchiliqidiki 10 kishilik bir ömek türkiyede ziyarette bolup, türkiye jumhuriyiti re'isi rejep tayyip erdughan, ichki ishlar ministiri, dölet bixeterlik idarisi qatarliq muhim organlarning rehberler bilen uchrashqan we söhbetleshken idi, bu uchrishishlar metbu'atlargha yépiq halda élip bérilghan bolup uchrishishning tepsilati toghrisida héch qandaq melumat bérilmigen idi.

Biraq bu uchrishishtin kéyin türkiyediki radi'o - téléwiziyelerde Uyghur mesilisi heqqide mexsus programmilar tarqitilmaqta, metbu'atlarda Uyghurlar we sherqiy türkistan mesilisi toghrisida köplep maqaliler élan qilinmaqta, türkiye parlaménti, hökümet we her qaysi siyasiy partiyiler Uyghurlar toghrisida bayanatlar élan qiliwatidu.

Türkiyining tashqi siyasitide Uyghur mesilisige qarita qandaq özgirishler boluwatidu? Uyghur mesilisi türkiye parlaménti, hökümet we siyasiy partiyilerning shundaqla metbu'atlarning kün tertipige kélishige seweb bolghan amil néme? xitay kommunist partiyesi merkiziy komitéti siyasiy byurosining ezasi ming jyenju bashchiliqidiki 10 kishilik bir ömekning türkiyini ziyaret qilishidin kéyinla türkiye hökümitining taylandtiki köchmen Uyghurlarni telep qilishi bir tasadipiyliqmu yaki istratégiyimu? bu so'allarning jawabigha érishish üchün biz türkiye hajettepe uniwérsitétining oqutquchisi, istratégiye chüshenchiler institutining mutexessisi doktor erkin ekrem bilen söhbet élip barduq.