Türkiyede xitay kompartiyesi 19-qurultiyining rohini yetküzüsh tenqidke uchridi

“Türkiyening adalet we tereqqiyat partiyesi bilen xitay kommunistlar partiyesining 1-nöwetlik söhbet yighini, türkiye-xitay munasiwitidiki yéngi pursetler, xitay kommunistlar partiyesining 19-nöwetlik wekiller qurultiyining rohini yetküzüsh” mawzuluq yighinning chaqirilishi türkiyediki Uyghurlar arisida ghulghula peyda qildi.

28-Dékabir küni hakimiyet béshidiki adalet we tereqqiyat partiyesining enqerediki merkez binasida ötküzülgen mezkur pa'aliyetke adalet we tereqqiyat partiyesi mu'awin bashliqi mehdi eker ependi, xitay kommunistlar partiyesi merkizi komitétining kandidat ezasi fujyen ölkilik partiye komitétining da'imiy hey'et ezasi xu changshéng bashchiliqidiki hey'et qatnashqan we söz qilghan.

Anadoliye xewer agéntliqining 28-dékabir künidiki xewirige asaslan'ghanda, adalet we tereqqiyat partiyesi mu'awin bashliqi mehdi eker ependi söz qilip, türkiye bilen xitay otturisidiki munasiwetning küchiyishining dunyawi we rayon xaraktérlik mesililerni hel qilishqa zor töhpe qoshidighanliqini tekitligendin kéyin, xitayning “Bir belwagh bir yol qurulushi” ni qollaydighanliqi, yawro-asiyaning zor bir qismini qaplighan bu yolning rayonning iqtisadiy, tijaret, medeniyet we bixeterlikige töhpe qoshidighanliqigha ishinidighanliqini tekitligen. Arqidin xitay hey'itining bashliqi xu changshéng xitay kommunistlar partiyesining 19-qurultiyining ghelibilik axirlashqanliqini, türkiye adalet partiyesining tejribiliridin paydilinishni xalaydighanliqini bayan qilghan. U, sözining axirida 2018-yilining xitayda türkiye sayahet yili élan qilin'ghanliqi we özlirining türkiyening sayahet xizmetlirige töhpe qoshushni arzu qilidighanliqini tekitligen.

Biz igiligen melumatqa asaslan'ghanda, xitay kommunistlar partiyesi tunji qétim türkiyede özlirining kommunistik partiyesi qurultiyining rohini yetküzüsh pa'aliyiti ötküzgen. Bu pa'aliyetni “Birinchi nöwetlik” dep atighan'gha qarighanda, bundin kéyinmu dawamliq ötküzülüshi mumkin iken. Xitay kommunistlar partiyesining türkiyede bundaq bir pa'aliyet ötküzüshidiki seweb néme? bu türkiye-xitay munasiwitidiki Uyghur mesilisige qandaq tesir körsiter? dégen'ge oxshash so'allargha jawab tépish üchün türkiye istratégiyelik chüshenche instituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependi, türkiyening sabiq parlamént ezasi réshat doghru ependi, Uyghur xewer we tetqiqat merkizi tor géziti mes'uli hamit göktürk ependiler bilen söhbet élip barduq.

Sabiq parlamént ezasi réshat doghru ependi türkiyediki bezi siyasiy partiyelerning xitay bilen yéqin munasiwet ornatsaq Uyghurlargha paydisi bar dep qaraydighanliqini, emma bu xil yéqinlishishning paydisi bolidighanliqigha ishenmeydighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Buning Uyghurlargha paydisi bolidighanliqigha ishenmeymen. Sherqiy türkistan mesilisige hemme insanning köngül bölüshi kérek. Bizning bilishimizche bu nezerdin saqit qilinishqa tirishiliwatidu. Bu toghra emes. Elwette dunya döletlirining her tereptin sherqiy türkistandiki bu tragédiyege qarita birlishishi xitaygha qarshi bésim ishlitishi kérek. Méning igilishimche, adalet we tereqqiyat partiyeside xitay kommunist partiyesi bilen ötküzülgen bu di'alog yighinida sherqiy türkistan tragédiyesi kün tertipke kelmeptu. Eslide sherqiy türkistan mesilisi, türkiye hökümitining, türk xelqiningmu mesilisidur.”

Doktor erkin ekrem ependi mundin 15 yil burunmu xitay kommunistlar partiyesining türkiyediki bashqa bir siyasiy partiye bilen yéqin munasiwet ornitishqa tirishqanliqini, kommunistik partiye bilen diniy bir partiyening bundaq yéqinlishishining kishilerni heyran qalduruwatqanliqini bayan qildi.

Doktor erkin ekrem ependi yene buning xitayning tashqi siyasitining bir qismi ikenlikini otturigha qoydi. Hamit göktürk ependi bolsa, her qaysi döletlerdiki siyasiy partiyeler otturisidiki bu xil di'aloglarning paydiliq ikenlikini, emma xitay kommunistlar partiyesining tarixta héch qachan türkiyediki siyasiy partiyeler bilen bundaq bir pa'aliyet ötküzüp baqmighanliqini, emma bu pa'aliyetning özini ensizlikke séliwatqanliqini bayan qildi. Doktor erkin ekrem ependi türkiyediki hakimiyet béshidiki partiye bilen xitay kommunistlar partiyesining yéqinlishishining Uyghur dewasigha selbiy tesir körsitidighanliqini ilgiri sürdi.

Türkiyediki bezi mutexessisler türkiyening yawropa döletliri we amérika qoshma shtatliri bilen bolghan munasiwitining yiriklishishi netijiside, türkiye hökümitining türkiye-xitay munasiwetlirini tereqqiy qildurush siyasitini yolgha qoyuwatqanliqini, buning ötkünchi bir ish ikenliki, eger xitaydin kütken menpe'etni qolgha keltürelmigen teqdirde xitay bilen yéqinlishish siyasitining kütken sewiyege yételmeydighanliqi we Uyghur dewasini qollashni dawamlashturidighanliqini ilgiri sürmekte.