Türk sayahetchiler ürümchi ayrodromida qayturuwétildi

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2016.05.24
qayturuwetilgen-turk-sayahetchi-1.jpg

Ürümchi ayrodromdin qayturuwétilgen türk sayahetchiler ayrodromda. 2016-Yili 21-may, almata. RFA/Erkin Tarim

qayturuwetilgen-turk-sayahetchi-2.jpg

Ürümchi ayrodromdin qayturuwétilgen türk sayahetchiler ayrodromda tutup turulmaqta. 2016-Yili 21-may, ürümchi. RFA/Erkin Tarim

qayturuwetilgen-turk-sayahetchi-3.jpg

Ürümchi ayrodromi. 2016-Yili 21-may, ürümchi. RFA/Erkin Tarim

qayturuwetilgen-turk-sayahetchi-4.jpg

Ürümchi ayrodromdin qayturuwétilgen türk sayahetchiler almatada. 2016-Yili 21-may. RFA/Erkin Tarim

Kéyinki yillarda bolupmu 2014-yili türkiye bilen xitay otturisida sayahet toxtamnamisi tüzülgendin buyan, türkiyege kéliwatqan Uyghur sayahetchiler bilen Uyghur diyarigha bériwatqan türk sayahetchilerning sani künsayin köpeymekte. Uyghur diyarini ékskursiye qilish üchün barghan ilim ademliri, dölet kadirliri we inzhénérlardin terkib tapqan 15 kishi, ürümchi ayrodromida ayrim öyge solap, 8 sa'et toxtitilghandin kéyin qayturuwétildi.

Ötken shenbe küni bir sayahet shirkiti teripidin uyushturulghan sayahet ömiki bilen ürümchi ayrodromigha barghan 15 kishilik sayahet ömiki ürümchidin qazaqistanning almata shehiri arqiliq türkiyege qayturuwétildi. Bu sayahet ömikini uyushturghan qadir tosun ependi, türkiye-xitay otturisida yéshil pasportqa wiza telep qilmasliq toxtamnamisi bolsimu, xitay saqchilirining özlirini qattiq qolluq bilen qayturuwétishining tüp sewebining Uyghur qérindashliri tartiwatqan zulumni körüp qélishidin qorqqanliqidin ibaret ikenlikini tekitlidi.

Qadir tosun ependi bu ékskursiyini uyushturush üchün on aydin buyan teyyarliq qilghanliqini, peqetla sayahet qilish meqsiti bilen uyushturulghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “ Biz sherqiy türkistan'gha bu sayahet ömikini uyushturush üchün on aydin buyan teyyarliq qiliwatattuq. Bu sayahetke qatnishish üchün 46 kishi iltimas qilghan idi. Emma xitayning u yerde élip bériwatqan bésim siyasitidin qorqqachqa köpi yéniwaldi. Axirida biz 23 kishi bérish üchün iltimas qilduq. Bularning ichide 8 kishining pasporti normal pasport bolghachqa wiza bermidi. Qalghan 15 kishi dölet kadiri bolghachqa wizisiz pasport bilen 21-may küni istanbuldin ürümchige mangduq. Ürümchi ayrodromida bizge bek qopal mu'amile qildi. Bizning arimizda ministirliqlarda ishleydighan bashqarma mudirlirimu bar idi. Ürümchi ayrodromidiki saqchilar pasportimizni tartiwaldi.”

Qadir tosun ependi saqchilarning pasportlirini tartiwalghandin kéyin, bir öyge solap qoyup, bir yérim sa'et saqlatqandin kéyin chégradin kirelmeydighanliqini dégenlikini bayan qilip mundaq dédi: “ Pasportlirimizni saqchi tartiwaldi. Bizni ayrim bir öyge solidi. Bizni bir yérim sa'et saqlatqandin kéyin bizning xitaygha yeni sherqiy türkistan'gha kirelmeydighanliqimizni, qayturulidighanliqimizni dédi. Tunji ayropilan bilen bishkekke yolgha sélip qoyidighanliqini déginide qobul qilmiduq. Béyjingdiki türk elchixanisigha téléfon qilghan bolsaqmu, shenbe küni bolghachqa ular xitay tashqi ishlar ministirliqidin adem tapalmidi. Bizge bek qopal mu'amile qildi, taharetkimu xitay eskerlerning nazariti astida barduq.”

Qadir tosun ependi ürümchi ayrodromida 8-10 sa'et tutup turulghandin kéyin, qazaqistanning almata shehirige yolgha sélip qoyghanliqini, özlirini alghili chiqqan Uyghur balini xitay saqchisining urup solap qoyghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “ Bizge bolghan mu'amilisi barghanséri yamanlishishqa bashlidi. Hemmimizning béshigha birdin saqchi qoydi. Taharetkimu saqchi nazaritide bérishqa bashliduq. Taharetxana ishikidimu saqchi saqlidi. Biz u yerde 10 sa'et saqliduq. Biz bilen körüshkili kelgen bir Uyghurni xitay urdi we kimlikini tartiwaldi. Biz ketkendin kéyin uning béshigha némiler keldi bilmeymiz. Etisi küni etigen bizni qazaqistan'gha yolgha saldi. Ayropilan'gha chiqidighan waqtimizda namehrem yérimizgiche axturdi. Bizge térrorchigha mu'amile qilghandek mu'amile qildi. Xitay döliti ikki dölet otturisidiki diplomatiyilik toxtamnamige hörmet qilmastin, bizni qoghlap chiqardi. ”

Bu sayahet ömikini uyushturghan qadir tosun ependi xitayning özlirini türk ojaqliri ezasi ikensiler dep ruxset qilmighanliqini dégenlikini, 15 kishi ichide peqetla bir kishining türk ojaqliri ezasi ikenlikini bayan qilip mundaq dédi: “ Türk ojaqliri teshkilatigha eza ikensiler dédi, eslide undaq ish yoq. Türk ojaqliri teshkilatigha eza osman oktay namida birla kishi bar idi. Biz türk ojaqliri teshkilati ezasi emes. Xitayning bizni kirgüzmeslikidiki seweb, xitay hökümitining Uyghurlargha élip bériwatqan zulumni bizning körüshimizni xalimidi. Zulumni körüp dunya jama'etchilikige ashkarilap qoyushimizdin qorqti.”

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan türkiye istratégiyelik chüshenche instituti türkiye-xitay munasiwetliri mutexessisi doktor erkin ekrem ependi xitayning wiza telep qilish heqqi yoq yéshil pasporti bar 15 kishini qayturuwétishining diplomatiyelik toxtamnamige xilap ikenliki bayan qildi.

Doktor erkin ekrem ependi xitay dölitining türk akadémiklarni Uyghurlar duchar boluwatqan heqsizliklerni ashkarilap qoyushidin qorqup kirgüzmigenlikini, amérikiliq, kanadaliq we yawropa döletliridin Uyghur éligha barghanlarghimu mushundaq mu'amile qiliwatqanliqini bayan qildi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.