Yaponiye axbarati: türkiye - yaponiye herbiy sodisidiki xitay kölenggüsi

Yaponiyedin chiqidighan nopuzluq metbu'atlardin biri bolghan “Nippon kézay géziti”ning “Yaponiyening türkiyege qoral éksport qilishi chüshke aylandi” serlewhilik maqalisi élan qilin'ghandin kéyin, türkiyege herbiy qoral téxnikisini éksport qilmaqchi boluwatqan yaponiyening, türkiyening yaponiye téxnikisidin paydilip tanka ishlepchiqirishi we uni islam döletlirige sétish pilani shundaqla türkiyening xitay bilen bolghan herbiy jehettiki hemkarliqliri sewebidin tokyoning enqerege herbiy qoral éksport qilish kélishimini bikar qilghanliqi axbarat saheside munazirilerge yol achti.

Maqalide körsitilishiche, 2014 - yili 1 - ayda yaponiye hökümiti “Yaponiye pewqul'adde ehwal astida chet'ellerge qoral satsa bolidu” dep qanun maqullighan shundaqla chet'ellerge qoral éksport qilghanda, qoral sétiwalghuchi terepning arqa körünüshi, qoralning ishlitish da'irisi dégendek terepler tepsiliy tekshürülgendin kéyin qoral sétish shert qilin'ghan.

Bu qanun maqullinip 7 - ayning 17 - künidin bashlap resmiy ijra qilish yolgha qoyulghan.

Yaponiye yuqirida belgilen'gen qanun'gha asasen mitsubishi shirkiti bilen dölet mudapi'e ministirliqi birlikte tetqiqat élip barghan uzun musapiliq bashqurulidighan bomba téxnikisi neziriyesini amérikigha éksport qilishni qarar qilghan. Shuning bilen birge, türkiyegimu tanka motorlirini éksport qilmaqchi bolghan.

Yaponiye dölet bixeterliki komitétining yighinida, herbiy téxnika we tetqiqatlarni chet'ellerge éksport qilishqa bolamdu - bolmamdu dégen mesile jiddiy halda muzakire qilinip “Birleshken dölet teshkilatining qararlirigha qarshi turmighan döletlerge we shundaqla sétiwalghan qoralni üchinchi bir döletke satmaqchi bolghan ehwal astida, awwal yaponiye terepke bu heqte chüshenche bérishke qoshulghan ellerge herbiy téxnika we qorallarni éksport qilsa bolidu” dep belgiligen.

Maqalide yaponiye hökümet tarmaqliridiki melum bir organning doklatida, yaponiyening chet'ellerge qoral éksport qilishi tunji qétimliq ish bolmastin, ilgirimu köp qétim qoral éksport qilghanliqi, 1976 - yilidin kéyin qoral sétish resmiy toxtilip, bu qétim yene qaytidin qanun'gha özgertish kirgüzüp qoral éksport qilishni yolgha qoyghanliqini shundaqla yaponiye bilen türkiye arisidiki bu qoral sodisining tunji qétimliq herbiy soda emesliki ashkarilighanliqi bildürülgen.

2013 - Yili 5 - ayda türkiye bash ministiri rejep tayip erdoghan yaponiye bash weziri shinzo abié bilen söhbetleshkende, türkiyening öz aldigha “Altay” markiliq tanka yasash arzusining barliqini we buning üchün yaponiyening “Mitsubishi juko shirkiti” bilen birlikte türkiyede bir herbiy téxnika merkizi qurushni pilanlawatqanliqi mezkur maqalide otturigha qoyulghan.

Gézitte, ikki dölet munasiwetlirige baha bérilip “Türkiye yaponiyege tolimu dostane memliket shundaqla shimaliy atlantik ehdi teshkilatining ezasi. Shinzo abié bilen rejep tayip erdoghan tolimu yéqin dostlardin, shunga abié her jehette erdoghan bilen hemkarlishishni xalawatqan bir peytte, oylimighan yerdin ikki dölet arisida tuyuqsizla tam peyda bolup qaldi. Sewebi türkiye yaponiye bilen birlikte yasighan tankilarni pakistan, ezerbeyjan qatarliq islam döletlirige sétish pilanini otturigha qoydi. Türkiye tanka satmaqchi bolghan bu ikki dölet urush halitidiki eller bolup, yaponiye bu pikirge qoshulmidi. Türkiye yaponiyening qoral éksport qilish shertlirini hörmet qilmighan we shundaqla yaponiyening teklipini ret qilghan dep qarilip 2014 - yili 2 - ayda ikki dölet arisidiki qoral sodisi kélishimi bikar qilindi” déyilgen.

Mezkur qoral sodisi kélishimige qatnashqan yaponiye tereptiki melum bir erbapning ashkarilishiche, ikki dölet arisidiki qoral sodisining emeldin qaldurulushidiki bashqa bir seweb bolsa, türkiyening xitaygha tolimu yéqin bolup kétishi iken.

Mezkur maqalide éytilishiche, iranning uzun musapiliq bashqurulidighan bombiliridin endishe qilghan türkiye ötken yili 9 - ayda xitayning herbiy qoral - yaraq éksport - import qilish shirkiti bilen kéliship, xitay tereptin mudapi'e sistimisi ornitip bérishini telep qilghan.

Maqalide “Türkiyening xitay bilen herbiy hemkarliq élip bérishi shimaliy atlantik ehdi teshkilatini tolimu bi'aram qildi. Eger türkiye xitayning herbiy mesliheti boyiche ish körüp uzun musapiliq bashqurulidighan bombidin mudapi'elinish sistimisini ornatsa, shimaliy atlantik ehdi teshkilatining mudapi'elnish sistimiliridiki barliq mexpiyetliklerdin xitay xewerdar bolalaydu” déyilgen.

Mezkur maqalide tilgha élinishiche, yaponiye türkiyening xitaygha yéqinlishishidin ensirep, türkiyege herbiy qoral éksport qilishni toxtatqan shundaqla “Yaponiyening herbiy téxnikiliri türkiyege kirgüzülse, elwette bu téxnikilar xitaygha kiridu” dep endishe qilghan.

“Nippon kézay géziti” ning yaponiyening chet'ellerge qoral éksport qilishi toghrisidiki maqaliside:“Hazirche yaponiye herbiy qorallirining asasliq xéridarliri amérika bilen en'gliye bolup, bu ikki dölet qoral mexpiyetlikini saqlashta yaponiyege sadiq, türkiyedek tereqqiy qiliwatqan döletlerge qoral éksport qilish tolimu xeterlik, ular yaponiyening herbiy téxnikilirini belkim xitaygha sétishi mumkin” déyilgen.

Ziyaritimizni qobul qilghan türkiye istratégiyilik chüshenche inistituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependi ikki dölet arisidiki herbiy qoral sodisi munasiwitining buzulushi sewebliri heqqide toxtilip ötti.

Yuqiridiki awaz ulinishidin tepsilatini anglang.