Türkiye Uyghurlargha “Iqamet” bérishte Uyghurlar toghrisida so'al sorimaqta

Türkiye jumhuriyiti dunyadiki eng köp musapir qobul qiliwatqan döletlerdin biri hésablinidu. Türlük sewebler tüpeylidin yurtini tashlap qéchishqa mejbur boluwatqan Uyghur we bashqa türkiy milletlerning sanimu künsayin köpeymekte. Xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitining künsayin küchiyishige egiship, nurghun Uyghurlar öz yurtigha qaytalmay, pasportlirining mudditi toshmaqta, ular pasport waqtini uzartish üchün xitay konsulxanisigha barsa, xitay konsulxanisi pasportlarni uzartip bermey tartiwalmaqta. Buni nezerde tutqan türkiye hökümiti ötken yili 7-ayning 1-künidin tartip Uyghurlargha uzun muddetlik “Iqamet”, yeni türkiyede qanunluq turush salahiyiti béridighanliqini jakarlighan idi.

Biz igiligen melumatlargha asaslan'ghanda, Uyghurlar üchün chiqirilghan bu siyasettin paydilinip uzun muddetlik “Iqamet” élish üchün, ottura asiya türkiy jumhuriyetliri we afghanistan qatarliq jaylardin kelgen özbék, qazaq, qirghiz we bashqa bezi türkiy milletlermu özlirini “Uyghur diyaridin keldim” dep iqamet almaqchi bolghanliqi otturigha chiqqan. Bu munasiwet bilen türkiye köchmenler idarisi 20-féwral küni herqaysi wilayettiki xizmetchilirini bir yerge yighip, enqerediki mowénpik méhmanxanisida bir künlük öginish uyushturghan. Buningda köchmenler idarisining kadirlirigha Uyghurning tarixi, asare-etiqiliri, sayahet rayonliri, Uyghur tarixidiki meshhur shexsler, Uyghur diyaridiki tagh we deryalar, Uyghur tamaqliri, Uyghurlar bilen bashqa türkiy milletler otturisidiki oxshimasliqlar toghrisida melumatlar bérilgen.

Türkiyening Uyghurlargha iqamet bérishida alahide siyasiti barmu? Uyghurlargha a'it néme so'allar soralmaqta? bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan, köchmenlerning adwokatliq xizmitini qiliwatqan adwokat rafi ünal ependi mundaq dédi: “Uyghurlar türkiyege kélip iqamet élishqa iltimas qilsa, Uyghur diyarining weziyiti tüpeyli Uyghurlargha döletning alahide siyasiti bar. Uyghurlargha bérilgen bu heqtin bashqa kishiler paydilinishqa temshelse bu kishining Uyghurluqini jezmleshtürüsh üchün bezi so'allarni sorimaqta”.

U, köchmenler idarisi Uyghurlar bilen yüzturane körüshkende Uyghurlardin töwendiki so'allarni sorawatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Turghan yéri, yeni Uyghur diyari, u yerdiki tagh-deryalar, oymanliqlar, yéza igilik mehsulatliri, tonulghan shexsler, Uyghurlarning ma'aripi, medeniyiti, tamaqliri, folklori, kiyim-kéchekliri qatarliq Uyghur kimlikini éniqlaydighan mezmunlarda so'allarni soraydu.”

Uyghurlar köchmenler idarisige iqamet alghili barghanda, köchmenler idarisining soraydighan so'alliri heqqide türkiyediki melum bir uniwérsitétta oquwatqan alimjan semet ependi we qehremanmarashtiki sütchü imam uniwérsitéti oqutquchisi iparxan Uyghur xanimlar öz chüshenchilirini otturigha qoydi.

Söhbitimizde alimjan semet ependi özining uzun muddetlik iqametke iltimas qilghanliqini, yüz turane uchrishishta xadimlarning Uyghur diyarining jughrapiyelik alahidiliki, tamaqliri we meshhur shexsliri toghrisida so'allar sorighanliqini bayan qildi.

Türkiye köchmenler idarisi da'irilirining Uyghurlardin öz tarixi we medeniyiti toghrisida so'al sorishining paydisi néme? bu heqte köz qarishini bayan qilghan alimjan semet ependi, bundaq so'allarni sorishining paydiliq ikenlikini bayan qildi.

Qehremanmarashtiki sütchü imam uniwérsitéti diniy ilimler fakultéti oqutquchisi doktor alimjan boghda ependi özbék, qazaq, qirghiz we afghanlarning özlirini Uyghur dewélishining sewebliri toghrisida toxtaldi.

Doktor alimjan boghda ependi dölet bergen heq -hoquqlardin toghra paydilinishi kéreklikini bayan qildi.

Biz igiligen melumatlargha asaslan'ghanda türkiyede iqamet bilen turuwatqan Uyghurlarning sani on ming etrapida bolup, istanbul, kastamoni qatarliq 4 wilayette Uyghurlar uzun muddetlik iqamet élishqa bashlighan.