Lagérlar mesilisi gérmaniye metbu'atlirida muhim témilar qataridin orun almaqta

Yéqinda tirazhi 10 milyondin ashidighan gérmaniyediki “Eynek” zhurnili mexsus maqale élan qilip, Uyghur diyaridiki “Yighiwélish lagérliri” heqqide gérman tilliq oqurmenlerge melumat berdi.

Maqale sükütke patqan qeshqer shehirining chölderep qalghan qiyapitini teswirlesh bilen bashlinidu: “Xitayning yiraq gherbidiki qeshqer shehiri kishige urushtin kéyinki baghdat shehirini eslitidu. Sheher kochilirida charlash wezipisi ötewatqan bronéwiklarning agahlandurush signalliri herwaqit yangrap turidu, urush ayropilanlirining kishini bizar qilghuchi shawqunliri bu qedimiy sheherning aramini buzup turidu. Tarqaq jaylashqan, az sandiki yoluchilar chüshken méhmanxanilar anche diqqetni chékip ketmeydu. Polat qalpaq we qoghdinish kiyimliri bilen qorallan'ghan saqchilar bilen tolghan charlash botkiliri qedemde bir uchrap turidu. Saqchilar siziqtin chiqip ketkenlerge warqirap turidu…” maqale aptori yuqiriqi bayanlar bilen yazmisining söz béshini bashlaydu.

Mu'ellip bérnhard bu sheherdiki jiddiy weziyet heqqide yene töwendiki bayanlarni otturigha tashlaydu: “Bu sheherni süküt basqan idi. Jüme küni bolushigha qarimay bu sheherde mezinning erzan towlighan awazini anglighili bolmaydu. Meshhur héytgah jamesi namaz oquydighan meschittin bir asare-etiqe muzéyigha aylinip qalghandek qilatti. Meschit aldiki meydan bosh. Kaméralar kishilerni közitip turatti. Puqrache kiyin'gen xewpsizlik xadimliri her yerde paylap yürüshetti. Goya insanlarning némilerni oylawatqanliqini bilishke urunuwatqandek iz qoghlap chiray közitetti.” aptor yuqiriqi teswirlerni ishlitip, éghir siyasiy teqib we jaza lagérliri tüpeyli ademsiz, awazsiz we hayat shawqunliridin xali bir haletke mehkum qilin'ghan bu diyarning derdini bildürüshke tirishidu.

Yéqindin buyan gérmaniye metbu'atlirida Uyghur diyaridiki yighiwélish lagérlirigha a'it xewer-maqalilar arqa-arqidin yoruq körmekte. 17-Iyul gérmaniye “Kündilik géziti” de “Uyghurlardin kéyin, nöwet qazaqlargha keldimu?” serlewhilik maqale élan qilindi. Maqalida jaza lagérliri mesilisi tilgha élinip, “Türkiy tillar a'ilisidiki Uyghur musulmanliri siyasiy, iqtisadiy we medeniyet jehetlerdin éghir bésimlargha duchar bolmaqta” dep körsitildi. 18-Iyul yene gérmaniyediki tesiri zor bolghan “Bluwin” tori qatarliq ijtima'iy taratqularda maqaliler élan qilinip, “Xitayning az sanliq millet bolghan Uyghurlarni jaza lagérlirigha qamap, étnik basturush we medeniyet assimilyatsiyisi élip bériwatqanliqi” bayan qilindi. Gérmaniyediki nopuzluq axbarat wasitiliridin “Zaman géziti” 18-iyul özining tor téléwiziyeside programma tarqitip, 16-iyul almutada soti bolghan sayragül sawutbayning xitay yoshurup kéliwatqan Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesilisini ashkarilighanliqini otturigha qoydi.

Sayragül sawutbay Uyghur élidiki yighiwélish lagérlirida xizmet qilghan qazaq ayal bolup, uning sotta qilghan guwahliqidin kéyin gérmaniye metbu'atlirida Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesilisi yenimu küchlük diqqet qozghashqa bashlighan. Dunya Uyghur qurultiyining yawropadiki wekili esqerjan ependi özlirining bu mesilini gérmaniye hökümitige anglitish yolida tirishchanliqlar körsitiwatqanliqini tilgha aldi.

D u q diniy ishlar komitétining mudiri turghunjan alawudunning bayan qilishiche, Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesilisining gérmaniyede köplep otturigha chiqishigha d u q rehberlirining oynawatqan roli chong bolmaqta iken. 

Lagérlar mesilisi bu yil iyunda b d t kishilik hoquq kéngishining 38-nöwetlik yighinida d u q xadimliri teripidin 3 qétim tekrar otturigha qoyulupla qalmastin, 6-ayning 26-küni yawropa parlaméntida ötküzülgen “Tehdit astidiki insanlar: yüzminglighan Uyghurlar xitayning jaza lagérlirida azablanmaqta” namliq yighindimu otturigha qoyulghan idi. Bu yighinda d u q ning re'isi dolqun eysa, tehdit astidiki xelqler teshkilatining diréktori ulrik déliyus hemde amérikidiki tonulghan kishilik hoquq pa'aliyetchisi sofi richardsonlar guwahliq bergen idi. 

Hemmidin diqqetni tartidighini, 6-ayning 27-künidiki b d t kishilik hoquq kéngishining omumiy yighinda gérmaniye, en'gliye, firansiye, shwétsariye, amérika qatarliq döletlerning b d t diki bash elchilirining xitay hökümiti hazirgha qeder ashkara étirap qilishqa jür'et qilalmaywatqan yighiwélish lagérliri mesilisini resmiy otturigha qoyushi boldi. Bolupmu bulghariyening yawropa ittipaqigha eza 28 döletke wakaliten söz qilip, jaza lagérliri mesilisige yawropa ittipaqining sel qarimaydighanliqini otturigha qoyushi diqqet qozghidi. 

D u q ning mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi jaza lagérliri mesilisining gérmaniye axbarat wastilirida köplep otturigha qoyulushi toghrisida toxtalghanda, d u q ning bu sahede qilghan xizmetlirini nezerdin saqit qilmasliq lazimliqini eskertti. 
Nöwette jaza lagérliri mesilisi yalghuz gérmaniyedila emes, gherb démokratik döletliride diqqet qozghawatqan bir téma bolmaqta we amérika bashliq bezi döletlerning hökümet xadimlirining tili bilen otturigha qoyulmaqta.