Uyghurlar tarixta qurghan ikki musteqil jumhuriyetni xatirilesh murasimi ötküzüldi

Hidayetullah oghuzxan sözde

12 - Noyabir Uyghurlar musteqilliqini dunyagha jakarlighan bir kün bolup bu kün Uyghurlar üchün alahide ehmiyetke ige kün hésablinidu. Chünki 1933 - yili 12 - noyabir küni qeshqerni paytext qilghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti quruldi we yene 1944 - yili 12 - noyabir küni ghuljini paytext qilghan sherqiy türkistan jumhuriyiti quruldi we Uyghurlar musteqilliqini élan qildi.

Bu munasiwet bilen sherqi türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining uyushturushi bilen jem'iyet yighin zalida tarixta qurulghan ikki jumhuriyetni xatirilesh murasimi ötküzüldi. Yighin'gha istanbulda yashawatqan Uyghurlardin 100 ge yéqin kishi qatnashti.

Murasimda sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetullah oghuzxan, jem'iyet bash mupettishi abdulhekimxan mexsum hajim, türkiyening sabiq parlamént ezasi proféssor jalal erbay qatarliqlar tarixta qurulghan musteqil sherqiy türkistan jumhuriyetliri toghrisida muhim söz qildi.

Hidayetullah oghuzxan yighinning échilish murasimida söz qilip mundaq dédi: “Xelqimiz xitayning ishghaliyitini héch bir zaman qobul qilip baqmidi. Bizning chonglirimizning ichide sabit damollam we xojiniyaz hajim qatarliq diniy alimlar dunyani aylinip chiqqandin kéyin, shu dewrdiki dunya weziyitini toghra analiz qilip mushu namda bir jumhuriyet qurushni shu dewrdiki Uyghurlargha xas bir muwapiq dölet bolidighanliqini aldin tonup yetken we shuning bilen sherqiy türkistan islam jumhuriyiti qurulghan.”

Diniy alim abdulhekimxan mexsum sherqiy türkistan islam jumhuriyitining ehmiyiti toghrisida söz qildi.

Abdulhekimxan mexsum hajim sözide yene mundaq dédi: biz choqum ötmüshte ötken ejdadlarning ish - izlirini, jeryanlirini, tarixi hadisilerni eslisek, qayta - qayta muzakire élip baridighan bolsa buningdin kéyin qedemni xata bésishtin saqlinalaymiz. Néme üchün jumhuriyet qoldin ketti, buninggha seweb bolghan qandaq amillar bar? qurush üchün qandaq tedbirlerni qollandi, qoghdap qélish üchün néme qilish kérek idi? dégendek so'allargha jawab tépish arqiliq shu jumhuriyetlerni qurush jeryanidiki ijabiy usullardin paydilinish lazim. Yeni islami döletning qoldin kétishke seweb bolghan amillarni tépip chiqip shu seweblerdin hezer eylesh we diqqet qilish lazim bolidu, buni qilish üchün tarixiy weqelikni bilish lazim.”

Proféssor jalal erbay söz qilip, Uyghurlarning dawagha birlikte küch chiqirish üchün “Semimiy bolush, bir - birini hörmetlesh, japa - musheqqet, qiyinchiliqlargha sewrchan bolush, bir - birige méhri - shepqetlik bolush, öz - ara sadaqetmenlik körsitish” tin ibaret töt türlük oqumda ching turushqa chaqiriq qildi.

Yighinda yene istiqlal téléwiziyisi teripidin sherqiy türkistan jumhuriyetliri toghrisida teyyarlan'ghan höjjetlik filim körsitildi. Yighin axirida sherqiy türkistan shéhitlirining rohigha atap du'a oquldi. Tamaq ziyapitidin kéyin yighin qizghin keypiyat ichide axirilashti.