Özbékistandiki Uyghur meshrepliri milliy medeniyetni rawajlandurushqa alahide ehmiyet bermekte
2017.02.24
Melumki, ötken esirning 80-yillirining axiridin bashlap ottura asiya jumhuriyetliride, bolupmu qazaqistan, qirghizistan we özbékistanda istiqamet qiliwatqan Uyghurlar özlirining medeniyet merkezlirini teshkillesh bilen bir qatarda meshreplerni qurush ishlirighimu kirishken idi. Bolupmu mezkur jumhuriyetler musteqilliqqe érishkendin kéyin, bu yönilishtiki ishlar xéli janlinip, bügünki künde qazaqistan we qirghizistanning sheher we nahiyiliri bilen bir qatarda, özbékistanning tashkent shehiridimu jumhuriyet we tashkent sheher da'iriside meshrepler qurulup, ular ana tilini, milliy medeniyetni terghib qilishta muhim rol oynimaqta.
Sani jehettin qazaqistan we qirghizistandin kéyinki orunda turuwatqan özbékistan Uyghurliri asasen tashkent shehirining kim pyonxwa, béktémir, axunbabayéf, sérgéli qatarliq rayonlirida orunlashqan. Deslep Uyghur medeniyet merkizi we meshreplerni teshkilleshte asasliq rol oynighanlarning biri 80 yashliq yarmuhemmet aka abdusattarofning éytishiche, tashkent shehiri we uninggha yéqin rayonlarni hésabqa alghanda 60-70 etrapida meshrep ehli bar iken. U mezkur meshreplerning Uyghurlarning qedimidin kéliwatqan en'enilirini dawamlashturup kéliwatqanliqini tekitlep, mundaq dédi: “Her bir meshrepte özige layiq yérini asas qilghan halda 10 yaki 15 kishining yighilishi bilen ayda bir qétim yaki 15 künde bir qétim meshrep oynaydu. Meshrep her dayim Uyghur medeniyet merkizige yardem bérip, ghemxorluq qilip kéliwatidu. Ötken yillarda ikki qétimliq almatagha qilghan ziyaritimde ular Uyghur medeniyet merkizi yénida chong bir meshrep teshkil qilghan iken. Men bularning nizamnamilirini oqup, qayil boldum. Men qaytip kelgendin kéyin bu yerdikilerge teshwiq qildim.”
Yarmuhemmet aka hazir jumhuriyetlik medeniyet merkizi yénidiki aqsaqallar kéngishining re'isi. U özining yétekchilikide bir meshrep qurup, uni medeniyet merkizining bir kéngishi süpitide békitken hem hazir köpchilikning qollishi bilen shu meshrepning beglikige teyinlen'gen. U sözini dawam qilip, yene mundaq dédi: “Hazir biz mushu meshrepte resmiy 25 beg oynaymiz. Oyun-külkilirimiz, yürishimiz we bashqilar özimizning ata-bowimizdin qalghan meshrepning özi. Lékin aziraq qoshumchisi, köpinche medeniyet merkizining ghémini qilimiz. Shundaq qilip hazirgha qeder törtinchi qétim ötüwatidu. Meshrep yaman adetlerge qarshi turidu. Mexsus fondimiz bar. Xirajet qilish yollirini mexsus hey'et ezaliri bikitidu.”
Y.Abdusattarofning éytishiche, meshrep xirajiti nachar teminlen'gen a'ililerge, pulgha muhtajlargha, shundaqla medeniyet merkizining éhtiyajlirigha ishlitilidu. U, ikki-üch yildin buyan bir nechche kishining teshkillishide tashkent meshripining qurulup, ularning her yili bir qétim jumhuriyet da'iriside meshrep ötküzüp, özining qilghan ishliri heqqide hésabat bérip turidighanliqini bildürdi.
U sözining axirida, meshrepning Uyghurlarning qedimiy medeniyitining yüksek bir mehsulati ikenlikini körsitip, mundaq dédi: “Meshrep medeniyitimizdiki uzaq tarixqa ige bolghan mezmunluq milliy en'ene. Meshrep xelqimizning bir-birige bolghan muhebbiti, sadaqiti, semimiyitini mujessemlendürgen ijtima'iy mezmun'gha ige bilim dergahi. Biz meshrepni yalghuz köngül échish jayila emes, u bizning bir bilim, tejribe dergahimiz süpitide özige xas xususiyetliri bilen xushalliqimizning menbesige aylinip kéliwatidu.”
Emdi yuqirida éytilip ketken tashkent meshripi heqqide uchur égilesh meqsitide, biz tashkent shehiride istiqamet qiliwatqan tashkent sheherlik Uyghur medeniyet merkizining re'isi alimjan zayétof bilen baghlinish qilghinimizda, u, mezkur meshrepning mahiyiti üstide toxtilip, mundaq dédi: “Biz, chonglar, özimiz qatarliq yigitler, yashlar bilen meslihetliship, ata-bowimizdin qalghan meshrepni dawamlashturush meqsitide tashkent Uyghur meshripini qurduq. Uni 2014-yili bashliduq. Xelqimiz buni qollap-quwetlep, uninggha qatnishiwatidu. Örp-adetlirimizni, medeniyitimizni, tarixlirimizni yashlargha tonushturimiz. Her yéngi yilni ötküzgende ziyaliylirimizni yashlargha tonushturup kéliwatimiz. Bu yili dunya boyiche chémpyon bolghan tenheriketchilirimizni tonushturduq.”
A. Zayétof öz sözide, Uyghur medeniyet merkizige bölün'gen yerge medeniyet öyini sélish ishlirini, birinchidin, ene shu meshreplerning alahide maddiy we meniwiy jehettin qollaydighanliqini ümid qilidighanliqini, buningdin kéyinmu meshrep ehli ezalirini köpeytish meqsitide téximu jiddiy ishlarni élip bérishqa tirishidighanliqini otturigha qoydi. U shundaqla özbékistan Uyghur meshrepliri we ottura asiyaning bashqimu jumhuriyetliridiki Uyghur meshrepliri bilen baghlinish yasash we bille ishlesh istikide ikenlikini bildürdi.