Ғәрб мәтбуатлири: вийетнам әскирий қуввәтлирини күчәйтишкә тиришиватиду

Ғәрб сиясий анализчилири, вийетнамниң әскирий қуввәтлирини күчәйтиватқанлиқини, җәнубий хитай деңизиниң игилик һоқуқи маҗираси сәвәблик һәрбий тәрәққиятта зор илгириләшләрни қолға кәлтүргән қудрәтлик қошниси хитайға тақабил туруш үчүн, бар күчи билән әскирий қуввәтлирини заманивилаштурушқа тиришиватқанлиқини тәкитләшмәктә.

Германийә долқунлириниң 17-декабирдики “вийетнам әскири күчини күчәйтип, күчлүк хитайға тақабил турмақта” намлиқ хәвири вә 16-декабирдики “австралийә һәрбий айропиланлири җәнубий хитай деңизидин кесип өтүп, игилик һоқуқ маҗираси пәйда қилди” намлиқ хәвәрлиридә баян қилинишичә, йеқинқи мәзгилләрдин буян америка, австралийә қатарлиқ әлләрниң һәрбий айропиланлири вә парахотлири хитай игилик һоқуқ дәваси қиливатқан җәнубий хитай деңизи тәвәсигә кирип, хитай тәрәпниң наразилиқини қозғиған.

Хитай игилик һоқуқ дәвасини қиливатқан җәнубий хитай деңизиға қарита филиппин, һиндонезийә, малайшия, вийетнам, камбоджа қатарлиқ шәрқий җәнуби асия әллириму игилик һоқуқ дәвасида болуп, хитай әскири күчиниң күчийиши вә хитайниң бу деңиз тәвәликидә сүний аралларни ясап һәрбий база қилиши узундин буян районниң тинчлиқиға тәһликә пәйда қилип кәлгән. Бу йил 11-айда америка, австралийә, японийә бирликтә сейднийда ортақ баянат елан қилип, “тәһдит, зорлуқ вә һәрбий күч қатарлиқ васитиләрни қоллинип земин һәм деңизларниң игилик һоқуқи дәваси қилишқа қәтий қарши туримиз” дегән иди. японийә, австралийә һәтта һиндистанму бу районниң вәзийитигә йеқиндин диққәт қиливатқан дөләтләрдур.

Хәвәрләрдә баян қилинишичә, деңиз вә қуруқлуқ тәрәптин келидиған еғир тәһдиткә йолуқуватқан дөләтләр ичидә вийетнам алаһидә көзгә челиқидикән. Вийетнам һәрбий әмәлдариниң ройтерс агентлиқиға билдүрүшичә, вийетнамниң нөвәттики позитсийиси: “әгәр җәнубий хитай деңизиниң игилик һоқуқини чөридигән маҗира күчәйгән тәқдирдә, әскирий қуввәтни йүксәлтиш арқилиқ хитайға қарита тәһдит яритиш, мубада бу нишан әмәлгә ашмиса, һеч болмиса өзини қоғдашниң һөддисидин чиқиш” тин ибарәт. Хәвәрдә йәнә, вийетнамниң җиддий пилан түзүш басқучидин аллиқачан өтүп кәткәнлики, бәлки һазир нуқтилиқ органларниң юқири дәриҗилик һәрбий һазирлиқ басқучиға киргәнлики, буниң вийетнамниң шималидики тағлиқ районларни қоғдаш үчүн орунлаштурулған 308-девизийә әскәрлирини өз ичигә алидиғанлиқи әскәртилгән.

Вийетнам һәрбий әмәлдарлириниң билдүрүшичә, вийетнам тәрәп деңиз армийисини күчләндүрүш үчүн йеқинда русийәдин 6 данә су асти парахоти сетивалған, бу парахотларниң бир қисми су асти чарлаш һәрикитини башлап болған.

Хәвәрдә тилға елинишичә, 1979-йилидики хитай-вейтнам урушидин буян, икки дөләт арисида бир ‏-биригә ишәнмәслик вәзийити изчил давамлишип кәлгән. Бу уруш вийетнамниң америка билән елип барған 10 йилға созулған урушидин кейинки йәнә бир уруши болуп, хитай армийиси пайтәхт ханойға 50 километир қалғучә бесип киргән вә еғир талапәт йәп чекинип чиққан иди.

Хәвәрләрдә баян қилинишичә хитай тәрәп “нәнша тақим араллири” дәп атап келиватқан сипратлий араллири билән “шиша тақим араллири” дәп атап келиватқан парасел араллириға қарита һәм хитай, һәм вийетнам игилик һоқуқ дәвасида. 2014-Йили хитай тәрәп парасел арилида “деңиз окян нефитлики 981” ни ишқа кириштүргәндә, вийетнам тәрәп қаттиқ наразилиқ билдүргән вә икки тәрәп арисида күчлүк сүркилиш келип чиққан. Вейтнамда пуқралар хитайға қарши намайишлар қилған.

Вийетнамниң юқири дәриҗилик бир һөкүмәт әмәлдари ройтерс агентлиқиға шундақ дегән: “биз хитай билән тоқунушуп қелишни халимаймиз, биздә өзимизниң дипломатийә сияситигә қарита ишәнч болуши лазим, әмма биз, әң яман тәрәпниңму һесабини қилишимиз лазимлиқини билимиз.”

Хәвәрдә йәнә, вийетнам һәрбий тәрәп истратегийә йолбашчилириниң, мәйли деңиз яки хитайға чегридаш шималий тағлиқ районларда болсун, мумкин қәдәр хитайға қарита ишәнчлик бир тәһликә күчини пәйда қилиш үчүн күч чиқиридиғанлиқини тилға алғанлиқи әскәртилгән.