Gherb metbu'atliri: wiyétnam eskiriy quwwetlirini kücheytishke tirishiwatidu

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2015.12.21
wyetnam-maniwer-dengiz-teweliki-305.jpg Wyétnam jenubiy déngizda élip barghan herbiy meshiq. 2011-Yili 14-iyun.
AFP

Gherb siyasiy analizchiliri, wiyétnamning eskiriy quwwetlirini kücheytiwatqanliqini, jenubiy xitay déngizining igilik hoquqi majirasi seweblik herbiy tereqqiyatta zor ilgirileshlerni qolgha keltürgen qudretlik qoshnisi xitaygha taqabil turush üchün, bar küchi bilen eskiriy quwwetlirini zamaniwilashturushqa tirishiwatqanliqini tekitleshmekte.

Gérmaniye dolqunlirining 17-dékabirdiki “Wiyétnam eskiri küchini kücheytip, küchlük xitaygha taqabil turmaqta” namliq xewiri we 16-dékabirdiki “Awstraliye herbiy ayropilanliri jenubiy xitay déngizidin késip ötüp, igilik hoquq majirasi peyda qildi” namliq xewerliride bayan qilinishiche, yéqinqi mezgillerdin buyan amérika, awstraliye qatarliq ellerning herbiy ayropilanliri we paraxotliri xitay igilik hoquq dewasi qiliwatqan jenubiy xitay déngizi tewesige kirip, xitay terepning naraziliqini qozghighan.

Xitay igilik hoquq dewasini qiliwatqan jenubiy xitay déngizigha qarita filippin, hindonéziye, malayshiya, wiyétnam, kambodzha qatarliq sherqiy jenubi asiya ellirimu igilik hoquq dewasida bolup, xitay eskiri küchining küchiyishi we xitayning bu déngiz tewelikide sün'iy arallarni yasap herbiy baza qilishi uzundin buyan rayonning tinchliqigha tehlike peyda qilip kelgen. Bu yil 11-ayda amérika, awstraliye, yaponiye birlikte séydniyda ortaq bayanat élan qilip, “Tehdit, zorluq we herbiy küch qatarliq wasitilerni qollinip zémin hem déngizlarning igilik hoquqi dewasi qilishqa qet'iy qarshi turimiz” dégen idi. Yaponiye, awstraliye hetta hindistanmu bu rayonning weziyitige yéqindin diqqet qiliwatqan döletlerdur.

Xewerlerde bayan qilinishiche, déngiz we quruqluq tereptin kélidighan éghir tehditke yoluquwatqan döletler ichide wiyétnam alahide közge chéliqidiken. Wiyétnam herbiy emeldarining roytérs agéntliqigha bildürüshiche, wiyétnamning nöwettiki pozitsiyisi: “Eger jenubiy xitay déngizining igilik hoquqini chöridigen majira kücheygen teqdirde, eskiriy quwwetni yükseltish arqiliq xitaygha qarita tehdit yaritish, mubada bu nishan emelge ashmisa, héch bolmisa özini qoghdashning höddisidin chiqish” tin ibaret. Xewerde yene, wiyétnamning jiddiy pilan tüzüsh basquchidin alliqachan ötüp ketkenliki, belki hazir nuqtiliq organlarning yuqiri derijilik herbiy hazirliq basquchigha kirgenliki, buning wiyétnamning shimalidiki taghliq rayonlarni qoghdash üchün orunlashturulghan 308-déwiziye eskerlirini öz ichige alidighanliqi eskertilgen.

Wiyétnam herbiy emeldarlirining bildürüshiche, wiyétnam terep déngiz armiyisini küchlendürüsh üchün yéqinda rusiyedin 6 dane su asti paraxoti sétiwalghan, bu paraxotlarning bir qismi su asti charlash herikitini bashlap bolghan.

Xewerde tilgha élinishiche, 1979-yilidiki xitay-wéytnam urushidin buyan, ikki dölet arisida bir ‏-birige ishenmeslik weziyiti izchil dawamliship kelgen. Bu urush wiyétnamning amérika bilen élip barghan 10 yilgha sozulghan urushidin kéyinki yene bir urushi bolup, xitay armiyisi paytext xanoygha 50 kilométir qalghuche bésip kirgen we éghir talapet yep chékinip chiqqan idi.

Xewerlerde bayan qilinishiche xitay terep “Nensha taqim aralliri” dep atap kéliwatqan sipratliy aralliri bilen “Shisha taqim aralliri” dep atap kéliwatqan parasél arallirigha qarita hem xitay, hem wiyétnam igilik hoquq dewasida. 2014-Yili xitay terep parasél arilida “Déngiz okyan néfitliki 981” ni ishqa kirishtürgende, wiyétnam terep qattiq naraziliq bildürgen we ikki terep arisida küchlük sürkilish kélip chiqqan. Wéytnamda puqralar xitaygha qarshi namayishlar qilghan.

Wiyétnamning yuqiri derijilik bir hökümet emeldari roytérs agéntliqigha shundaq dégen: “Biz xitay bilen toqunushup qélishni xalimaymiz, bizde özimizning diplomatiye siyasitige qarita ishench bolushi lazim, emma biz, eng yaman terepningmu hésabini qilishimiz lazimliqini bilimiz.”

Xewerde yene, wiyétnam herbiy terep istratégiye yolbashchilirining, meyli déngiz yaki xitaygha chégridash shimaliy taghliq rayonlarda bolsun, mumkin qeder xitaygha qarita ishenchlik bir tehlike küchini peyda qilish üchün küch chiqiridighanliqini tilgha alghanliqi eskertilgen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.