Muhajirettiki Uyghurlarning uruq-tughqanlirining tutqun qilinishi xelq'ara taratqularning diqqitini qozghidi
2018.03.30
30-Mart küni amérikidiki dangliq gézitlerdin “Wol-stérét zhurnili” da “Béyjing da'iriliri amérikidiki Uyghurlarning a'ile-tawabatlirini tutqun qilip, ularning pa'aliyetlirini chekleshke urundi” serlewhilik bir maqale élan qilindi. Mezkur maqalide xitay da'irilirining amérikida turushluq Uyghur ziyaliyliridin sha'ir tahir hamut, tahir imin, “Erkin asiya radi'osi” ning muxbirliri we amérikidiki bir qisim Uyghur pa'aliyetchilirining wetendiki uruq-tughqanlirini tutqun qilish arqiliq ularni kontrol qilishqa urunuwatqanliqi xewer qilin'ghan.
Maqalida bayan qilinishiche, sha'ir tahir hamut ötken yili amérikigha kelgendin kéyin, xitayning Uyghur rayonidiki siyasitini tenqid qilghanliqi we amérikigha kelgendin buyanqi bir qisim pa'aliyetliri seweblik 2017-yili 12-ayning axirlirida uning wetendiki bir inisining iz-déreksiz ghayib bolghanliqi, ikki ayal tughqinining xitay saqchiliri teripidin soraq qilin'ghanliqi bayan ilin'ghan. Mezkur maqalida yene sha'ir tahir hamutning “Xitaygha qaytip barmighanliqi we amérikida xitaygha qarshi bölgünchilik pa'aliyetliri bilen shughullan'ghanliqi” üchün xitay da'irilirining uning wetendiki uruq-tughqanlirini teqib astigha alghanliqi tilgha élin'ghan.
Mezkur maqalida yene amérikida turushluq Uyghur ziyaliyliridin tahir imin heqqidimu bayanlar bérilgen. Tahir iminning “Wol-stérét zhurnili” gézitining muxbirigha bildürüshiche, u 2017-yili 2-ayda amérikigha kelgendin kéyin, saqchilar uninggha téléfon qilip, wetende qalghan ayali we qizini oyliship qoyushini éytip, tehdit salghan.
“Wol-stérét zhurnal” gézitide tilgha élin'ghan Uyghur pa'aliyetchiliridin roshen abbas xanim ziyaritimizni qobul qilip, nöwette xitay da'irilirining chet'ellerdiki Uyghurlargha qaratqan tehdit we qamal qilishni bu qeder kéngeytishining erkinlik we démokratiye tekitliniwatqan amérikigha oxshash gherb döletlirige xiris peyda qiliwatqanliqini tekitlidi.
Roshen abbas xanim yene 2017-yili dunya Uyghur qurultiyida wezipe alghan éri ablikim idrisning xotendiki ata-anisi we qérindashlirining tutqun qilinip, “Terbiyilesh merkizi” ge élip kétilgenlikini bildürdi.
Roshen abbas xanimning bayanidin melum bolushiche, nöwette dunya Uyghur qurultiyida bash teptishlik wezipisini ötewatqan ablikim idrisning a'ile ezaliridin 70 yashliq dadisi abdulqarim zikrulla, 68 yashliq anisi hebibixan we 3 qiz qérindishi turannisaxan idris, büwi'ayshemxan idris, büwixelichixan idris qatarliqlar “Terbiyilesh lagéri” da tutup turulmaqta iken. Ablikim idrisning inisi abduréhim idris tutqun qilinip, 20 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan iken.
Amérikidiki yene bir Uyghur pa'aliyetchisi, “Amérika Uyghur birleshmisi” ning re'isi élshat hesen ependimu ziyaritimizni qobul qilip, wetende qalghan anisi we hede-singilliri bilen téléfon alaqisi qilmighanliqigha 2 yildin ashqanliqini, bir qorsaq hede-singilliri, ularning joriliri we bir newre akilirining a'ile boyiche tutqun qilinip, “Terbiyilesh lagéri” gha élip kétilgenliki heqqide xewer alghanliqini, emma bu xewerlerni delilleshke imkansizliqini bildürdi.
Élshat hesen ependi, xitay hökümitining yéqindin buyan ilgiriki yillarda chet'ellerdiki xitaygha qarshi Uyghur siyasiy pa'aliyetchilirige qaratqan bésim we tehditlirini nöwette chet'ellerde olturaqliship qalghan barliq Uyghurlargha qeder kéngeytkenlikini ilgiri sürdi. U, gerche xitay muhajirettiki Uyghurlarning yurtlirida qalghan ata-ana we uruq-tughqanlirigha tehdit sélish, hetta ularni tutqun qilishni kücheytken bolsimu, emma bu xil usul arqiliq xitayning öz meqsitige hergiz yételmeydighanliqini tekitlidi.