Türk parlamént ezasi: lagérlar heqqidiki so'alimdin xitay elchisining chirayi özgirip ketti

Türkiye-xitay parlaméntlar dostluq guruppisi re'isi sabiq sana'et ministiri axmet arslan qatarliqlar xitayning türkiyediki bash elchisi yü xongyang bilen birge. 2018-Yili 23-noyabir. Enqere, türkiye.

Xitayning türkiyediki bash elchisi yü xongyang 23-noyabir küni türkiye parlaméntidiki türkiye-xitay parlamént ezaliri dostluq guruppisi ezalirigha xitay elchixanisida ziyapet bergen. Ziyapetke türkiye parlaméntidiki mezkur guruppining re'isi, sabiq qatnash ministiri axmet arslan bashchiliqida 3 partiyidin 7 parlamént ezasi ishtirak qilghan. Ziyapetke “Iyi” partiyesi parlamént ezasi faxrettin yoqush ependimu qatnashqan bolup, parlamént ezasi faxrettin yoqush ependi ziyapette atalmish qayta terbiyilesh merkizi toghrisida so'al sorighinida xitay elchisi chirayini türüp, achchiqlan'ghan pozitsiyede ulargha chüshendürüshke tirishqan.

Parlamént ezasi faxrettin yoqush ependi bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Xitay elchisining teklipige bina'en 7 parlamént ezasi xitay elchixanisigha barduq. Ziyapet jeryanida tijariy munasiwetler toghrisida muzakire élip barduq. Sabiq qatnash ministirimu bar idi. Ular burun tömür yoli sélish toghrisida körüshken bolghachqa tonushidiken. Shunga ular ikki dölet otturisidiki tijariy munasiwetler toghrisida sözleshti.”

Faxrettin yoqush ependi burun türkiye parlaméntida insan heqliri komitéti ezasi idi. U, hazir türkiye-xitay parlamént ezaliri dostluq guruppisining ezasi bolup, u bu qétimqi ziyapette xitay elchisidin jaza lagérliri mesilisi toghrisida so'al sorighan. U, bu heqte bizge melumat bérip mundaq dédi: “Men xitay elchisidin yéqindin béri hem xelq'arada, hem türkiyediki gézit we téléwiziyelerde siler aptonom rayon dep atawatqan shinjang dégen yerde terbiyilesh lagérliri qurghanliqinglar we bu lagérlarda adem qélipidin chiqqan ishlarni qiliwatqanliqinglar toghrisida xewerler bar. Bu heqte néme deysiz? dep soridim. Men eslide türkiye parlaménti insan heqliri komitéti ezasi idim, bularni bilish üchün türkiye-xitay dostluq guruppisi ezaliqini tallidim dédim.”

U, xitay elchisi yü xongyangning bu so'alni anglapla chirayining derhal özgirip ketkenlikini, uning xuddi jinayet sadir qilghan ademning rohi-keypiyatida jaza lagérlirini chüshendürüshke tirishqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Jaza lagérliri mesilisi toghrisida melumat bersingiz qandaq déginimde elchining chirayi özgirip ketti. Biz elchixanigha barghandin tartip külüpla turghan adem méning Uyghurlar toghrisidiki so'alimni anglapla gep sözliri, qarashliri pütünley özgiripla ketti. Buningdin so'alimdin bek bi'aram bolghanliqini chüshendim. Bizge chüshendürimen dep köp sözlidi, bizning hey'etningmu ichi pushup ketti. Xelq'ara axbarat organlirining, bezi döletlerning lagér mesiliside yalghan sözlewatqanliqini dédi.”

Faxrettin yoqush ependi xitay elchisining xitayda lagér qurghanliqini qobul qilghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “U: biz Uyghurlargha bésim ishlitish yaki irqiy kemsitish meqsiti bilen bularni qilmiduq, ularni terbiyilesh, kesip ögitish üchün qurduq. Bulardin sirt Uyghurlarni esebiy islamchi guruppilargha kétip qalmisun dep terbiyilewatimiz déyishi bilen ‛jaza lagérliri‚ barliqini qobul qilghan boldi. Xitayning Uyghurlargha yaxshi siyaset élip bériwatqanliqini yérim sa'ettek anglatti. Waqtimiz toshup ketti, parlaméntqa qaytmisaq bolmaydu dések unimay uzun-uzun bizge chüshendürdi. Xitay elchisining bizni chaqirishidiki meqsetmu eslide xitayning siyasetlirining ewzellikini bizge anglitish ikendek qilidu.”

Faxrettin yoqush ependi parlamént ezasi bolup saylinishtin burun türkiyening eng chong ammiwi teshkilatliridin biri bolghan kadirlar uyushmisining mu'awin re'isi idi. U, 20 yildin béri türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri bilen birlikte xitay elchixanisi aldida namayish qilip, qara gülchembirek qoyup, xitay elchixanisigha sésiq tuxum atqan kishilerdin biri idi. 

Faxrettin yoqush ependi özining Uyghurlarni yaqilap uzun yil aldida namayish qilghan elchixanining ichige kirip so'al sorash pursitige ige bolghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Sangimu melum bolghinidek men ammiwi teshkilat re'isi bolush süpitim bilenmu köp qétim xitay elchixanisi aldigha bérip ishikige qara gülchembirek qoydum. Démek insan hayatida bularmu bolidiken, naraziliq namayishi üchün barghan, témigha sésiq tuxum atqan, sherqiy türkistan üchün ishikining aldida sho'ar towlighan elchixanining ichige kirip, yémek yep, Uyghurlar duchar boluwatqan heqsizliqlar toghrisida so'al sorash pursitige ige bolghanliqim üchün özümni bextlik hés qilimen, öz wezipemni ada qildim.” 

Faxrettin yoqush ependi burun 450 ming ezasi bar kadirlar uyushmisining mu'awin re'islik wezipisi ötigen idi. U, bu yil 7-aydiki saylamda “Yaxshi” partiyidin parlamént ezasi bolup saylan'ghan idi. Uzun yil sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq teshkilati enqere shöbisining mes'uli bolup wezipe ötügen xeyrulla efendigül ependi, faxrettin yoqush ependining 2000-yilidin tartip aktip halda sherqiy türkistan dewasini qollap kéliwatqan kishi ikenlikini, parlamént ezasi bolghandin kéyinmu qollawatqanliqini bayan qildi.