Хитай һөкүмитиниң шиветсийәдики җасуслуқ һәрикәтлири ғулғула қозғимақта
2018.04.16

Хитай һөкүмитиниң йиллардин буян чәтәлләрдики муһаҗирлар җамаитини өзлириниң җасуслуқ нишанлириниң бири қилиши һәр вақит көплигән кишиләрни биарам қилип келиватқан әһвалларниң биридур. Өткән һәптә шиветсийә сақчи даирилири дорҗе гянтсан исимлик бир тибәт әрни “шу җайдики тибәтләрниң хусусий учурлирини топлиған һәмдә бу учурларни хитай дипломатийә хадимлириға йәткүзүп бәргән” дәп әйиблигән.
Гәрчә дорҗе гянтсан рәсмий қолға елинмиған болсиму, әмма униңға әйибләш мәзмуни йәткүзүлгән һәмдә униң һечқандақ сәвәб билән шиветсийәдин айрилишиға болмайдиғанлиқи уқтурулған. Мәзкур хәвәр көплигән ахбарат васитилиридә йәр алғандин кейин шиветсийә дөләтлик хәвпсизлик идариси баянат елан қилип “бу еғир җинайәт,” дәп көрсәтти. Мәзкур идариниң ахбарат ишлириға мәсул хадими карл мелин бу мунасивәт билән радийомиз зияритини қобул қилип, буниң 2009-йилидики бабур мәхсутниң уйғур көчмәнлиригә җасуслуқ қилишидин кейинки йәнә бир дело икәнликини, “бу қилмиш шу җайдики көчмәнләр җәмийитигә еғир бесим вә тәһдит пәйда қилиду,” дәп қарайдиғанлиқини көрсәтти.
У бу һәқтә мундақ деди: “қачқунларни нишан қилиштәк бу хил җасуслуқ қилмишлири бизниң нәзиримиздә еғир җинайәт. Чүнки бундақ қилмишлар демократийә асасидики тәрәққиятқа тәһдит пәйда қилиду. Дәл мушу сәвәбтин бундақ қилмишлар шиветсийәдә тәһдит, дәп қарилиду. Бизниң шиветсийә дөләт хәвпсизлики тармақлири демократийәгә тәһдит елип келидиған бундақ қилмишларни әстайидил биртәрәп қилиду. Шуңа биз бу җәһәттә биз йәнә бир үлгилик хизмәт қилдуқ, дәп қараймән.”
Дорҗе гянтсанниң җасуслуқ қилмиши һәққидики хәвәрләр көпләп хәвәр қилинғандин кейин, шиветсийә вә башқа җайлардики уйғурлар арисида бабур мәхсут билән дорҗениң өзара тонушидиғанлиқи һәмдә бабур мәхсутниң дорҗени хитай дөләт хәвпсизлики тармақлири үчүн хизмәт қилишқа тонуштурғанлиқи һәққидики гәп-сөзләр тарқалған.
Биз бу һәқтики әһвалларни игиләп беқиш үчүн шиветсийә дөләтлик тәптиш мәһкимиси билән алақиләштуқ. Мәзкур мәһкиминиң ташқи алақә бөлүминиң мәсули росандер карин бу һәқтики соаллиримизға елхәт арқилиқ бәргән җавабида бабур мәхсут билән дорҗе гянтсанниң өзара мунасивити һәмдә һәмкарлиқи тоғрисида өзлириниң қолида һечқандақ мәлумат йоқлуқини билдүрди. Шуниңдәк дорҗе гянтсанниң толуқ дәлил-испатлар билән әйибләнгәнликини, буниң бәзиләр ейтқандәк “шиветсийә пуқраси болған гуй минхәйниң хитайда қолға елинишиға қарита қоллинилған өч елиш һәрикити” әмәсликини алаһидә тәкитлиди.
Узун йиллардин буян шиветсийәдә туруватқан дилшат ришит д у қ ниң баянатчиси болуштин сирт, 2010-йили бабур мәхсут җасуслуқ гумандари сүпитидә сотқа елип чиқилғанда сотта бабурниң җасуслуқ қилмишлири һәққидә гуваһлиқ бәргән гуваһчиларниң бири. Уму өзиниң “бабур билән дорҗе өзара тонушидикән” дегән гәп-сөзләрни ишәнчлик, дәп қаримайдиғанлиқини билдүрди.
Дилшат ришит 2010-йили шиветсийә сақчилири қолға алған бабур мәхсутниң шу җайдики уйғур көчмәнлириниң, җүмлидин өзигә охшаш тәшкилат хадимлириниң вә адил һекимға охшаш хитай һөкүмити әйни вақитта көз тикип туруватқан “сәзгүр” шәхсләрниң хусусий учурлирини топлаш шуниңдәк бу учурларни хитай әлчиханисиниң хадимлириға тапшуруп бериш қилмиши үчүн қамақ җазаси бәргәнликини, бу һәқтики сотқа өзлириниңму қатнашқанлиқини тәкитлиди.
Биз дилшаттин бир қисим уйғурларниң һелиһәм “бабур мәхсутқа увал қилинған. У киши әслидә җасуслуқ қилмиған,” дәп қарайдиғанлиқи һәққидә қандақ ойлайдиғанлиқини сориғинимизда өзиниң шу қетимлиқ сотта барлиқ дәлил-испатларни толуқ көргәнликини, шуңа бу һәқтә һечқандақ гуманға орун йоқлуқини тәкитлиди.
Ахирида дилшат ришит хитай һөкүмитиниң уйғур дәвасиниң хәлқарада көпләп билинишидин изчил әнсирәп келиватқанлиқини, шуңа мушу даваға тосалғулуқ пәйда қилиш үчүн даваниң бешида кетиватқан кишиләргә даир барлиқ учурларни көпләп йиғишни тохтатмиғанлиқини, әмма өзиниң “уйғурниң вәтини азад болса бундақ чүпрәнди җасуслар өзлүкидин көздин йоқайду,” дәп қарайдиғанлиқини билдүрди.
Мәлум болушичә, тибәт җасус гумандари дорҗениң әйиблиниши һәмдә буниңға охшап кетидиған бабур мәхсутниң җасуслуқ қилмиши муһаҗирәттики уйғурлар арисидиму бәлгилик муназирә вә ғулғулиға сәвәб болмақта икән.