Xitay hökümitining shiwétsiyediki jasusluq heriketliri ghulghula qozghimaqta

Xitay hökümitining yillardin buyan chet'ellerdiki muhajirlar jama'itini özlirining jasusluq nishanlirining biri qilishi her waqit köpligen kishilerni bi'aram qilip kéliwatqan ehwallarning biridur. Ötken hepte shiwétsiye saqchi da'iriliri dorjé gyantsan isimlik bir tibet erni “Shu jaydiki tibetlerning xususiy uchurlirini toplighan hemde bu uchurlarni xitay diplomatiye xadimlirigha yetküzüp bergen” dep eyibligen.

Gerche dorjé gyantsan resmiy qolgha élinmighan bolsimu, emma uninggha eyiblesh mezmuni yetküzülgen hemde uning héchqandaq seweb bilen shiwétsiyedin ayrilishigha bolmaydighanliqi uqturulghan. Mezkur xewer köpligen axbarat wasitiliride yer alghandin kéyin shiwétsiye döletlik xewpsizlik idarisi bayanat élan qilip “Bu éghir jinayet,” dep körsetti. Mezkur idarining axbarat ishlirigha mes'ul xadimi karl mélin bu munasiwet bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilip, buning 2009-yilidiki babur mexsutning Uyghur köchmenlirige jasusluq qilishidin kéyinki yene bir délo ikenlikini, “Bu qilmish shu jaydiki köchmenler jem'iyitige éghir bésim we tehdit peyda qilidu,” dep qaraydighanliqini körsetti.

U bu heqte mundaq dédi: “Qachqunlarni nishan qilishtek bu xil jasusluq qilmishliri bizning nezirimizde éghir jinayet. Chünki bundaq qilmishlar démokratiye asasidiki tereqqiyatqa tehdit peyda qilidu. Del mushu sewebtin bundaq qilmishlar shiwétsiyede tehdit, dep qarilidu. Bizning shiwétsiye dölet xewpsizliki tarmaqliri démokratiyege tehdit élip kélidighan bundaq qilmishlarni estayidil birterep qilidu. Shunga biz bu jehette biz yene bir ülgilik xizmet qilduq, dep qaraymen.”

Dorjé gyantsanning jasusluq qilmishi heqqidiki xewerler köplep xewer qilin'ghandin kéyin, shiwétsiye we bashqa jaylardiki Uyghurlar arisida babur mexsut bilen dorjéning öz'ara tonushidighanliqi hemde babur mexsutning dorjéni xitay dölet xewpsizliki tarmaqliri üchün xizmet qilishqa tonushturghanliqi heqqidiki gep-sözler tarqalghan.

Biz bu heqtiki ehwallarni igilep béqish üchün shiwétsiye döletlik teptish mehkimisi bilen alaqileshtuq. Mezkur mehkimining tashqi alaqe bölümining mes'uli rosandér karin bu heqtiki so'allirimizgha élxet arqiliq bergen jawabida babur mexsut bilen dorjé gyantsanning öz'ara munasiwiti hemde hemkarliqi toghrisida özlirining qolida héchqandaq melumat yoqluqini bildürdi. Shuningdek dorjé gyantsanning toluq delil-ispatlar bilen eyiblen'genlikini, buning beziler éytqandek “Shiwétsiye puqrasi bolghan guy minxeyning xitayda qolgha élinishigha qarita qollinilghan öch élish herikiti” emeslikini alahide tekitlidi.

Uzun yillardin buyan shiwétsiyede turuwatqan dilshat rishit d u q ning bayanatchisi bolushtin sirt, 2010-yili babur mexsut jasusluq gumandari süpitide sotqa élip chiqilghanda sotta baburning jasusluq qilmishliri heqqide guwahliq bergen guwahchilarning biri. Umu özining “Babur bilen dorjé öz'ara tonushidiken” dégen gep-sözlerni ishenchlik, dep qarimaydighanliqini bildürdi.

Dilshat rishit 2010-yili shiwétsiye saqchiliri qolgha alghan babur mexsutning shu jaydiki Uyghur köchmenlirining, jümlidin özige oxshash teshkilat xadimlirining we adil hékimgha oxshash xitay hökümiti eyni waqitta köz tikip turuwatqan “Sezgür” shexslerning xususiy uchurlirini toplash shuningdek bu uchurlarni xitay elchixanisining xadimlirigha tapshurup bérish qilmishi üchün qamaq jazasi bergenlikini, bu heqtiki sotqa özliriningmu qatnashqanliqini tekitlidi.

Biz dilshattin bir qisim Uyghurlarning hélihem “Babur mexsutqa uwal qilin'ghan. U kishi eslide jasusluq qilmighan,” dep qaraydighanliqi heqqide qandaq oylaydighanliqini sorighinimizda özining shu qétimliq sotta barliq delil-ispatlarni toluq körgenlikini, shunga bu heqte héchqandaq guman'gha orun yoqluqini tekitlidi.

Axirida dilshat rishit xitay hökümitining Uyghur dewasining xelq'arada köplep bilinishidin izchil ensirep kéliwatqanliqini, shunga mushu dawagha tosalghuluq peyda qilish üchün dawaning béshida kétiwatqan kishilerge da'ir barliq uchurlarni köplep yighishni toxtatmighanliqini, emma özining “Uyghurning wetini azad bolsa bundaq chüprendi jasuslar özlükidin közdin yoqaydu,” dep qaraydighanliqini bildürdi.

Melum bolushiche, tibet jasus gumandari dorjéning eyiblinishi hemde buninggha oxshap kétidighan babur mexsutning jasusluq qilmishi muhajirettiki Uyghurlar arisidimu belgilik munazire we ghulghuligha seweb bolmaqta iken.