Xitay hökümiti türk wetendashlirigha wiza qulayliqi yaritip berdi

Igilinishiche, yéqinda xitay hökümiti türkiye puqralirigha wiza qulayliqi yaritip bergen. Türk puqraliri xitaygha bérish üchün tor arqiliq wizigha iltimas qilsila bolidiken.

“Sabah géziti” de 1-ayning 3-küni élan qilin'ghan bu heqtiki xewerge asaslan'ghanda, xizmet we tijaret bilen xitaygha baridighan türklerdin teklipname telep qilinmaydiken. Türkiyening béyjingda turushluq bash elchisi abdulqadir emin önen ependi buning 2018-yili 1-ayning 1-künidin tartip resmiy yolgha qoyulidighanliqini bayan qilghan.

U, burun xitay wizisi élish üchün elchilik telep qilghan resmiy teklipname we bashqa matériyallarni öz qoli bilen xitay konsulxanisigha bérip, uzun zaman wiza saqlaydighanliqini, hazir bolsa intérnét arqiliq iltimas qilip, elchilik bergen waqitta xitay konsulxanilirigha béripla wiza alalaydighanliqini bayan qilghan.

Bash elchi abdulqadir emin önen ependi xitay tashqi ishlar ministirliqi bilen uzun zaman muzakire élip bérish netijiside xitayning türk puqralirigha wizini asanlashturishigha maqul bolghanliqini, eng axirqi nishanning türkiye bilen xitay otturisidiki wizini bikar qilishtin ibaret ikenlikini tekitligen. 

Xitay uzun yillardin béri, bolupmu “5-Iyul ürümchi weqesi” din kéyin türk puqralirigha wiza bérishni qiyinlashturghan idi. Bu siyaset türk karxanichilar, tijaretchiler we sayahetchilerni qattiq bi'aram qiliwatqan mesililerdin biri idi. Xitayning bu yil yanwardin bashlap türk puqralirigha wizida asanliq yaritip bérish siyasitini yolgha qoyushidiki seweb néme? buningdin türk wetendashliqigha ötken Uyghurlarmu behrimen bolalamdu? kelgüside türkiye bilen xitay otturisidiki wiza pütünley bikar qilinamdu? biz bu so'allargha jawab tépish üchün türkiye istratégiyilik chüshenchiler institutining mutexessisi doktor erkin ekrem we Uyghur iqtisadshunas abduréshit abdulxemit ependiler bilen söhbet élip barduq. 

Doktor erkin ekrem ependi türkiye-xitay munasiwitide eng köp déyilgen mesililerdin birining wiza mesilisi ikenlikini, buninggha asanliq yaritip bérish arqiliq türklerni xursen qilghanliqini, emma xitay yenila özi xalighan kishilerge wiza bérishni, gumanliq dep qaralghanlargha wiza bermeslikni dawamlashturidighanliqini bayan qildi. 

Türkiye yéqindin buyan xitay bilen yéqinlishish siyasiti élip barmaqta. Doktor erkin ekrem ependi “Türkiye xitaygha sherqiy türkistan toghrisidimu bezi wedilerni bergechke, türk puqralirigha wiza asanliqi yaritip bergen” likini bayan qildi.

Türkiye Uyghurlar eng köp olturaqlashqan döletlerdin biri bolup, türkiyediki Uyghur tijaretchi we karxanichilarning köpi Uyghur diyarida tijaret qilatti. 2009-Yilidin tartip xitay wizini qiyinlashturushqa bashlighan idi. Undaqta, xitayning türk puqralirigha wizini asanlashturush siyasitidin Uyghurlarmu behrimen bolalamdu? doktor erkin ekrem ependi, xitay yene özige yéqin bolghan bir qisim Uyghurlarni bu siyasettin behrimen qilduridighanliqini ilgiri sürdi.

Türkiyede doktorluqta oquwatqan abduwahit ependi ötken yili 6-aydin tartip köp sanda Uyghur tijaretchilerning türmige tashlan'ghanliqini, Uyghurlargha xitay wiza bergen teqdirdimu bérishqa jür'et qilalmaydighanliqini ilgiri sürdi.

Iqtisadshunas abduréshit abdulxemit ependi xitayning burunmu türkiye puqrasi bolghan Uyghurlar bilen türklerge oxshimaydighan wiza siyasiti yürgüzgenlikini, shunga xitayning wizini asanlashturush siyasitining Uyghurlargha paydisi bolmaydighanliqini bayan qildi.

U, türk méli sétilidighan pütün magizinlarni xitay taqiwetken bundaq bir weziyette Uyghur tijaretchilerge bu siyasetning paydisi tegmeydighanliqini bayan qildi. 

Türkiye xitayning resmiy pasporti bilen türkiyening dölet kadirlirigha béridighan yéshil pasportigha wiza telep qilmaydu. Emma xitay 2016-yilida 8 türk puqrasini “Milletchi teshkilatlargha eza ikensiler” dep ürümchi ayrodromidin qayturuwetken idi. Türkiyening béyjingdiki bash elchisi tekitligendek ikki dölet otturisidiki wizini yéqin kelgüside pütünley bikar qilishi mumkinmu? doktor erkin ekrem ependi xitayning türk dölitige ishenmeydighanliqini, shunga wizini pütünley bikar qilishining mumkin emeslikini bayan qildi.