Xongkongda Uyghur diyaridiki jaza lagérlirigha qarshi namayish ötküzüldi
2018.09.03

Xongkongdiki kishilik hoquq teshkilatliri Uyghur diyaridiki yighiwélish lagérlirigha qarshi birleshme namayish ötküzdi.
“Firansiye awazi” ning 3-séntebirdiki xewirige asaslan'ghanda, xongkongdiki 16 ammiwi teshkilat yekshenbe, yeni 2-séntebir küni küni xitayning xongkongdiki ish béjirish orni aldigha yighilip, “Xitay hökümitining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan qattiq basturushlirigha shundaqla xitayning Uyghur diyarida yolgha qoyghan bir yürüsh irqiy we medeniyet jehettiki yoqitish heriketlirige qarita naraziliqlirini bildürgen.”
“Xongkongdiki köpligen ammiwi teshkilatlar yekshenbe küni toplinip, xitay hökümitining Uyghurlar üstidin élip bériwatqan qattiq basturushlirigha qarshi chiqti” namliq bu xewerde: “B d t kishilik hoquq mutexessisliri peyshenbe küni shinjangdiki "qayta terbiyelesh merkezliri" toghrisida agahlandurush élan qilip, "térrorluqqa qarshi turush" namida yighiwélin'ghan Uyghurlarni derhal azad qilishni telep qildi. B d t irqiy ayrimichiliqni yoqitish komitéti qolgha keltürgen texminiy hésabqa bina'en, shinjangda 1 milyondin artuq Uyghurning mejburiy halda tutup turuluwatqanliqini bildürdi. Xitay bolsa shinjangda "qayta terbiyelesh merkezliri" ni qurghanliqini inkar qildi” déyilgen.
Derweqe, b d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti peyshenbe küni élan qilghan Uyghur diyaridiki jaza lagérlirini taqash toghrisidiki teklip layiheside zor kölemdiki Uyghur we bashqa musulman az sanliq milletlerning “Térrorluq we diniy ashqunluqqa qarshi turush” namida uzun mezgillik qanunsiz tutup turuluwatqanliqini otturigha qoyghan. Bundin ilgiri b d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitétining 8- ayning 13-küni ötküzülgen 96-nöwetlik yighinida mezkur komitét ezaliri 1 milyondin artuq Uyghurning jaza lagérlirida tutup turuluwatqanliqini tilgha alghanda xitay wekiller ömiki “Bundaq nerse mewjut emes” dep pütünley inkar qilghan idi.
Xitayning Uyghur diyaridiki jaza lagérlirigha qarshi xongkongda 2- séntebir ötküzülgen 16 ammiwi teshkilatning birleshme namayishigha “Xongkong birleshme jem'iyiti”, “Xongkong démokratiye fronti”, “Démokratlar partiyesi”, “Ishchilar partiyesi”, “Jinpusen xongkongni qutquzush büyük birliki” qatarliq partiye- teshkilatlar we diniy sahediki bir qisim ammiwi teshkilatlar qatnashqan hemde xitayning Uyghur diyaridiki “Qayta terbiyelesh” namidiki jaza lagérlirini eyibligen.
Namayish teshkilligüchilerning bayanatida mundaq déyilgen: “Ötken bir yilda xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan qattiq basturush ehwalliri su yüzige leylep chiqti. Milyonlighan Uyghurlar "qayta terbiyelesh merkezliri" ge qamalghan. Texminen her on Uyghur ichidin bir Uyghur solan'ghan. Xitay hökümiti yene zor sanliq melumat we yuqiri téxnika wasitiliri arqiliq Uyghurlarni kontrol qilmaqta we ularning fizi'ologiyelik melumatlirini toplimaqta. Hökümet xadimlirini Uyghurlarning a'ililirige mejburiy yerleshtürmekte. Uyghurlarning heriket erkinlikini qattiq cheklimekte. Pütün xitaydiki Uyghurlarni buyruq bilen mejburiy yurtigha qayturmaqta. Chet'elge chiqishqa ijazet yoq, chet'eldiki Uyghurlarning dölet ichidiki a'ililirige tehdit sélip, yurtigha qaytishqa mejburlimaqta, qaytip barghanlirining mutleq köp qismi iz-déreksiz ghayib bolmaqta. Yaghliq artish, saqal qoyush, ibadet qilish qatarliqlar jinayetchi bolushning amilliri hésablanmaqta. Mekteplerde Uyghur tili öginish cheklenmekte.”
Bu birleshme namayishchilar öz bayanatlirida yene xitay hökümitidin Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan qattiq basturush siyasitini derhal toxtitishni, barliq jaza lagérlirini taqashni, Uyghur rayonigha tekshürüsh guruppisi ewetip, munasiwetlik xadimlirining jinayi jawabkarliqni sürüshtürüshni telep qilghan hemde xelq'ara jem'iyetke qarita Uyghurlarning ehwaligha zich köngül bölüshni muraji'et qilghan.
Uyghur diyaridiki “Qayta terbiyelesh” namidiki jaza lagérliri mesilisi nöwette xelq'arada Uyghurlargha munasiwetlik eng jiddiy téma süpitide otturigha qoyulmaqta. B d t we amérika dölet xadimlirining bu mesilige alahide köngül bölüshke bashlighanliqi xelq'ara jem'iyetning küchlük diqqitini tartmaqta. D u q re'isi dolqun eysa ependi bu heqte toxtalghanda muhajirettiki barliq Uyghur teshkilatlirining jaza lagérlirini taqash yolida pa'al heriket qilish mejburiyiti barliqini qayta tekitlidi. U sözide yene xongkongdiki birleshme namayishnimu tilgha élip ötti.
Xongkongdiki Uyghurlarni qollap, xitayning jaza lagérlirigha qarshi ötküzülgen bu birleshme namayish d u q rehberlirini memnun qilghan. D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi bu toghrisida qarashlirini bayan qilghanda, jaza lagérliri mesilisining yalghuz gherb démokratik döletliridila emes, hetta xongkongdiki xelqningmu bilishige we hésdashliqigha érishkenlikini, buning tesirining xitayghiche yétidighanliqini tilgha aldi.
Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesilisige qarita yawropa ittipaqining hazirgha qeder bésim xaraktérlik ochuq bir ipadide bolmighanliqi d u q köngül bölüwatqan muhim mesile bolghan. D u q ning re'isi dolqun eysa ependi bügün bélgiye paytexti biryussélgha qarap yolgha chiqqan we yawropa parlaméntida bu xususta élip bérilidighan bir heptilik ziyaritini bashlighan.