Denhagda bashlan'ghan xelq'ara yadro bixeterliki yuqiri derijilikler yighini axirlashti

50 Tin artuq döletning yuqiri derijilik rehberliri qatnashqan 3-nöwetlik yadro bixeterliki yighini 24-mart gollandiyening denhag shehiride bashlinip 25-mart axirlashti. Xitay re'isi shi jinping tunji qétim bu xildiki yighin'gha qatnashti. Yighinda köpligen muhim témilar muzakire qilindi.

Yadro qorallirining térrorchilarning qoligha chüshüp kétishning aldini élishni tüp meqset qilghan xelq'ara yadro qoralliri bixeterliki yighinigha 50 tin artuq döletning yuqiri derijilik rehberliri qatnashqan bolup, ikki kün dawam qilghan bu yighinda yene, amérika bashliq g7 teshkilatigha eza döletlerning yuqiri derijilik emeldarliri qirim mesilisinimu ayrim muzakire qildi. Emma qirim mesilisi yighinigha shi jinping qatnashturulmighan'gha oxshash, g8 teshkilatigha eza döletlerdin biri bolghan rusiye prézidénti putinmu teklip qilinmidi.

Gherb axbarat wasitilirining 24-25-marttiki xewerliride bayan qilinishiche, putinning bu yighin'gha teklip qilinmasliqidiki seweb qirim mesilisi bilen munasiwetlik bolsa, shi jinpingning qatnshturulmasliqidiki seweb, b d t da qirim saylimini inawetsiz qilish yighinida xitay terepning awaz bérishtin waz kéchishi bolghan. Shundaqtimu, amérika prézidénti obama we xitay re'isi shi jinping yighin mezgilide ayrim uchrishish élip barghan, bu uchrishishning mezmuni axbarat wasitiliride téxi élan qilinmidi.

Gérmaniye dolqunliri radi'osining 24-marttiki xewerliride bayan qilinishiche, hazir gherb elliri mutexessislirining zor endishiliridin biri, xelq'ara térror küchlirining radi'aktip maddilar bilen qorallinish éhtimalliqi bolup, eger bu xil qoral térrorgha wasite qilinsa tesewwur qilghusiz yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridiken. Ilgiri rusiyede chéchen qarshiliq küchlirining bu xil yadro qorallirini bulash weqeliri yüz bergen. Yaponiyediki radikal dinchilar we elqa'ide teshkilatimu radi'aktip maddilarni qolgha chüshürüshke köp urunup kelgen. Bu xil maddilar her qaysi el hökümet da'irilirining mexpiy iskilatlirida saqlinipla qalmay, yene köpligen doxturxanilardimu zor miqdarda saqlanmaqta iken.

Yadro bixeterliki yuqiri derijilikler yighini 2010-yili tunji qétim washin'gtonda bashlinip, 2012-yili koréyede ikkinchi qétim chaqirilghan. Bu qétimqi 3-nöwetlik yighin'gha 53 döletning rehberliridin tashqiri, xelq'ara atom énérgiyisi guruhi, xelq'ara saqchi, yawropa birliki we b d t wekillirimu qatnashqan. Gérmaniye héssén uniwérsitéti tinchliq we toqunush tetqiqat merkizi xadimi jorjining bildürüshiche, nurghunlighan döletler radi'aktip maddilarning bixeterlikini qoghdashqa zor derijide ehmiyet bériwatqan bolsimu, biraq doxturxanilar uni dawalash éhtiyaji tüpeyli ishlitidighan bolghach, térror küchlirining uninggha érishish éhtimalliqi yuqiri iken. Eger ötken yilliri bostonda partlighan bomba radi'aktipliq bomba bolghan teqdirde, ölidighan ademning sanini tesewwur qilish mumkin emesken. Bir tal radi'aktipliq bomba bilen qanche onminglighan ademning jénigha zamin bolghili bolidiken. Halbuki, bügün'ge qeder téxi dunyaning héch yéride héchbir térror guruhi yaki térrorchi shexs düshminige radi'aktipliq maddilar bilen hujum qozghap baqmighan.

Gérmaniye axbarat wasitilirining 25-marttiki xewerliride tilgha élinishiche, bu qétimqi yighinda xitay re'isi shi jingping “Junggoning yadro bixeterliki nezeriyisi” dégen témida doklat bergen bolup, doklatta némilerning otturigha qoyulghini hazirche melum emes. D u q mu'awin re'isi ümid agahining bildürüshiche, eslide xitaygha oxshash dölet térrori siyasiti yürgüzüwatqan bir döletning bundaq yighin'gha qatnishish salahiyiti yoq. Chünki Uyghur ilida radi'aktip maddilar bilen xelqning jénigha zamin boluwatqini Uyghur musteqilchiliri emes, belki xitay dölitidur. Xitay döliti Uyghur wetinide élip barghan 40 nechche qétimliq atom siniqi bilen bihisap Uyghurning jénigha zamin boldi we bu sinaqlar aqiwitide taralghan radi'aktip maddilar yene onminglarche insanning gheyriy normal yétilishige saweb boldi. Buning tesiri hazirghiche tügigini yoq.

Gérmaniye n24 qanilining 25-marttiki xewerliride ilgiri sürüshiche, bu qétimqi yadro bixeterliki yighinida kishilerning bekrek diqqitini chekkini térror mesilisi emes, belki amérika, en'gliye, firansiye, gérmaniye, italiye, yaponiye, kanada qatarliq g7 ge eza döletlerning qirim mesilisi üstide hasil qilghan pikir birliki bolghan. Yighinda g8 ni emeldin qaldurush, putinni siqip chiqirish, rusiyege qarita yenimu ilgiriligen halda jaza yürgüzüsh qarari ortaq awaz bilen testiqtin ötken.