Yaponiye zhurnili: rusiye we xitaydin ibaret ikki impériyediki musteqil bolghuchilar

Yéqinda yaponiyedin chiqidighan “Heptilik xewerler” zhurnilida yaponiye shizuka uniwérsitétining proféssori yang xeyyingning “Rusiye we xitaydin ibaret ikki impériyediki musteqil bolghuchilar”namliq maqalisi élan qilindi.

Yaponiyede tonulghan mongghul proféssor yang xeyying “Rusiye we xitaydin ibaret ikki impériyediki musteqil bolghuchilar” namliq maqaliside, aldi bilen özbékistan prézidénti islam kerimofning wapatidin kéyinki özbékistan xelqining öz dölitining kelgüsidin endishe qiliwatqanliqi toghrisida toxtilip:“Tashkent metbu'atliri kerimofning ölümi sewebidin xelqning qayghugha patqanliqini bildürüwatqan bolsimu, biraq xelqning heqiqiy qayghurwatqini emelyette özbékistanning kelgüsi” deydu.

Maqalide ottura asiyada belgilik tesir qozghighan 14 - esirdiki tömüriler sulalisi heqqidimu qisqiche toxtalghan bolup, islam kerimofning ana yurti semerqend heqqide toxtalghan aptor:“Semerqend köp milletlik we köp medeniyetlik sheher. Bu yerde nurghunlighan tarixiy weqeler yüz bergen shundaqla bu yer sen'et we shé'iriyetning makani” deydu.

Aptor maqaliside ottura asiyadiki nopusi eng köp hésablinidighan özbékistanning perghane rayoni déhqanchiliq, baghwenchilikni asas qilghan chöllük ichidiki bostanliq ikenlikini shundaqla bu rayondiki xelqlerning islamiy étiqadining küchlükliki sewebidin, islamiy idiyilerge qarshi bolghan islam kerimofning bu rayonda köp qétim basturush élip barghanliqini tilgha alidu.

Aptor maqaliside, perghane rayonida ottura asiyadiki diktaktor hakimiyetlerge eng küchlük tehdit séliwatqan “Özbékistan islam herikiti” teshkilati heqqide toxtilip:“Bu teshkilat 1990 - yili yazda qirghizistanda tetqiqat élip bériwatqan yaponiyelik inzhénérni görüge éliwalghan idi” deydu.

“Özbékistan islam herikiti” teshkilatining ezaliri heqqide toxtalghan aptor:“Bu teshkilatning ezaliri özbék, Uyghur, chichen qatarliq milletlerdin terkib tapqan. Ularning meqsiti chichenlerning rusiyedin ayrilip chiqip " chichenistan", Uyghurlarning xitaydin bölünüp chiqip" sherqiy türkistan" qurushini ishqa ashurush” deydu.

Kerimofning wapatidin kéyinki özbékistanning siyasiy weziyiti heqqide toxtalghan aptor:“Kerimofning ölümidin kéyin, tashkent hakimiyitide hoquq talishish kürishi dawamlishiwatidu. Biraq, özbékistan islam herikiti teshkilatining tesir da'irisi kéngiyip, eza sani ilgirikidin köpiyip resmiy küchlinishke bashlidi” deydu.

Qazaqistan prézidénti nursultan nezerbayif heqqide toxtalghan aptor:“Nezerbayif özining eng yéqin dostini yoqitip qoydi. Tashkentidiki hoquq talishish kürishini körgen nezerbayif emdilikte özining iz basarini oylishish mumkin. Chünki, qazaqistanda pütkül hoquq nezerbayif a'ilisining kontrolluqida. Shunga kerimofning ölümidin nezerbayif obdanraq sawaq élishi kérek” deydu.

Aptor maqalide:“Heqiqiy démokratik saylam élip bérilmaydighan ottura esirdiki hakimiyetler kebi dölet bashqurup kéliwatqan kerimof hakimiyitining kéyinki prézidéntining kim bolushini hazirche xelq bilmeydu. Chünki, ottura asiyada kerimofla emes, belki türkmenistan prézidénti niyazof, qazaqistan prézidénti nursultan nezerbayif qatarliqlarning hemmisi özlirige qarshi tenqid we pikirlerni peqetla qobul qilmaydighan, oxshimighan qarashtiki kishilerni düshmen hésablaydighan xanliq tüzüm berpa qiliwalghan mustebit, diktatorlardin ibarettur” deydu.

Aptor yene maqaliside:“Démokratiye we xanliqtin ibaret ikki yüzi bolghan ottura asiyadiki bu döletlerning ömri méningche anche uzun'gha barmisa kérek”deydu.

Proféssor yang xeyying bu yil iyul éyida “Yaponiye heptilik xewerler”zhurnilda élan qilghan “Bu köchmen charwichilar rayonini kim kontrol qilalaydu?”serlewhilik maqaliside ottura asiyaning kelgüside kimler teripidin kontrol qilinidighanliqi toghrisida deslepki qedemde özining bezibir qarashlirini otturigha qoyush bilen birge, nöwettiki Uyghur mesilisi toghrisidimu toxtalghan.

Proféssor yang xeyying mezkur maqaliside, ottura asiyadiki türkiy xelqlerning eslidinla yiltizi bir ikenliki shundaqla medeniyet, til, din jehettiki oxshashliqlarning kelgüside ularni birleshtüridighan muhim amillarning biri ikenliki toghrisida toxtilip:“Bu rayondiki türkiy xelqler öz tarixida öz aldigha oxshimighan xanliqlarni qurup, özlirige özi xoja bolup kelgen. Ular tinchliqni söyidighan, barawerlikini hémaye qilidighan xelqler bolghanliqtin tarixta etrapidiki eller bilen inaq ötken idi” deydu.

Proféssor yang xeyying maqaliside yene, ottura asiyada tinchliqni emelge ashurush üchün aldi bilen xitaydiki Uyghurlar mesilisining toghra yol bilen hel qilinishini tekitligen bolup, u bu heqte téléfon ziyaritimizni qobul qilip : “Sowétler ittipaqi aghdurulup türkiy we bashqa xelqler öz dölitige ige boldi. Biraq, Uyghurlar yenila döletsiz qaldi. Uyghurlar mesilisi yenila xelq'araliq mesile bolup dawamlishiwatidu. Bu mesile xitay we rusiyening toghra bir terep qilishigha baghliq. Chünki, bu mesile toghra bir terep qilinmisa, Uyghurlar elwette öz teghdirini özi belgilesh hoquqini qolgha keltürüsh üchün dawamliq küresh qilidu” dédi

Yaponiyediki milletler mesilisi tetqiqatchiliridin sumi xanim ziyaritimizni qobul qilip proféssor yang xeyyingning ottura asiya mesililiri boyiche élan qilghan mezkur maqalisi heqqide toxtilip:“Kerimofning ölümidin kéyin, özbekistanning siyasiy weziyiti dawalghush halitige ötti. Elwette bu ottura asiyadiki bashqa döletlerge belgilik tesir körsitishi mumkin. Eger ottura asiyada “Ereb bahari” kebi siyasiy heriket bashlansa, undaqta buning aqiwitini mölcherlesh tes” dédi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.