Японийә журнили: “русийә президенти путин түркийә мәсилисидә өзигә қайнақсу чечиватиду”

“русийә президенти путин түркийә мәсилисидә өзигә қайнақсу чечиватиду” темидики мақалә

Японийәдин чиқидиған универисал характеридики журнал “шукан шин чав” журнилиниң 17 - декабирдики саниға “русийә президенти путин түркийә мәсилисидә өзигә қайнақсу чечиватиду” намлиқ сиясий анализ мақалиси елан қилинди.

Мәзкур мақалидә 24 - ноябир түркийә - сүрийә чегрисида түркийә һава армийисиниң ф - 16 типлиқ күрәшчи айропилани русийә тәрәпниң су - 24 типлиқ уруш айропиланини етип чүшүрүвәткәндин кейинки икки дөләт арисида пәйда болған түрлүк ихтилаплар тоғрисида бир қисим сиясий анализларни йүргүзгән.

Мақалидә, вәқәдин кейин путинниң түркийә тәрәпни изчил һалда әйибләп: “түркийә русийә айропиланини етип чүшүривәткәнликидин ибарәт бу қилмиши үчүн чоң пушайман қилиду”дәп изчил һалда әнқәрә һөкүмитигә еғир тәһдит салғанлиқини оттуриға қойған һәмдә икки дөләт арисида пәйда болған бу хил җиддий дипломатик сүркилишләр һазирқи вақитта бир аз пәсәйгәндәк көрүнсиму, бирақ русийә президенти путинниң йәнила түркийәниң һәрикитини дүшмәнлик һәрикәт дәп қарап түркийәгә түрлүк иқтисадий җазаларни йолға қоюватқанлиқини билдүргән.

Зияритимизни қобул қилған японийәлик қануншунас ямагучи түркийәниң русийә уруш айропиланини етип чүшүриветиш мәсилиси һәққидә тохтилип мундақ деди: “хәлқара қанун бойичә ейтқанда, һәр қандақ бир дөләт кичик болсун, мәйли чоң болсун, башқа бир дөләт униң игилик һоқуқиға таҗавуз қилса, әлвәттә буниңға қарита һәрбий һәрикәт қоллиниду. Шуңа русийә өзиниң бу җәһәттики хаталиқини тонуп түркийә билән болған мунасивитини дипломатик тинч йол билән һәл қилишқа тиришиши керәк дәп қараймән.”

Мақалидә йәнә, һәрбий җәһәттики күчигә изчил ишинип келиватқан русийә президенти путинниң ойлимиған йәрдин түркийә тәрәптин һәрбий һуҗумға учриши униң русийәдики йүз абройиға вә сүрийә мәсилисидики хәлқара җәмийәттин пәрқлиқ болған сиясий мәйданиға ғайәт зор тәсир көрсәткәнлики һәққидә әтраплиқ мулаһизиләр берилгән.

Мақалидә путин, түркийә президенти рәҗәп тайип әрдоғандин әпу сорашни күткән болсиму, бирақ әрдоған ойлимиған йәрдин әпу сораш әмәс, бәлки түркийәниң һәрикитини йоллуқ һәрикәт дәп қариғанлиқи, түркийә рәһбәрлириниң русийәгә тутқан қаттиқ қоллуқ дипломатийә сиясити путинниң түркийәни “террорчилардин нефит сетивалди” дәп әйиблишини кәлтүрүп чиқарғанлиқи, шундақтиму әрдоғанниң буниңға йәнила йитәрлик җаваб берип русийә тәрәпниқейин әһвалда қойғанлиқи көрситилгән.

Аптор мақалисиниң давамида, тарихтин буян түркләр билән руслар арисида давамлишип келиватқан земин мәсилилири вә тарихий адавәт сәвәбидин түркләрниң русларни пәқәтла яқтурмайдиғанлиқини тәкитләп, әгәр бу қетимқи икки дөләт арисидики сүркилиш дипломатик йол билән һәл қилинмай башқичә, мундақчә ейтқанда, русийә һәрбий күчини ишлитиш арқилиқ мәсилини һәл қилмақчи болса,“путин түркийә мәсилисидә өзигә қайнақсу чечивалиду” дәп тәкитлигән.

Мақалидә аптор, оттура шәрқтә әвҗигә көтүрүливатқан сүрийә мәсилисидә түркийә билән русийәниң қарму - қарши пикирдә болуватқанлиқи сәвәбидин мәсилини һәл қилишниң тәскә тохтаватқанлиқини, әгәр икки дөләт бу мәсилидә ортақлиқ һасил қилмиса, сүрийәниң йәнила давамлиқ от ичидә қалидиғанлиқини, түркийәниң сүрийә мәсилидики мәйданиниң америка вә ғәрб әллири билән бирдәкликини билдүргән.

Мақалидә, токйодики ислам әллири тәтқиқат мәркизиниң мәсулиридин бири осамуниң қаришиға алаһидә орун берилгән болуп,у: “русийә һазирқи вақитта әң қейин әһвалда қалди. Русийә түркийәдин импорт қилидиған 20% көктат, 15% йемәкликни тохтатти. Әгәр икки дөләт арисидики мунасивәт тиздин әслигә кәлмисә, русийә хәлқи ачлиқ кризисиға дучар болиду” дейилгән. Бирақ, зияритимизни қобул қилған японийәдики түркийәлик мустәқил тәтқиқатчи мустафа түркийә хәлқиниңму рус хәлқигә охшашла иқтисадий җәһәттин кризисқа дуч келидиғанлиқи һәққидә тохтилип:“түркийә һәр йили русийәдин саяһәткә келидиған бир йерим милйон саяһәтчисидин айрилип қалди. Бу түркийәниң саяһәтчилик киримигә еғир зиян шундақла русийәдики түркийәниң сода вә қурулуш ширкәтлири вақитлиқ тиҗарәттин тохтилди” деди.

Тәтқиқатчи осаму йәнә:“русийәниң асаслиқ иқтисадий кирими түркийәгә нефит вә газ сетиштин келиду. Һазирқи вақитта хәлқарада нефит баһаси үзлүксиз төвәнләватқан бир пәйттә,русийә түркийәгә енергийә експорт қилишни давамлиқ тохтатса, москва өзиниң қандақ әһвалда қалидиғанлиқини мөлчәрлиши керәк” дегән. У сөзидә йәнә:“әгәр русийә шималий атлантик окян әһди тәшкилатиниң актип әзалирин бири болған түркийәгә һәрбий һәрикәт қолланса, у чағда 3 - дуня урушиниң келип чиқиш еһтималлиқиниму чәткә қеқишқа болмайду” дәп әскәртиш бәргән.

Зияритимизни қобул қилған японийәлик оттура шәрқ мәсилилири мустәқил тәтқиқатчиси арима, русийә президенти путин түркийәгә һәрбий һәрикәт қолланса, москваниң еғир бәдәл төләйдиғанлиқини билдүрүп::“русийә 1978 - йилидики афғанистан билән болған советләр урушини әстә чиң сақлиши лазим. Әгәр русийә түркийәгә һәрбий һуҗум қозғиса у чағда у пүткүл ислам дунясиниң, җүмлидин оттура асиядики түркий җумһурийәтләрниң ортақ бир дүшминигә айлиниду. Афғанистандики талибанлар әскирий күчини күчәйтип таҗикистан арқилиқ русийәгә йәни кафказийә райониға уруш отини туташтурса, ақивәттә русийә йәнила бир қисим земинлиридин айрилип қалиду. Шуңа бу мәсилидә путин соғақ қанлиқ билән иш көрүши керәк дәп қараймән” деди.

Юқириқи аваз улинишидин тәпсилатини аңлаң.