Yaponiye zhurnili: “Rusiye prézidénti putin türkiye mesiliside özige qaynaqsu chéchiwatidu”

Ixtiyariy muxbirimiz haji qutluq qadiri
2015.12.18
yaponiye-rusiye-turkiye-maqale-2015.jpg “Rusiye prézidénti putin türkiye mesiliside özige qaynaqsu chéchiwatidu” témidiki maqale
RFA/Haji Qutluq Qadiri


Yaponiyedin chiqidighan uniwérisal xaraktéridiki zhurnal “Shukan shin chaw” zhurnilining 17 - dékabirdiki sanigha “Rusiye prézidénti putin türkiye mesiliside özige qaynaqsu chéchiwatidu” namliq siyasiy analiz maqalisi élan qilindi.

Mezkur maqalide 24 - noyabir türkiye - süriye chégrisida türkiye hawa armiyisining f - 16 tipliq küreshchi ayropilani rusiye terepning su - 24 tipliq urush ayropilanini étip chüshürüwetkendin kéyinki ikki dölet arisida peyda bolghan türlük ixtilaplar toghrisida bir qisim siyasiy analizlarni yürgüzgen.

Maqalide, weqedin kéyin putinning türkiye terepni izchil halda eyiblep: “Türkiye rusiye ayropilanini étip chüshüriwetkenlikidin ibaret bu qilmishi üchün chong pushayman qilidu”dep izchil halda enqere hökümitige éghir tehdit salghanliqini otturigha qoyghan hemde ikki dölet arisida peyda bolghan bu xil jiddiy diplomatik sürkilishler hazirqi waqitta bir az peseygendek körünsimu, biraq rusiye prézidénti putinning yenila türkiyening herikitini düshmenlik heriket dep qarap türkiyege türlük iqtisadiy jazalarni yolgha qoyuwatqanliqini bildürgen.

“Shukan shin chaw” zhurnilining muqawisi
“Shukan shin chaw” zhurnilining muqawisi

Ziyaritimizni qobul qilghan yaponiyelik qanunshunas yamaguchi türkiyening rusiye urush ayropilanini étip chüshüriwétish mesilisi heqqide toxtilip mundaq dédi: “Xelq'ara qanun boyiche éytqanda, her qandaq bir dölet kichik bolsun, meyli chong bolsun, bashqa bir dölet uning igilik hoquqigha tajawuz qilsa, elwette buninggha qarita herbiy heriket qollinidu. Shunga rusiye özining bu jehettiki xataliqini tonup türkiye bilen bolghan munasiwitini diplomatik tinch yol bilen hel qilishqa tirishishi kérek dep qaraymen.”

Maqalide yene, herbiy jehettiki küchige izchil ishinip kéliwatqan rusiye prézidénti putinning oylimighan yerdin türkiye tereptin herbiy hujumgha uchrishi uning rusiyediki yüz abroyigha we süriye mesilisidiki xelq'ara jem'iyettin perqliq bolghan siyasiy meydanigha ghayet zor tesir körsetkenliki heqqide etrapliq mulahiziler bérilgen.

Maqalide putin, türkiye prézidénti rejep tayip erdoghandin epu sorashni kütken bolsimu, biraq erdoghan oylimighan yerdin epu sorash emes, belki türkiyening herikitini yolluq heriket dep qarighanliqi, türkiye rehberlirining rusiyege tutqan qattiq qolluq diplomatiye siyasiti putinning türkiyeni “Térrorchilardin néfit sétiwaldi” dep eyiblishini keltürüp chiqarghanliqi, shundaqtimu erdoghanning buninggha yenila yiterlik jawab bérip rusiye terepniqéyin ehwalda qoyghanliqi körsitilgen.

Aptor maqalisining dawamida, tarixtin buyan türkler bilen ruslar arisida dawamliship kéliwatqan zémin mesililiri we tarixiy adawet sewebidin türklerning ruslarni peqetla yaqturmaydighanliqini tekitlep, eger bu qétimqi ikki dölet arisidiki sürkilish diplomatik yol bilen hel qilinmay bashqiche, mundaqche éytqanda, rusiye herbiy küchini ishlitish arqiliq mesilini hel qilmaqchi bolsa,“Putin türkiye mesiliside özige qaynaqsu chéchiwalidu” dep tekitligen.

Maqalide aptor, ottura sherqte ewjige kötürüliwatqan süriye mesiliside türkiye bilen rusiyening qarmu - qarshi pikirde boluwatqanliqi sewebidin mesilini hel qilishning teske toxtawatqanliqini, eger ikki dölet bu mesilide ortaqliq hasil qilmisa, süriyening yenila dawamliq ot ichide qalidighanliqini, türkiyening süriye mesilidiki meydanining amérika we gherb elliri bilen birdeklikini bildürgen.
Yaponiye téléwizoridiki erdoghan we putin
Yaponiye téléwizoridiki erdoghan we putin

Maqalide, tokyodiki islam elliri tetqiqat merkizining mes'uliridin biri osamuning qarishigha alahide orun bérilgen bolup,u: “Rusiye hazirqi waqitta eng qéyin ehwalda qaldi. Rusiye türkiyedin import qilidighan 20% köktat, 15% yémeklikni toxtatti. Eger ikki dölet arisidiki munasiwet tizdin eslige kelmise, rusiye xelqi achliq krizisigha duchar bolidu” déyilgen. Biraq, ziyaritimizni qobul qilghan yaponiyediki türkiyelik musteqil tetqiqatchi mustafa türkiye xelqiningmu rus xelqige oxshashla iqtisadiy jehettin krizisqa duch kélidighanliqi heqqide toxtilip:“Türkiye her yili rusiyedin sayahetke kélidighan bir yérim milyon sayahetchisidin ayrilip qaldi. Bu türkiyening sayahetchilik kirimige éghir ziyan shundaqla rusiyediki türkiyening soda we qurulush shirketliri waqitliq tijarettin toxtildi” dédi.

Tetqiqatchi osamu yene:“Rusiyening asasliq iqtisadiy kirimi türkiyege néfit we gaz sétishtin kélidu. Hazirqi waqitta xelq'arada néfit bahasi üzlüksiz töwenlewatqan bir peytte,rusiye türkiyege énérgiye éksport qilishni dawamliq toxtatsa, moskwa özining qandaq ehwalda qalidighanliqini mölcherlishi kérek” dégen. U sözide yene:“Eger rusiye shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilatining aktip ezalirin biri bolghan türkiyege herbiy heriket qollansa, u chaghda 3 - dunya urushining kélip chiqish éhtimalliqinimu chetke qéqishqa bolmaydu” dep eskertish bergen.

Ziyaritimizni qobul qilghan yaponiyelik ottura sherq mesililiri musteqil tetqiqatchisi arima, rusiye prézidénti putin türkiyege herbiy heriket qollansa, moskwaning éghir bedel töleydighanliqini bildürüp::“Rusiye 1978 - yilidiki afghanistan bilen bolghan sowétler urushini este ching saqlishi lazim. Eger rusiye türkiyege herbiy hujum qozghisa u chaghda u pütkül islam dunyasining, jümlidin ottura asiyadiki türkiy jumhuriyetlerning ortaq bir düshminige aylinidu. Afghanistandiki talibanlar eskiriy küchini kücheytip tajikistan arqiliq rusiyege yeni kafkaziye rayonigha urush otini tutashtursa, aqiwette rusiye yenila bir qisim zéminliridin ayrilip qalidu. Shunga bu mesilide putin soghaq qanliq bilen ish körüshi kérek dep qaraymen” dédi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.