“японийә дөләт мудапиә ақташлиқ китаби” да уйғур, тибәт мәсилилири тилға елинди

“японийә дөләт мудапиә ақташлиқ китаби” ниң муқависи.

Йеқинда японийә дөләт мудапиә министирлиқи елан қилған “японийәниң 2015-йиллиқ дөләт мудапиә ақташлиқ китаби” да хитай билән шималий корейәни японийәгә әң чоң тәһдит дәп көрсәткән.

Японийә дөләт мудапиә министирлиқиниң 424 бәтлик мудапиә ақташлиқ китабида мундақ дәйду: “хитайниң тинч окян районида үзлүксиз елип бериватқан кеңәймичилик һәрикити қошна дөләтләрни әндишигә салмақта. Хитайниң һәрбий күчини шиддәт билән ашуруп деңиз-окян тәвәликидила әмәс, бәлки бу районлардики һава бошлуқлиридиму чегра бәрпа қилиши, асия-тинч окян райониниң муқимлиқи вә тинчлиқини бузувәтти.”

Ақташлиқ китабта хитайниң деңиз армийиси, һава армийиси вә башқурулидиған бомба қисимлар қурулушини күчәйткәнликини вә дөләт мудапиә хам чотиниң үзлүксиз һалда ешип бериватқанлиқини илгири сүргән.

Китабта шималий корейә мәсилисиму тилға елинип, шималий корейәниң ядро қораллирини тәрәққий қилдуруп, етираптики қошна дөләтләргә узун мусапилик башқурулидиған бомба тәһдити селиватқанлиқини билдүргән.

Японийәниң америка билән һәрбий һәмкарлиқини күчәйтип асия-тинч окян райониниң бихәтәрликигә тәһдит болуватқан хитай билән шималий корейәгә қарши туридиғанлиқини ейтқан.

Мәзкур китаб японийә дөләт мудапиә министирлиқиниң министири ген накатаниниң беғишлимиси билән башланған болуп, китаб 5 бабтин тәркиб тапқан.

Ақташлиқ китабниң биринчи бабида, асаслиқи хәлқара вәзийәт һәққидә тохталған болуп, буниңда оттура шәрқтики “ислам дөлити тәшкилати”ниң әрәб дөләтлиригә селиватқан үзлүксиз тәһдити баян қилинған. Иккинчи бабида, хитай тәһдити һәққидә тохталған болуп, буниңда асия-тинч окян райониниң давалғуш ичидики вәзийити, хитай билән болған қошна дөләтләр арисидики тарихтин бири давамлишип келиватқан арал маҗиралири сөзләнгән. Үчинчи бабида, дуня тинчлиқни әмәлгә ашуруш үчүн өз-ара һәмкарлишишниң муһимлиқи ейтилған. Төтинчи бабида болса, японийәниң иттипақдиши болған америка билән елип берилидиған һәмкарлиқлар вә буниңдин кейинки иш бирлики һәққидә тохталған. Бәшинчи бабида чавшйән йерим арилиниң күндин-күнгә җиддийлишиватқан вәзийити вә чавшәнниң қошна дөләтләргә болған узун мусапилик башқурулидиған бомба тәһдитидин қандақ мудапиәлиниш мәсилиси тоғрисида мулаһизиләр елип берилған.

Мәзкур ақташлиқ китабниң хитайниң тәһдити һәққидә тохталған бабида, хитайдики уйғур, тибәт қатарлиқ азсанлиқ милләтләрниң хитайдин айрилип чиқип кетиш, мустәқиллиқ истикиниң күчлүклүкини, шуңа бу районларда үзлүксиз һалда елип бериливатқан қаршилиқ һәрикәтлириниң бейҗиң һөкүмити тәрипидин қаттиқ бастурушқа учраватқанлиқиниму алаһидә тилға елип өткән.

Японийә мәтбуатлириниң хәвиригә қариғанда, японийә дөләт мудапиә министирлиқи йеқинда японийә ички кабинетиға 2016-йиллиқ дөләт мудапиә хам чот илтимасини тапшурған болуп,хам чот сомиси тарихтин буянқи әң юқири рекортни яратқан, улар бундақ қилиш арқилиқ һәрбий күчини тәрәқиқй қилдуруп,әтрапидики қошна дөләтләр болған земин талаш-тартишиға тақабил туруп, хитайниң деңиз армийә күчини ашуруватқанлиқидин еһтият қилмақчи икән.

Мәтбуатларда дейилишичә, дөләт мудапиә министирлиқиниң мәзкур илтимаси ички кабенитниң тәстиқлишидин өтсә, бу, японийәниң уда төт йил мудапиә хам чот сомисини ашурғанлиқидин дерәк беридикән.

Японийә дөләтлик телевизийә қаналлириниң бу һәқтики мәхсус мулаһизә программилирида ейтилишичә, японийә дөләт мудапиә министирлиқиниң бу қетимқи хам чот илтимас сомиси 5 тирилйон 91 милярд 100 милйон йин(тәхминән 42 милярд доллар) болуп, 2015-йиллиқ дөләт мудапиә хам чот соммисидин 2.2% Көп болған.

Бир қисим сиясий анализчиларниң пәризидә, бу пуллар илғар әслиһәләрни киргүзүш, етираптики деңиз райони вә аралларда қаравуллуқ қилиш, назарәт қилишни күчәйтип, хитайни искәнҗигә елиш үчүн ишлитидикән.

Хәлқара көзәткүчиләрниң нәзиридә японийә баш вәзири шинзо абе дөләтниң һәрбий күчини тәрәққий қилдуруп, хитай билән болған җиддий вәзийәтниң күчийип кетишниң алдини алмақчи болған дәп қарилидикән.

Бир қисим японийәлик һәрбий мутәхәссисләр японийә дөләт мудапиә ақташлиқ китаби елан қилинғандин кейин буниңға баһа берип:“бу, японийә миллий истратегийәсиниң муһим нишани” десә, бәзиләр: “бу, бейҗиңниң ғәзипини қозғап қоюши мумкин” дәп пәрәз қилишқан.

Зияритимизни қобул қилған хитай ишлири бойичә мустәқил тәтқиқатчи юрина ханим ақташлиқ китаб һәққидә тохтилип мундақ деди: “биз японлар уруштин бизар, шу сәвәбтин 30-авғуст токйодики ички кабенит бинаси алдиға 120 миң киши йиғилип шинзо абениң асасий қанунға өзгәртиш киргүзүп, японийәни уруш қилиш һоқуқиға игә қилиш қанун лайиһәсигә қарши чиқтуқ. Намайиш бирла вақитта японийәниң пүткүл җайлирида елип берилди.

Юқириқи аваз улиништин тәпсилатини аңлаң.