Gần 500 “Trung Tâm Ngoại Ngữ” chưa đăng ký hay giấy phép đã hết hạn, là con số bị cho là ‘khủng khiếp, vàng thau lẫn lộn’ theo mô tả của báo Pháp Luật thành phố Hồ Chí Minh số trung tuần tháng 1/2021.
Việc kiểm tra hàng loạt các trường dạy tiếng Anh trong thành phố diễn ra theo yêu cầu của Ủy Ban Nhân Dân TP HCM hồi tháng 9/2020, sau khi báo chí phản ánh ý kiến độc giả về một số trung tâm Anh ngữ thu tiền học viên rồi ngưng hoạt động.
Kết quả rà soát cho thấy có 253 nơi, được gọi là Trung Tâm Ngoại Ngữ hoặc Trung Tâm Anh Ngữ, chưa được cấp phép; 243 cơ sở khác thì giấy phép đã hết hạn nhưng vẫn còn hoạt động.
Theo Nghị Định Chính Phủ Việt Nam năm 2018, một trung tâm ngoại ngữ sau khi được cấp giấy phép thành lập thì phải trình tiếp hồ sơ xin phép dạy. Điều kiện giảng dạy là phải có đủ cán bộ, giảng viên, nhân viên, cơ sở vật chất, trang thiết bị, tài liệu học tập phù hợp, bảo đảm chất lượng…
Thế nhưng tin nói nhiều trung tâm ngoại ngữ được lập ra chỉ nhằm mục đích moi tiền phụ huynh, cơ sở vật chất thì tạm bợ, tồi tàn, những người được gọi là giáo viên nước ngoài chỉ là những “Tây ba lô”, còn người đứng đầu trung tâm Anh ngữ đó thực chất không có khả năng ngoại ngữ, cũng chẳng có bằng cấp hay chứng chỉ sư phạm.
Có thể thấy việc thành lập một trung tâm ngoại ngữ, một trường dạy tiếng Anh, không phải chuyện dễ dàng. Câu hỏi là tại sao gần 500 trung tâm sai phạm lại có thể tồn tại bất chấp qui định.
Nhà văn, blogger Đoàn Bảo Châu, cho rằng đây là mặt trái của điều gọi là quản lý lỏng lẻo:
"Thay vì giấy phép nghiêm túc thì chỉ cần phong bì đút lót là có thể hoạt động bình thường. Ví dụ một khoản tiền cho cơ quan quản lý, cụ thể đó là công an phường hoặc Ủy ban Nhân dân phường"
"Khi một cơ quan đi kiểm tra và tổng kết một cách có hệ thống thì mới có được con số này. Bản chất cả bài báo chỉ có như vậy thôi".
Trong bối cảnh mà ngoại ngữ trở thành xu hướng quan trọng và cần thiết, vẫn lời nhà văn Đoàn Bảo Châu, những trung tâm ngoại ngữ mọc như nấm sau mưa khắp nơi cũng là điều dể hiểu:
"Tiếng Anh, bên cạnh tiếng Pháp, tiếng Đức, tiếng Nhật, là một trong những tiêu chí rất quan trọng. Khách hàng khó tính thì tìm hiểu xem trung tâm nào có uy tín. Những nơi có tiếng tăm thì học phí rất đắt, con em lao động chưa chắc theo học được. Khách hàng dễ tính thì tìm trung tâm ngoại ngữ nào gần nhà, đôi khi chỉ được cô giáo trong trường giới thiệu là cho con đi thôi".
Cuối tháng 12/2020, Sở Giáo dục-Đào tạo TP HCM quyết định thu hồi giấy phép thành lập đối với 10 cơ sở thuộc Trung tâm Anh ngữ Đại Bàng tại các quận Một, Bốn, Năm, Sáu, Mười, Mười Một, Phú Nhuận, Bình Thạnh, Tân Bình.
Đây là 10 trường đã viện cớ dịch COVID-19 để thông báo nghỉ dạy vô thời hạn dù đã thu học phí của học viên từ trước.
Cuộc điều tra cho thấy hệ thống Anh ngữ Đại Bàng này khởi nguồn từ một doanh nghiệp tư nhân ở Hà Nội, có giấy phép thành lập một trung tâm Anh ngữ trên đường Cao Thắng, quận Mười TPHCM từ tháng 8/2019.
Tiếp đó, doanh nghiệp này xin giấy phép thành lập thêm 9 cơ sở khác trong địa bàn thành phố, quảng cáo chương trình dạy tiếng Anh tốt với học phí rẻ.
Khi cơ quan chức năng liên hệ với người đứng đầu hệ thống Anh ngữ Đại Bàng ở Sài Gòn thì người này báo đã nghĩ việc, nói rằng đã đề nghị giám đốc công ty mẹ, tức đường dây Anh ngữ Đại Bàng ở Hà Nội, vào TP HCM để làm việc nhưng ông này không xuất hiện.
Sai phạm hành chính từ những trung tâm ngoại ngữ trong Nam hay ngoài Bắc đã rõ, xử lý là phần việc của cơ quan chức năng, còn sai phạm về mặt giảng dạy, đối tượng dạy và học viên bị ảnh hưởng cũng phải được nói tới, là chia sẻ của một phụ huynh ở Hà Nội:
"Báo viết không sai về mảng các trung tâm tiếng Anh đấy. Bản thân mình có một Câu Lạc Bộ tiếng Anh ở Hà Nội năm bảy năm nay rồi, mình hiểu muốn mở một trung tâm tiếng Anh thì phải có bằng cấp sư phạm, phải thuê giáo viên có bằng cấp sư phạm tiếng Anh"
“Mình từng thử cho người em trai mình, hiện đang định cư ở Canada, mình bảo về dạy tiếng Anh hồi phong trào học tiếng Anh bắt đầu mạnh. Người em mình không chịu, tiền nhiều như thế mà không chịu dạy. Hóa ra mình biết không phải ai cứ có điểm tiếng Anh cao là có khả năng dạy”.
Tương tự như vậy, vị phụ huynh kỹ tính này trình bày tiếp, sở dĩ các trung tâm ngoại ngữ lôi cuốn được học viên là nhờ những ‘khách Tây Ba Lô’, nghĩa là đánh trúng tâm lý rằng trao đổi trò chuyện trực tiếp với người ngoại quốc là cách luyện khả năng Anh ngữ nhanh nhất:
“Muốn tuyển Tây để dạy thì phải lách luật, Đăng ký thì làm bằng giả thôi, có ai làm được gì đâu”.
Những trung tâm ngoại ngữ nhan nhản ở Việt Nam nói chung và Sài Gòn nói riêng, mà báo chí gọi là ‘vàng thau lẫn lộn’, được nhà giáo, tiến sĩ Vũ Thị Phương Anh, nguyên khoa trưởng Khoa Tiếng Anh các Đại Học ở thành phố Hồ Chí Minh, gọi là thượng vàng hạ cám:
“Nhu cầu học tiếng Anh của người có chữ lẫn người ít chữ, người giàu người nghèo, học nhiều học ít, trực tiếp làm việc với người nước ngoài hoặc chỉ quanh quẩn trong nước…cũng đều như nhau”
“Với cái trị trường đa dạng như vậy thì rõ ràng nguồn cung cấp cũng phải khác nhau thôi, thượng vàng hạ cám là nhận định chung của tôi”.
Tiêu chuẩn giáo viên ngoại ngữ, được qui định từ Bộ Giáo Dục-Đào Tạo Việt Nam, là bằng cấp sư phạm đối với ngoại ngữ đó. Tiến sĩ Vũ Thị Phương Anh nói tiếp:
"Đúng nghĩa phải có bằng Cử Nhân, phải qua đào tạo nghiệp vụ sư phạm. Với những tiêu chuẩn được nâng dần lên thì rõ ràng đa số trung tâm không thể có đội ngũ giảng viên, giáo viên đúng như vậy bởi vì tiền trả cho họ khá cao so với mặt bằng thu nhập của trung tâm ngoại ngữ đó"
Khía cạnh khác của việc học Anh văn mà tiến sĩ Vũ Thị Phương Anh nhận xét là không ít người muốn nhanh chóng nói được, hiểu ngay, phát âm chuẩn. Các trung tâm Anh ngữ có mướn người nước ngoài đáp ứng được nhu cầu đó:
"Chủ yếu là cơ hội giao tiếp với người nước ngoài. Trong trường phổ thông dạy rất nhiều nhưng toàn người Việt Nam dạy người Việt Nam, phát âm rất yếu, ngữ pháp, từ vựng, đọc và hiểu đều trên giấy. Được giao tiếp với người nước ngoài là một nhu cầu có thật, mời được những Tây Ba Lô, tất nhiên là những người tử tế, có học, có tư cách thì vẫn cung cấp được cơ hội tương tác, giao tiếp bằng ngoại ngữ"
"Tôi nghĩ nhu cầu này phải được cân nhắc, vì mướn một ông Tây đúng chuẩn mực sư phạm và có được giấy phép lao động thì tới 90% trung tâm ở Sài Gòn không đủ trả cho nhiều người như vậy".
Theo vị phụ huynh ở Hà Nội, phản ảnh từ người dân và báo chí về những trung tâm ngoại ngữ hoặc chui hoặc quỵt tiền của học viên khiến cơ quan chức năng phải lưu ý đến vấn đề này nhiều hơn.
Không kiểm tra nên mới tồn tại gần 500 trường không có giấy phép như vậy. Lỗi là cả hai phía. Nhà Nước nếu đã đặt chuẩn mực khó khăn như vậy thì phải giám sát rất chặc chẽ - TS Vũ Thị Phương Anh
Tiến sĩ Vũ Thị Phương Anh cho rằng vào khi tiêu chuẩn về giáo viên Anh ngữ càng ngày càng cao, nhu cầu học Anh văn càng ngày càng lớn, thì dẹp bỏ hay đóng cửa những trung tâm ngoài hệ thống công lập là không hữu hiệu:
"Quy định của Nhà Nước hợp lý với những trung tâm công lập đào tạo quy củ, nhưng vì trường phổ thông hay trường công không cung cấp được nhu cầu thì thị trường bổ sung cái đó là đúng"
“Không kiểm tra nên mới tồn tại gần 500 trường không có giấy phép như vậy. Lỗi là cả hai phía. Nhà Nước nếu đã đặt chuẩn mực khó khăn như vậy thì phải giám sát rất chặc chẽ. Mặt khác, vì nhu cầu thị trường quá lớn mà lâu lâu mới ra quân bắt gom một lần thì dẹp xong một hồi nó lại nở ra lại, không cấm được”.
Nhà văn, blogger Đoàn Bảo Châu đồng ý với biện pháp mà bài báo nêu ra, là ngành giáo dục cần công khai danh sách những trung tâm được cấp phép hoạt động để người dân có thể tìm hiểu xác minh lựa chọn nơi học cho con em.
Quan trọng hơn nữa, blogger Đoàn Bảo Châu nhắc lại, buông lỏng công tác kiểm tra là nguyên nhân dẫn đến tình trạng bất cập trong hàng mấy trăm trung tâm ngoại ngữ sai phạm.