ជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល ជាជនជាតិដើមភាគតិចមួយក្នុងចំណោមជនជាតិដើមភាគតិចផ្សេងៗទៀតរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ជនជាតិនេះមានជំនឿលើអារក្សខ្លាំងជាងផ្នូរដូនតា។ គេមិនកប់សពនៅក្នុងភូមិទេ ដោយខ្លាច ហើយបើផ្ទះណាមានមនុស្សឈឺធ្ងន់ គេមិនទុកនៅលើផ្ទះឡើយ ព្រោះខ្លាចមានមនុស្សស្លាប់នៅលើផ្ទះ។
តើហេតុអ្វីជនជាតិដើមភាគតិចនេះខ្លាចខ្មោច? ហេតុអ្វីបានជាគេគោរពលើអារក្ស?
ក្នុងព្រៃជ្រៅមានដើមឈឺដុះទ្រុបទ្រុល នៅក្បែរនោះមានខ្ទមឈើតូចៗមានតែដំបូល និងសសរនៅក្នុងខ្ទមឈើនីមួយៗមានផ្នូរខ្មោចតូចធំ ខ្ពស់ទាប មានទាំងឪទឹនស្រានៅក្បែរផ្នូរទៀតផង។ ផ្នូរទាំងនេះជាផ្នូរកប់សពរបស់ដូនតាជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល។
អង្គុយនៅក្រោមផ្ទះសល់ពីសម័យដើមមានបណ្តោយជាង ២០ម៉ែត្រ សង់ពីឈើប្រក់ក្បឿង លោក សាលី ឃាង ជាតំណាងសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ឬហៅថាមេកន្ទ្រាញ រៀបរាប់ថា ជនជាតិក្រោល បញ្ចុះសពឆ្ងាយពីភូមិ គឺមានហេតុផលពីរ។ ទី១ គឺខ្លាចខ្មោច។ ទី២ ខ្លាចព្រាយបិសាចដែលគេមានជំនឿថា នៅជាមួយខ្មោចធ្វើបាបអ្នកភូមិឲ្យមានជំងឺ។ លោក សាលី ឃាង ប្រាប់ទៀតថា ជនជាតិក្រោល មិនទុកសាកសពយូរឡើយ គឺត្រឹមមួយយប់មួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ត្រូវតែយកទៅបញ្ចុះ៖ «ខ្មោចឪពុកខ្មោចម្តាយអីក៏ដោយខ្លាចណាស់»។
ផ្នូរកប់សពជនជាតិនេះ គេធ្វើរោងប្រក់ពីលើមានតែសសរ និងដំបូល គ្មានជញ្ជាំងទេ។ នៅក្នុងរោងនោះតែងតែមានស្រាពាង។ រោងប្រក់ផ្នូរបុរស គេធ្វើខ្ពស់ជាងរោងប្រក់ផ្នូររបស់នារី។ ជាងនេះទៅទៀត ស្បូវប្រក់ផ្នូរតិចជាងបុរសមួយកណ្ដប គឺផ្នូរបុរសប្រក់ ៧កណ្ដប ផ្នូរនារីប្រក់ ៦កណ្ដប។ រីឯនៅក្នុងផ្នូរ គេមានដាក់ប្រាក់ កាំបិត ពូថៅ នៅត្រង់ចុងជើង ព្រោះគេមានជំនឿថាព្រលឹងដូនតានឹងត្រូវកាប់ព្រៃដើម្បីរស់នៅក្នុងភពផ្សេងទៀត។
ចំពោះមនុស្សស្លាប់តៃហោង គេមិនអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើបុណ្យសពនៅភូមិជាដាច់ខាត ព្រោះជាខ្មោចដែលចង្រៃបំផុត។ ចំណែកផ្នូរកប់សព គេត្រូវកប់ទទឹងថ្ងៃ ហើយនៅឆ្ងាយពីផ្នូរអ្នកផ្សេងៗទៀត។ ជនជាតិនេះគេមិនបូជាសពឡើយ។
លោក សាលី ឃាង ដែលស្នងតំណែងមេកន្ទ្រាញនេះពីឪពុករបស់លោក និយាយបន្តថា កន្លែងដែលគេជ្រើសរើសដើម្បីកប់សព គឺដីណាមានដើមឈើ ហើយមែកឈើងាប់ បើគេសម្រេចជ្រើសយកកន្លែងនោះ ទោះមានសពជាន់លើគ្នា ឬក៏មានថ្មពិបាកកាប់ដីយ៉ាងណា ក៏គេមិនប្ដូរកន្លែងថ្មីដែរ។ លោកប្រាប់ទៀតថា នៅពេលសែងសពមិនត្រូវឈប់ទេ បើឈប់ គឺមានន័យថា ចង្រៃដល់កូនចៅ និងអ្នកភូមិ៖ «អត់លើកសពចុះឡើងទេ គេថាចង្រៃដល់កូនចៅ បើសែងសពនោះទៀតគេមិនដាក់ចុះទេ ទោះធ្ងន់យ៉ាងណា»។
ជនជាតិនេះមានភាសាដើមរបស់ខ្លួន ប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ គឺសែនអារក្សសែនស្រែជាដើម និងមានសម្លៀកបំពាក់ពីដូនតា គឺខោចែវថ្នេរប្រាំ អាវកាក់វាលក ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃនេះ គេស្លៀកពាក់ខោអាវធម្មតា។ ទោះជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល ខ្លាចខ្មោចដូនតាក្តី ប៉ុន្តែរៀងរាល់ឆ្នាំ ជាពិសេសមុនបុណ្យចូលឆ្នាំ គេនាំគ្នាទៅសម្អាតផ្នូរដូនតា។
លិខិតមួយច្បាប់ចុះហត្ថលេខាដោយរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ លោក ជា សុផារ៉ា កាលពីឆ្នាំ២០១១ ទទួលស្គាល់អត្តសញ្ញាណសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល ក្នុងគោលបំណងឲ្យប្រើប្រាស់លិខិតនេះបម្រើប្រយោជន៍សហគមន៍នេះ។
លោក សាលី ឃាង ថ្លែងប្រាប់ថា ពិធីបុណ្យសពរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចដំបូងឡើយ គឺធ្វើពិធីបុណ្យ ៧ថ្ងៃ រួចហើយ ៣ឆ្នាំក្រោយ គេធ្វើម្តងទៀតជាពិធីធំដុំ ដែលសាច់ញាតិអាចផ្លាស់ប្ដូរដំបូលប្រក់ផ្នូរបាន។ ទោះបែបនេះ មកដល់សព្វថ្ងៃ ទំនៀមទម្លាប់នេះបានប្រែផ្លាស់ខ្លះ ដោយធ្វើត្រឹមបុណ្យ ១០០ថ្ងៃ៖ «ប្រែប្រួលខ្លះៗឥឡូវមិនដល់បីឆ្នាំទៀតសម្រាប់ធ្វើរំឭកវិញ្ញាណក្ខន្ធ»។
តាមរបាយការណ៍របស់អាជ្ញាធរខេត្តក្រចេះ ខេត្តនេះមានជនជាតិដើមភាគតិចចំនួនប្រាំពីររស់នៅ ឋិតក្នុងស្រុកមួយចំនួន ដូចជា ស្រុកសំបូរ ចិត្របុរី ជាដើម។ ចំណែកជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល ភាគច្រើនប្រមូលផ្តុំគ្នារស់នៅក្នុងឃុំស្រែជិះ ក្នុងស្រុកសំបូរ។ ពួកគេមានជំនឿលើអារក្ស ជាក់ស្តែងពេលឈឺថ្កាត់ គេតែងតែធ្វើពិធីបញ្ជាន់អារក្ស។
ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យជាជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល ម្នាក់ទៀត គឺលោក ឌុយ ថា ប្រាប់ថា ជនជាតិក្រោល មានជំនឿខ្លាំងទៅលើអារក្ស។ ប្រសិនមានអ្នកណាឈឺថ្កាត់ គេធ្វើពិធីបញ្ជាន់អារក្ស។ លោកពន្យល់ទៀតថា បើផ្ទះណាមានមនុស្សស្លាប់នៅលើផ្ទះ អារក្សមិនព្រមមកមើលជំងឺទេ៖ «បើមនុស្សស្លាប់ផ្ទះគេថាចង្រៃដល់អ្នកភូមិ ហើយអារក្សក៏មិនឡើងមកមើលដែរ»។
អារក្សដែលអ្នកភូមិមានជំនឿ ជាមនុស្សស្នងរូបអារក្សនៅពេលធ្វើពិធីបញ្ជាន់អារក្ស ដោយការផ្លុំប៉ៃ និងវាយស្គរដៃ។
ទោះជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល ខ្លាចខ្មោច និងគិតថា មនុស្សស្លាប់ទៅចង្រៃក្តី ប៉ុន្តែតំបន់កប់ខ្មោចជនជាតិនេះ គេការពារណាស់ ហាមមិនឲ្យអ្នកណាប៉ះពាល់ជាដាច់ខាត។ ការវិវឌ្ឍនៃសង្គម ជំនឿរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចក្រោល ក៏មានការប្រែប្រួលដែរ ដោយពីមានជំងឺបន់អារក្ស ប្ដូរមករកគ្រូពេទ្យ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។