ថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ គឺជាថ្ងៃប្រវត្តិសាស្ត្រដែលគណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌរបស់អង្គការយូណេស្កូ (UNESCO) បានចុះឈ្មោះប្រាសាទព្រះវិហារ របស់ខ្មែរដែលនៅលើភ្នំដងរែក ទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០១៥ នេះ ប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកមានរយៈពេល ៧ឆ្នាំហើយ។ ការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារ ជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក កាលពី ៧ឆ្នាំមុន បានធ្វើឲ្យប្រទេសថៃ ជំទាស់ ហើយលើកទ័ពចូលលុកលុយតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ភ្លាមៗ បង្កឲ្យជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ ជិតប្រាសាទព្រះវិហារ នៅតែមិនទាន់ដោះស្រាយចេញរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
តើការចុះឈ្មោះប្រាសាទព្រះវិហារ នៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនេះនាំឲ្យកម្ពុជា បានផលប្រយោជន៍អ្វីខ្លះ?
អាជ្ញាធរជាតិព្រះវិហារ និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលដែលពាក់ព័ន្ធជាច្រើនផ្នែកទៀត គ្រោងនឹងរៀបចំពិធីរំឭកខួប ៧ឆ្នាំនៃការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារ ចូលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក នៅឯតំបន់ "គ១" ជាប់ជើងភ្នំនៃប្រាសាទព្រះវិហារ នៅថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដា។
មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលឲ្យដឹងថា ចាប់តាំងពីប្រាសាទព្រះវិហារ បានដាក់ទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកមក វាមិនត្រឹមតែជាថ្ងៃប្រវត្តិសាស្ត្រដែលបញ្ជាក់ថា ជាប្រាសាទបុរាណខ្មែរនៅលើកំពូលភ្នំជាប់នឹងព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ មិនឲ្យបាត់បង់ប៉ុណ្ណោះទេ គឺវាថែមទាំងជាឱកាសដ៏វិសេសវិសាលឲ្យពិភពលោកទាំងមូល បានចូលរួមជួយសង្គ្រោះ ជួសជុល និងអភិរក្សព្រលឹងនៃវប្បធម៌ខ្មែរឲ្យកាន់តែគង់វង្សបានយូរអង្វែងតទៅទៀតផង។
អនុប្រធានអាជ្ញាធរជាតិព្រះវិហារ គឺលោក អ៊ុក តុបបុត្រា។ លោកមានប្រសាសន៍ថា ចាប់តាំងតែពីប្រាសាទព្រះវិហារ បានចុះទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកមក គឺបានធ្វើឲ្យប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលធ្លាប់តែស្ងប់ស្ងាត់ដោយមិនមានការអភិរក្ស ថែរក្សា ព្រមទាំងតំបន់ជុំវិញដែលមិនមានការអភិវឌ្ឍទាល់តែសោះ បានប្រែក្លាយទៅរកវិបុលភាពយ៉ាងឆាប់រហ័សក្នុងរយៈពេល ៧ឆ្នាំកន្លងមកនេះ។ ការផ្លាស់ប្រែជាច្រើនវិស័យនៅទីនោះ ដូចជា ប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលជាច្រើនជំនាន់មកហើយធ្លាប់តែកប់បាត់នៅក្នុងព្រៃ ប៉ុន្តែពេលនេះមានស្ថាប័នអាជ្ញាធរជាតិព្រះវិហារ នៅមើលថែរក្សា ជួសជុល ព្រមទាំងមានអ្នកបោសសម្អាតនៅតាមទីធ្លាជាប្រចាំ។ ចំណែកនៅតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលពីមុនមកមានប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅតិចតួច ហើយមិនមានការអភិវឌ្ឍអ្វីសោះ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន រដ្ឋាភិបាលបានអភិវឌ្ឍផ្លូវថ្នល់ និងភូមិដ្ឋានសម្រាប់ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅកាន់តែប្រសើរ ឧទាហរណ៍ ដូចជាភូមិធម្មជាតិសម្ដេចតេជោ គឺរដ្ឋាភិបាលបានរៀបចំឲ្យក្លាយទៅជាភូមិមានសាលារៀន មណ្ឌលសុខភាពត្រឹមត្រូវ ហើយភូមិស្រអែម ឃុំកន្ទួត ស្រុកជាំក្សាន្ត ដែលពីមុនមិនមានការរីកចម្រើនអ្វីទាល់តែសោះ ឥឡូវមានសណ្ឋាគារ និងផ្ទះសំណាក់ជាច្រើន រង់ចាំទទួលភ្ញៀវដែលទៅទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារ។
លោក អ៊ុក តុបបុត្រា មានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា ដោយសារតែប្រាសាទព្រះវិហារ បានចូលទៅជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់ពិភពលោក គឺថ្មីៗនេះ ប្រទេសមហាអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចធំៗចំនួន៣ ដូចជាចិន និងឥណ្ឌា បានស្ម័គ្រចិត្តធ្វើជាសហប្រធាននៃគណៈកម្មការអន្តរជាតិ សម្រាប់ការអភិរក្ស និងជួសជុលប្រាសាទ ដែលហៅកាត់ថា អាយ.ស៊ី.ស៊ី (ICC) ព្រះវិហារ ក្នុងនោះសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃគណៈកម្មការ អាយ.ស៊ី.ស៊ី ព្រះវិហារដែរ៖ «កាលពីមុនយើងអត់មានការអភិរក្ស ការគាំពារប្រាសាទ ឥឡូវយើងមានការថែទាំបានត្រឹមត្រូវ។ ចំណុចមួយទៀតនោះ គឺការផ្សព្វផ្សាយ ដោយសារយើងចុះបញ្ជីហ្នឹងហើយ ដែលធ្វើឲ្យការផ្សព្វផ្សាយផ្នែកវប្បធម៌នៃប្រាសាទរបស់យើងហ្នឹង បានទៅឲ្យពិភពលោកជាច្រើនស្គាល់»។
មន្ត្រីអាជ្ញាធរជាតិព្រះវិហារ ឲ្យដឹងថា ចាប់តែតាំងពីប្រាសាទព្រះវិហារ បានចុះទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកមក បានធ្វើឲ្យកិត្តិនាមនៃព្រលឹងវប្បធម៌ខ្មែរតាំងពីសម័យសតវត្សទី៩ មួយនេះ ទាក់ទាញអ្នកទេសចរជាតិ និងអន្តរជាតិ ឲ្យទស្សនាកាន់តែច្រើនឡើងៗ។
មន្ត្រីផ្នែកគ្រប់គ្រងស្ថិតិភ្ញៀវទេសចរនៃអាជ្ញាធរជាតិព្រះវិហារ លោក យាន ស៊ុនថារ៉ាត់ ឲ្យដឹងថា ក្នុងរយៈពេល ៦ខែដើមឆ្នាំ២០១៥ នេះ ភ្ញៀវទេសចរជាតិ និងអន្តរជាតិ ដែលទៅទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារ មានចំនួនជាង ៦ម៉ឺននាក់។ ចំនួននេះ គឺកើនឡើងប្រមាណ ១២% បើប្រៀបធៀបទៅនឹងរយៈពេល ៦ខែនៃឆ្នាំ២០១៤ កន្លងទៅ។
ប្រាសាទព្រះវិហាររបស់ខ្មែរដែលកសាងឡើងដោយព្រះមហាក្សត្រព្រះនាម សុរិយវរ្ម័នទី១ និងសុរិយវរ្ម័នទី២ កាលពីសតវត្សទី៩ ត្រូវបានគណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌរបស់អង្គការយូណេស្កូ ចុះបញ្ជីឲ្យក្លាយទៅជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក កាលពីថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ កន្លងទៅនៅទីក្រុងកេប៊ិច (Quebec) ប្រទេសកាណាដា (Canada)។ ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសថៃ ដែលមានព្រំដែនជិតប្រាសាទព្រះវិហារ បង្កើយ បានជំទាស់ចំពោះការចុះបញ្ជីប្រាសាទព្រះវិហារ ទៅជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនេះ ហើយនៅក្រោយការចុះបញ្ជីនោះ គឺថ្ងៃទី១៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ ថៃ បានបញ្ជូនកងទ័ពឈុតខ្មៅជាង ៥០០នាក់ ចូលលុកលុយតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ធ្វើឲ្យជម្លោះព្រំដែនរវាងខ្មែរ-ថៃ កើតឡើងបន្តរហូតមកដល់ពេលនេះ មិនទាន់ដោះស្រាយឲ្យវិលទៅរកភាពប្រក្រតីនៅឡើយ។
អ្នកនាំពាក្យទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី លោក ផៃ ស៊ីផាន មានប្រសាសន៍ថា ការដែលថៃ បញ្ជូនកងទ័ពចូលលុកលុយតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ គឺបានប្រើយុទ្ធសាស្ត្រចំនួន២ ដូចជាចាត់ទុកតំបន់នៅជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ជាតំបន់មិនច្បាស់លាស់។ ទី២ បានចាត់ទុកតំបន់ខ្លះជាបន្ទាត់ព្រំដែនដែលត្រួតស៊ីគ្នា។ លោក ផៃ ស៊ីផាន បញ្ជាក់ថា ការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងទាហានខ្មែរ-ថៃ ក្នុងរឿងជម្លោះព្រំដែនរហូតដល់មានការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធជាច្រើនលើក បានធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានតតាំងយ៉ាងខ្លាំងផ្នែកផ្លូវច្បាប់ទៅតុលាការអន្តរជាតិជាថ្មី ដើម្បីឲ្យបកស្រាយសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ ឡើងវិញ អំពីអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា។ កាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១១ តុលាការអន្តរជាតិ បានប្រកាសសាលដីកាថា តំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ គឺស្ថិតនៅក្រោមអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា ហើយតម្រូវថៃ ដកកងទ័ពរបស់ខ្លួនចេញពីតំបន់ដែលចូលមកលុកលុយទាំងអស់។ លោក ផៃ ស៊ីផាន បញ្ជាក់ថា បើទោះបីជាតុលាការអន្តរជាតិក្រុងឡាអេ បានប្រកាសសាលដីកា ដោយបញ្ជាឲ្យថៃ ដកកងទ័ពចេញពីតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារក៏ដោយ ក៏រហូតមកដល់ពេលនេះ ដោយសារតែស្ថានភាពនយោបាយអាក្រក់នៅក្នុងប្រទេស គឺថៃ មិនទាន់បានអនុវត្តតាមសាលដីការបស់តុលាការអន្តរជាតិនៅឡើយ៖ «យើងកំពុងតែបន្តពង្រឹងនយោបាយទំនាក់ទំនងល្អជាមួយថៃ ស្វែងរកឱកាសក្នុងការងាររួម ក្នុងកិច្ចកំណត់ ហើយនិងបោះបង្គោលព្រំដែន ក៏ដូចជាដែនខណ្ឌសីមានៅតំបន់នោះ»។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោកបណ្ឌិត សុខ ទូច យល់ឃើញថា ក្រោយពីតុលាការអន្តរជាតិ ប្រកាសសាលដីកាជាថ្មីកាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១១ ដោយបញ្ជាក់ថា តំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ គឺស្ថិតនៅក្រោមអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា ហើយតម្រូវឲ្យថៃ ដកកងទ័ពរបស់ខ្លួនចេញទាំងអស់មក លោកមើលឃើញថា ថៃ ហាក់ដូចជាបន្ទន់ឥរិយាបថដោយទទួលស្គាល់ការចុះបញ្ជីប្រាសាទព្រះវិហារ ទៅក្នុងសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌនោះ ថាពិតជារបស់ខ្មែរ ពីព្រោះតាមលោកដឹងថា ប្រទេសថៃ គ្រោងនឹងប្រគល់រូបចម្លាក់ និងវត្ថុបុរាណមួយចំនួនដែលជារចនាបថរបស់ប្រាសាទព្រះវិហារ មកឲ្យកម្ពុជា វិញ នៅពេលដែលជួបប្រជុំគណៈកម្មការព្រំដែនជាមួយ លោក ហោ ណាំហុង នៅពេលខាងមុខ។ លោកបណ្ឌិត សុខ ទូច ចង់ឲ្យប្រទេសថៃ ទទួលស្គាល់ច្បាប់អន្តរជាតិ ហើយបញ្ចប់ជម្លោះព្រំដែននៅជិតប្រាសាទព្រះវិហារ៖ «ហើយយើងនឹងប្រែក្លាយព្រំដែនជម្លោះនេះឲ្យទៅជាព្រំដែនសន្តិភាព ឲ្យទៅជាអ្នកជិតខាងល្អ ហើយប្រែក្លាយព្រំដែនឲ្យក្លាយទៅជាតំបន់អភិវឌ្ឍន៍»។
លោកបណ្ឌិត សុខ ទូច បានចាត់ទុកថា វិបត្តិផ្ទៃក្នុងរបស់ថៃ ដែលផ្លាស់ប្ដូរមេដឹកនាំជាច្រើនកន្លងមក គឺគ្រាន់តែជារបត់នយោបាយមួយ ប៉ុន្តែប្រទេសថៃ មិនអាចគេចចេញពីការអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិ ក្នុងរឿងមិនដកកងទ័ពចេញពីតំបន់ជិតប្រាសាទព្រះវិហារ ទៅតាមសាលដីការបស់តុលាការអន្តរជាតិ ឆ្នាំ១៩៦២ នេះបានឡើយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។