សហគមន៍ចាមអ្នកនេសាទនៅក្នុងតំបន់ជ្រោយចង្វារត្រើយខាងកើត នៃរាជធានីភ្នំពេញ សម្ដែងក្តីបារម្ភពីផលប៉ះពាល់ជីវភាព ដោយសារកំពង់ទឹកទន្លេមេគង្គស្រកចុះទាបខ្លាំងមិនធ្លាប់មានពីមុន បណ្ដាលឱ្យនេសាទត្រីមិនបាន។ អ្នកបរិស្ថាន និងទីភ្នាក់ងារឃ្លាំមើលទន្លេមេគង្គនិយាយថា កម្ពស់ទឹកទន្លេមេគង្គនៅឆ្នាំនេះស្រកចុះទាបខ្លាំង មិនធ្លាប់មានក្នុងរយៈពេលមួយសតវត្សកន្លងមកនេះ បណ្ដាលមកពីគ្រោះរាំងស្ងួតផង និងការបង្ខាំងទឹកទន្លេមេគង្គដោយទំនប់វារីអគ្គិសនីរបស់ចិន និងឡាវ ដើម្បីប្រយោជន៍ប្រទេសរបស់ខ្លួនផង។
នៅខណៈមន្ត្រីគណៈកម្មាធិការជាតិទន្លេមេគង្គកម្ពុជាថា បញ្ហានេះបណ្ដាលមកពីកត្តាធម្មជាតិ ឯសហរដ្ឋអាមេរិកឯណោះវិញថា ប្រទេសចិនកំពុងគ្រប់គ្រងធនធានទឹកក្នុងទន្លេមេគង្គ ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រទេសនៅខ្សែទឹកខាងក្រោម។
ប្រជាពលរដ្ឋអ្នកនេសាទរស់នៅក្នុងតំបន់ជ្រោយចង្វារនៃរាជធានីភ្នំពេញ បង្ហាញក្តីបារម្ភដែលពួកគាត់មិនអាចរកចំណូលបានតាមរយៈនេសាទដែលជាមុខរបរតែមួយគត់តាំងតែពីដូនតាមក ដ្បិតកម្ពស់ទឹកទន្លេមេគង្គនៅឆ្នាំនេះស្រកចុះទាបខ្លាំងខុសពីរៀងរាល់ឆ្នាំ។
បណ្ដាញសារព័ត៌មាន National Geographic ផ្សាយថ្មីៗនេះថា គ្រោះរាំងស្ងួតធ្ងន់ធ្ងរ និងការបង្ខាំងទឹកទុកដោយប្រទេសចិន និងឡាវ បណ្តាលឱ្យកម្ពស់ទឹកទន្លេមេគង្គក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ធ្លាក់ចុះដល់កម្រិតទាបបំផុតក្នុងរយៈពេលជាង ១០០ឆ្នាំមកនេះ ហើយដែលអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ពពួកត្រី និងមនុស្សរាប់សិបលាននាក់ដែលរស់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គ។
កំពុងឈរនៅពីមុខខ្ទម ភ្នែកសម្លឹងទៅកាន់ទូកដែលចងនៅមាត់ច្រាំងទន្លេ អ្នកនេសាទម្នាក់ដែលថ្លែងក្នុងលក្ខខណ្ឌមិនបញ្ចេញឈ្មោះ ប្រាប់អាស៊ីសេរីថ្មីៗនេះថា ភាពខុសប្រក្រតីនៃទឹកទន្លេមេគង្គនៅឆ្នាំនេះ បានជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមានដល់ជីវភាពគ្រួសាររបស់អ្នកស្រី និងអ្នកនេសាទផ្សេងទៀត ដោយសារគ្រួសាររបស់អ្នកស្រីមិនអាចរកចំណូលបានគ្រប់គ្រាន់តាមរយៈការប្រកបរបរនេសាទនេះ៖ «បើថា រឿងចិនបិទយើងនៅជឿថា បើគេមិនបិទ ក៏វាមិនពិបាកដល់យើងក្រោមដែរ ពីព្រោះរាំងស្ទះមកពីលើមក បានប៉ះពាល់ដល់យើងក្រោម។ បើអត់មានរាំងស្ទះពីលើមក អត់ប៉ះពាល់ដល់យើងក្រោមទេ វាមកពីលើដែរ»។
អ្នកស្រីបន្តថា ការរាំងខ្ទប់ទឹកទន្លេមេគង្គទុកបម្រើប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ប្រទេសឡាវ និងប្រទេសចិនធ្វើឱ្យទឹកទន្លេមានទំហំតូច ដែលមិនអាចផ្ដល់ជម្រកឱ្យពពួកត្រីពងបាន៖ «ឆ្នាំនេះទឹកតូចមានកន្លែងណាឱ្យត្រីពង អត់។ អ៊ីចឹងបានជីវភាពយើងខ្វះខាតត្រង់ហ្នឹង។ ខ្វះខាតកន្លែងថា ជីវភាពយើងនេសាទយើងត្រូវការបានត្រី ចុះបើទឹកតូច យើងអត់បានត្រី បានអី ? អត់ដឹងថា រកស្អី ?»។
អង្គុយជាមួយក្រុមគ្រួសារនៅក្នុងផ្ទះខ្ទមតូចប្រក់ស្លឹក សង់នៅមាត់ច្រាំងនៃទន្លេមេគង្គ អ្នកនេសាទម្នាក់ទៀត គឺលោក ម៉ាត់ យូសុះ បានប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ លោកនិងក្រុមគ្រួសារអាចរកត្រីដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ជីវាភាពបានគ្រាន់ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំនេះលោកមិនអាចរកបានដូចពេលមុនទេ ដ្បិតដង្ហើមទឹកទន្លេមេគង្គ មិនហក់ឡើងដូចរៀងរាល់ឆ្នាំនារដូវវស្សា៖ «ឆ្នាំទៅយើងអាចរកបានគ្រាន់បើ ទាំងត្រីល្អិត ទាំងត្រីតូចទាំងត្រីធំ។ យើងអាចថា បើមិនអាចសល់ ក៏អាចទប់ទល់ក្នុងគ្រួសារបាន»។
ដៃចង្អុលទៅកាន់ទូករបស់គាត់ដែលចងនៅមាត់ច្រាំងទល់មុខខ្ទម លោក យូ សុះ រៀបរាប់បន្តថា រាល់ឆ្នាំនារដូវទឹកឡើង លោកអាចរកត្រីបានបានច្រើនប្រភេទ៖ «ឆ្នាំមុនពេលទឹកឡើងអ៊ីចឹង វាមានត្រីព្រាម ត្រីប្រាកណ្តុរ ត្រីកែ ត្រីចេកទុំ។ អាហ្នឹងដែលចំណាំ ដែលរាល់ឆ្នាំមកដែលទឹកឡើងមកយើងបណ្ដែតត្រូវ តែវាមិនថាមួយជើងអីហ្នឹង ត្រីហ្នឹងបីបួនក្បាល ត្រីកែបីបួនក្បាលទៅ ចេកទុំមួយពីរអីចឹងទៅ។ វាគួបផ្សំគ្នា តែឆ្នាំនេះអត់ អាត្រីអីក៏គ្មាន បានតែត្រីកែងមួយមុខ»។
មិនមែនតែកម្ពុជាទេ ដែលរងផលប៉ះពាល់ពីកម្ពស់ទឹកទន្លេមេគង្គស្រកចុះទាបខ្លាំងជាលើកដំបូងក្នុងរយៈពេល១០០ឆ្នាំមកនេះ ប្រជាពលរដ្ឋឡាវ និងថៃ ក៏ជួបការខ្វះខាតទឹកធ្វើស្រែដែរ។ មេដឹកនាំប្រទេសទាំងពីរដែលនៅខ្សែទឹកខាងលើកម្ពុជា បានស្នើសុំឱ្យប្រទេសចិនបើកទ្វារទំនប់ទឹកបញ្ចេញទឹកបន្ថែម។
នាយករងនៃនាយកដ្ឋានឧតុនិយមនៃរដ្ឋាភិបាលឡាវ លោក ប៊ុនថង សួនវណ្ណៈហាន (Bounthong Souvannahan) បានប្រាប់អាស៊ីសេរី ថ្មីៗនេះថា ចិនបានបិទទ្វារទំនប់វារីអគ្គិសនីជីងហុង (Jinghong) ដើម្បីបង្ខាំងទឹកទុកសម្រាប់ប្រយោជន៍ខ្លួនឯង បណ្ដាលឱ្យកសិករឡាវ និងអ្នករស់នៅខ្សែទឹកខាងក្រោម ដែលអាស្រ័យផលពីទឹកទន្លេមេគង្គជួបបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរ។ លោកថា ទំនប់វារីអគ្គិសនីជីងហុងរបស់ចិន កំពុងបញ្ចេញទឹកត្រឹម ៦០០ម៉ែត្រគួបប៉ុណ្ណោះក្នុង ១វិនាទី ដែលចំនួននេះតិចជាងពាក់កណ្ដាលនៃចំនួនដែលធ្លាប់បញ្ចេញ។
នកនេសាទម្នាក់ទៀត គឺលោក ម៉ាត់ ស្លេះ មានវ័យ ៧៧ឆ្នាំ ដែលប្រកបរបរនេះ តាំងតែពីខ្លួនមិនទាន់ដឹងក្តីស្រួលបួលផងនោះ បានសម្ដែងក្តីបារម្ភប្រាប់អាស៊ីសេរី ខណៈដៃទាំងពីរកំពុងជាប់រវល់ចងមងទុកសម្រាប់ចាប់ត្រី ថា ឆ្នាំនេះលោកនិងមិត្តអ្នកនេសាទដទៃទៀតបានជួបប្រទះបញ្ហាជីវភាពខ្វះខាតធ្ងន់ដ្បិត មិនអាចរកត្រីបានគ្រប់ល្មម៖ «យ៉ាប់ណាស់ឆ្នាំនេះ វាកម្សត់ជាងឆ្នាំមុនទៅទៀត អាខ្លះចងអត់បាយ ខ្លះបានទៅ ខ្លះចង់អត់បាយ អាខ្លះកូនច្រើនចង់អត់បាយហ្នឹងហើយ»។
ប្រទេសនៅខ្សែទឹកខាងលើកម្ពុជា តែនៅក្រោមឡាវ និងចិនដែរនោះ គឺប្រទសថៃ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ លោក ប្រាយុទ្ធ ច័ន្ទអូឆា (Prayuth Chan-o-cha) បានប្រាប់កាសែតបាងកកប៉ុស្ត៍ថ្មីៗនេះថា លោកមានការព្រួយបារម្ភអំពីជីវភាពរបស់កសិករថៃ ដ្បិតពួកគេបានចំណាយលុយ និងពេលវេលាច្រើនណាស់ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះស្រាប់តែខ្វះទឹកធ្វើស្រែ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃរូបនេះ បានស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលចិន និងឡាវ បញ្ចេញទឹកបន្ថែមទៀត ហើយរដ្ឋាភិបាលទាំងពីរក៏បានយល់ព្រម។
ចំណែកនៅកម្ពុជាវិញ មន្ត្រីក្រុងភ្នំពេញ លោក តែ ណាវុធ អនុប្រធានអចិន្ត្រៃយ៍នៃគណៈកម្មាធិការជាតិទន្លេមេគង្គកម្ពុជា ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ការដែលទឹកទន្លេមេគង្គមានសភាពតូចខុសប្រក្រតីនៅឆ្នាំនេះ មិនមានអ្វីទាក់ទងនឹងការរាំងខ្ទប់ខ្សែទឹកខាងលើ ដោយវារីអគ្គីសនីរបស់ភាគីចិន និងឡាវនោះទេ តែលោកថា គឺដោយសារតែមានការបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុដែលបណ្ដាលឱ្យមានភ្លៀងធ្លាក់តិចនៅឆ្នាំនេះ៖ «ឆ្នាំហ្នឹងវាតូច ដោយសារមកទល់ពេលនេះទន្លេវានៅទាបនៅឡើយ ដោយសារបរិមាណទឹកភ្លៀងវាធ្លាក់តិចជាងរាល់ដងជាងឆ្នាំមុនៗ។ អ៊ីចឹងហើយយើងនិយាយដោយសាមញ្ញថា ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនៅក្នុងតំបន់មេគង្គហ្នឹងដែលបណ្ដាលឱ្យមានភាពរាំងស្ងួត ទើបបរិមាណវាខុសធម្មតា»។
ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកប្រឹក្សាយោបល់ផ្នែកអភិបាលកិច្ចធនធានធម្មជាតិ លោក ហែម ឧត្តម ដែលតាមដានយ៉ាងសកម្មលើបញ្ហាធម្មជាតិ និងបញ្ហាទន្លេមេគង្គ ហាក់យល់ខុសពីមន្ត្រីក្រុងភ្នំពេញ។ លោកយល់ថា ការបង្ខាំងទុកទឹកទន្លេមេគង្គដោយភាគីចិន និងឡាវបានរួមចំណែកធ្វើឱ្យទឹកទន្លេមេគង្គមានកម្ពស់ទាបនៅឆ្នាំនេះ ហើយលោកយល់ថា មន្ត្រីក្រុងភ្នំពេញទំនងជាមានការពិបាកក្នុងការនិយាយការពិត ដ្បិតអីរឿងនេះវាអាចជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហានយោបាយ៖ «នៅក្នុងបញ្ហាបរិស្ថាននេះ មែនទែនទៅវាពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងដែលគេហៅ Politics ឬក៏នយោបាយខ្លះៗដែរ ហើយពេលខ្លះតួអង្គផ្សេងៗគាត់មានការបញ្ចេញមតិរៀងៗខ្លួនដើម្បីជារបៀបវារៈរបស់ស្ថាប័នគាត់។ ដូចខ្ញុំលើកពីខាងដើមអ៊ីចឹង គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គថ្នាក់តំបន់ដែលមានថ្នាក់ជាតិជាសមាជិកហ្នឹង គាត់ពិបាកក្នុងការបញ្ចេញមតិដែរ។ ពេលខ្លះដែលខ្ញុំលឺញឹកញាប់នោះគឺ អ្នកបច្ចេកទេសគាត់យល់អំពីផលប៉ះពាល់។ គាត់រៀបរាប់បញ្ហាទៅកាន់អ្នកសម្រេចចិត្ត ហើយពេលខ្លះ ការស្នើរបស់គាត់ទៅកាន់អ្នកសម្រេចចិត្តក៏អត់ដូចផ្អែកទៅតាមលក្ខណៈបច្ចេកទេសដែលពួកគាត់ស្នើសុំដែរ»។
ចំណែកស្ថានទូតចិនប្រចាំកម្ពុជាវិញ នៅដើមខែសីហា បានបង្ហោះអត្ថបទមួយក្រោមចំណងជើងថា ការដោះស្រាយនឹងគ្រោះរាំងស្ងួត៖ បញ្ហាប្រឈមនៅតំបន់ឡាងឆាង-មេគង្គ បានបញ្ជាក់ថា កត្តាចម្បងដែលបង្ក ឱ្យមានគ្រោះរាំងស្ងួតនៅតាមតំបន់ដងទន្លេមេគង្គ គឺបណ្ដាលមកពីបាតុភូតអាកាសធាតុអេលណីណូ (El Nino) ដែលធ្វើឱ្យភ្លៀងធ្លាក់តិចខុសពីសព្វមួយដង។ ប៉ុន្តែមន្ត្រីចិនរូបនោះមិនបានលើកឡើងពីផលប៉ះពាល់នៃការរាំងខ្ទប់លំហូរទឹកខាងលើដោយប្រទេសចិននោះទេ។
រីឯរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក លោក ម៉ៃឃ៍ ប៉ុមផេអូ (Mike Pompeo) ត្រូវបានស្រង់សម្តីដោយទីភ្នាក់ងារកាសែតបារាំង អា អេហ្វ ប៉េ (AFP) នៅថ្ងៃទី៣១ កក្កដាកន្លងទៅថា ប្រទេសចិនកំពុងត្រួតត្រាលំហូរទឹកទន្លេមេគង្គដែលជាប្រភពដ៏សំខាន់ តាមរយៈទំនប់វារីអគ្គិសនីរបស់ខ្លួន។
ទោះជាយ៉ាងណា ប្រធានការិយាល័យយុទ្ធសាស្ត្រ និងភាពជាដៃគូនៃលេខាធិការដ្ឋានគណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ បណ្ឌិត អានូឡាក់ ឃិទ្ទីឃួន ( Anoulak Kittikhoun) ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ទន្លេមេគង្គនឹងប្រែប្រួល បើទោះជាមិនមានទំនប់វារីអគ្គិសនីក៏ដោយចុះ។ លោកថា ទន្លេណាក៏ដោយក៏មិនស្ថិតនៅថេរដូចដើមរហូតនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកបញ្ជាក់ថា សំណង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅក្នុងដងទន្លេមេគង្គ បណ្ដាលឱ្យទន្លេមេគង្គប្រែប្រួលលឿន និងបង្កផលវិបាកពីរយ៉ាងដល់ជីវិតមនុស្ស ពពួកត្រី និងបរិស្ថាន៖ «ទន្លេមេគង្គដែលមានទំហំធំធេង មានត្រីច្រើនអនេក និងច្រើនប្រភេទ ដែលមនុស្សរាប់សិបលាននាក់ពឹងអាស្រ័យដើម្បីជីវភាព នឹងរងផលប៉ះពាល់។ ទី២ លំហូរនៃទឹកទន្លេដែលពាំនាំដីល្បប់ដែលមានជីជាតិល្អបំផុតសម្រាប់វិស័យកសិកម្ម និងសម្រាប់ជួយទប់ច្រាំងទន្លេមិនឱ្យបាក់នឹងថយចុះ នៅពេលគេសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីកាន់តែច្រើននៅក្នុងទន្លេមេគង្គ។ ហេតុដូចនេះ យើងបាននិយាយទៅកាន់ប្រទេសពាក់ព័ន្ធថា អ្នកត្រូវតែមានចាត់វិធានការដោះស្រាយកែលំអ ក្នុងនោះរួមមានការគ្រប់គ្រងដីល្បាប់ឱ្យបានល្អ និងគ្រប់គ្រងផ្លូវធ្វើដំណើររបស់ត្រីឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព ហើយបើមិនមានប្រសិទ្ធភាពទេ ត្រូវពិនិត្យកែសម្រួលធ្វើឱ្យវាមានប្រសិទ្ធភាព»។
ទន្លេមគង្គដែលចាប់ផ្ដើមពីតំបន់ទីបេ ឆ្លងកាត់ប្រទេសចិន មីយ៉ានម៉ា ឡាវ ថៃ កម្ពុជា និងវៀតណាម មានប្រវែងប្រមាណ ៤.៣៥០គីឡូម៉ែត្រ និងមានមនុស្សប្រមាណ ៦៥លាននាក់ នាក់ដែលពឹងពាក់អាស្រ័យផលផ្ទាល់ពីទន្លេមួយនេះ។ អ្នកសម្របសម្រួលអង្គការបណ្ដាញអភិរក្សទន្លេមេគង្គ (Mekong Conservation Network) លោក សុំគៀត ឃួនឈៀងសា (Somkiat Khuanchiangsa) បានប្រាប់កាសែតបាងកកប៉ុស្ត៍ថ្មីៗនេះថា ប្រទេសចិន មីយ៉ានម៉ា ឡាវ ថៃ កម្ពុជា និងវៀតណាម ត្រូវស្វែងរកដំណោះស្រាយ ដើម្បីសង្គ្រោះទន្លេមេគង្គដែលកំពុងរងការប៉ះពាល់ខូចខាតបរិស្ថាន និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី ដែលបណ្ដាលមកពីទំនប់វារីអគ្គិសនីចំនួន ១១ កំពុងប្រតិបត្តិការ ហើយទំនប់វារីអគ្គិសនីចំនួន ១១ផ្សេងទៀតកំពុងស្ថិតក្នុងគម្រោងសាងសង់បន្ថែមនៅក្នុងដងទន្លេមេគង្គខ្សែទឹកខាងក្រោម។
សម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជានៅពេលនេះក្រៅពីអ្នកនេសាទដែលត្អូញត្អែរពីរការរកត្រីមិនបាន ជួបជីវភាពលំបាក ដោយសារទឹកទន្លេមគ្គងស្រកខ្លាំងខុសពីឆ្នាំមុនៗនោះ ក៏មានកសិកររាប់ពាន់គ្រួសារកំពុងខ្វះខាតទឹកស្រោចស្រពដំណាំរបស់ខ្លួនដែរ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។