អ្នកជំនាញច្បាប់ថា វិស័យយុត្តិធម៌បន្តធ្លាក់ចុះ បើទោះជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ថ្មីបានឡើងកាន់តំណែងបាន ៣ឆ្នាំហើយក្ដី ដោយសារអំពើពុករលួយ បក្ខពួកនិយម ដែលធ្វើឱ្យពលរដ្ឋបន្តរងគ្រោះ និងបាត់បង់ជំនឿលើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ដែលទាមទារឱ្យមានការកំណែទម្រង់ជាបន្ទាន់។ មន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលស្នើដល់ក្រសួងយុត្តិធម៌ឱ្យកំណែទម្រង់ជាក់ស្ដែង កុំបានតែទ្រឹស្ដី ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាឱ្យពលរដ្ឋគ្រប់រូបអាចទទួលបានយុត្តិធម៌។
ប្រតិកម្មរបស់អ្នកជំនាញច្បាប់ទាំងនេះ ក្រោយរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក កើត រិទ្ធ បានលើកឡើងក្នុង មហាសន្និបាតប្រចាំឆ្នាំលើកទី២៨ របស់គណៈមេធាវី ថ្ងៃទី១៦ តុលា ថ្មីថា ក្រសួងយុត្តិធម៌នឹងបន្តកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ តាមទិសដៅអាទិភាពរបស់ក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលថ្មី។
លោក កើត រិទ្ធ៖«សម្រាប់នីតិកាលទី៧ នៃរដ្ឋសភានេះ ការកែទម្រង់ច្បាប់ និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅតែជាការងារអាទិភាពមួយដ៏សំខាន់របស់រាជរដ្ឋាភិបាលក្រោមការដឹកនាំដ៏ឈ្លាសវៃ និងប៉ិនប្រសប់របស់សម្ដេចគតិបណ្ឌិតធិបតី សម្ដេចបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត នាយករដ្ឋមន្ត្រី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដោយការងារកែទម្រង់នេះ ត្រូវបានរៀបចំជាមុំមួយដ៏សំខាន់»។
លោក កើត រិទ្ធ ថា ការកំណែទម្រង់សំខាន់ៗ ក្នុងវិស័យយុត្តិធម៌ រួមមាន ការកែទម្រង់បង្កើតយន្តការដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ ការជំរុញ និងពន្លឿនការដោះស្រាយរឿងក្ដីនៅតាមតុលាការឱ្យបានឆាប់រហ័ស និង ការត្រួតពិនិត្យ និងដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៅតាមតុលាការ។
ការលើកឡើងពីការកំណែទម្រង់ក្នុងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌រូបនេះមិនមែនជារឿងថ្មីនោះទេ ព្រោះកន្លងមក លោកសូត្រពាក្យកំណែទម្រង់តាំងពីលោកឡើងជារដ្ឋមន្ត្រី តាំងពីឆ្នាំ២០២០ មកម្ល៉េះ។ លោក កើត រិទ្ធ ធ្លាប់ព្រមានលុបឈ្មោះចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញារងមួយចំនួនចេញពីក្របខ័ណ្ឌ បើពួកគេនៅតែបន្តឈប់សម្រាករាប់ខែគ្មានច្បាប់ទម្លាប់ និងក្រើនរំលឹកការកកស្ទះសំណុំរឿងជាដើម ប៉ុន្តែបញ្ហាទាំងនេះ នៅតែបន្តកើតឡើងដល់បច្ចុប្បន្ន។
ចំណែកសកម្មជនគាំពារកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស លោក ស្រ៊ុន ស្រ៊ន កត់សម្គាល់ឃើញថា កន្លងមកក្នុងតួនាទីជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក កើត រិទ្ធ បានប្រើប្រាស់តួនាទីតែងតាំងប្រធានតុលាការ ដែលជាស្ថាប័នឯករាជ្យ។ លោក ស្រ៊ុន ស្រ៊ន បន្តអះអាងថា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ដែលអះអាងកន្លងមកពីពាក្យកែទម្រង់ តែជាក់ស្ដែងអំពើពុករលួយ បក្ខពួកនិយម នៅតែកើតឡើង ដែលធ្វើឱ្យពលរដ្ឋកាន់តែអស់ជំនឿលើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា។
លោក ស្រ៊ុន ស្រ៊ន បញ្ជាក់ថា ប្រសិនធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នោះ បញ្ហាជាអាទិភាព ដែលក្រសួងយុត្តិធម៌គួរធ្វើនោះ គឺលុបបំបាត់អំពើពុករលួយ និងមន្ត្រីក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការមិនមែនជាសមាជិកគណបក្សនយោបាយ។ លោក ស្រ៊ុន ស្រ៊ន បន្ថែមថា ការកែទម្រង់ដែលមានប្រសិទ្ធភាពនោះ គឺក្រសួងយុត្តិធម៌ត្រូវតែបើកលំហសេរីភាពឱ្យពលរដ្ឋចេះតវ៉ាទាមទារសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ហើយក្រសួងយុត្តិធម៌ត្រូវតែបង្រៀនពលរដ្ឋឱ្យចេះដាក់ពាក្យបណ្ដឹង នៅពេលពួកគាត់រងភាពអយុត្តិធម៌។
លោក ស្រ៊ុន ស្រ៊ន៖«អ៊ីចឹង ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅស្រុកខ្មែរងើបមិនរួចទេ បើមិនបញ្ចប់អំពើពុករលួយ បើមិនពង្រឹងឱ្យមកប្រទេសនីតិរដ្ឋ ប្រជាធិបតេយ្យ ប្រសិនបើគ្មានគណបក្សជំទាស់មកប្រកួតប្រជែងឱ្យមានការបោះឆ្នោតសេរីត្រឹមត្រូវ បើមិនអនុញ្ញាតឱ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ សកម្មជននានា មានឱកាសទាមទារតវ៉ាធ្វើបាតុកម្មដោយសេរីទេ គឺប្រទេសខ្មែរមិនអាចនីតិរដ្ឋទេ»។
បើតាមអ្នកសិក្សាអំពីអំពើពុករលួយ អំពើពុករលួយ ដែលជាមហារីកសង្គមនេះមានច្រើនសណ្ឋាន ឬច្រើនរូបភាព ក្នុងនោះ ក៏មានអំពើពុករលួយផ្នែកនយោបាយផងដែរ។ នៅកម្ពុជា មន្ត្រីតុលាការជាន់ខ្ពស់ស្ទើរតែទាំងអស់សុទ្ធសឹងជាសមាជិកគណបក្សកាន់អំណាច ជាក់ស្ដែងប្រធានតុលាការកំពូល លោក ជីវ កេង គឺជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការកណ្ដាលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ប្រធានសាលាឧទ្ធរណ៍ភ្នំពេញ លោក សេង ស៊ីវុត្ថា និងប្រធានសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ តាំង ស៊ុនឡាយ ក៏ជាសមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាផងដែរ។ ប្រធានតុលាការទាំងនេះ ក៏ជាចៅក្រម ដែលចូលរួមកាត់ក្ដីទៅលើសកម្មជនបក្សប្រឆាំង អ្នកសារព័ត៌មាន និងសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សផងដែរ ត្រូវបានគេរិះគន់ថា ជាការធ្វើទុក្ខទុក្ខម្នេញផ្នែកនយោបាយ។
ប្រធានក្រុមអ្នកច្បាប់អមរិន្ទ លោកមេធាវី សុក សំអឿន មានប្រសាសន៍ថា ក្រោយការឡើងជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ក្នុងរយៈពេលជាង ៣ឆ្នាំមកនេះ លោក កើត រិទ្ធិ មិនបានធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ឱ្យបានប្រសើរនោះ។ លោកមេធាវី សុក សំអឿន បន្ថែមថា ដើម្បីឱ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌មានប្រសើរឡើង គឺចៅក្រមមិនត្រូវតែងតាំង ឬចូលជាសមាជិកបក្សកាន់អំណាចនោះទេ ហើយដំណើរការបក្សនយោបាយមិនត្រូវជ្រៀតជ្រែកនឹងក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមនោះដែរ។
មេធាវី សុក សំអឿន៖«តាមពិតបើគាត់ជាសមាជិកបក្ស វាបាត់បង់ឯករាជ្យបាត់ទៅហើយ តែគ្រាន់ថា ច្បាប់នៅស្រុកយើង ចៅក្រមក៏អាចជាសមាជិកគណបក្សណាមួយ ក៏បានដែរ។ អ៊ីចឹង ទៅយើងពិបាកនិយាយ ប៉ុន្តែ បើយើងកែទម្រង់ យើងកែទម្រង់លុបអាចំណុចហ្នឹង»។
ជុំវិញរឿងនេះ ប្រធានសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក (Adhoc) លោក នី សុខា មានប្រសាសន៍ថា អំពើអយុត្តិធម៌បានចាក់ស្រេះក្នុងសង្គមខ្មែរជាយូរមកហើយ។ លោកថា ការលើកឡើងអំពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ មិនមែនជារឿងថ្មីនោះទេ។ លោក នី សុខា ថ្លែងថា ទាំងសង្គមស៊ីវិល និងពលរដ្ឋចង់ឃើញនោះ គឺជាការកែទម្រង់ជាក់ស្ដែង ដែលធានាថា ពលរដ្ឋគ្រប់រូបអាចទទួលបានយុត្តិធម៌។
លោក នី សុខា៖«យើងចង់ឃើញជាក់ស្ដែង យើងមិនចង់ឃើញជាការតាំងចិត្ត ឬក៏ជាការថ្លែងលើកឡើង។ អ្វីដែលសង្គមស៊ីវិលចង់ឃើញ គឺចង់ឃើញការកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ឱ្យបានឆ្លើយតប ឱ្យបានរកយុត្តិធម៌ឱ្យជាក់ស្ដែងតាមមូលដ្ឋាន ដែលប្រជាពលរដ្ឋរងគ្រោះកន្លងមកនេះ»។
កាលពីឆ្នាំ២០២២ អង្គការគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក (World Justice Project) បានចេញរបាយការណ៍មួយស្ដីពីសន្ទស្សន៍ នៃការគោរពនីតិរដ្ឋ ដោយបានដាក់ចំណាត់ថ្នាក់ប្រទេសកម្ពុជា នៅជិតបាតតារាង គឺជាប់លេខ១៣៩ ក្នុងចំណោម ១៤០ប្រទេស ដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះអសោចខាងការមិនគោរពនីតិរដ្ឋ។ របាយការណ៍នេះបញ្ជាក់ថា ចំណាត់ថ្នាក់អាក្រក់នេះ ដោយសារតែមានការជ្រៀតជ្រែកផ្នែកនយោបាយពីរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក ហ៊ុន សែន ទៅក្នុងវិស័យតុលាការ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។