អ្នកជំនាញ និងក្រុមអ្នកវិភាគនយោបាយ លើកឡើងថា កម្ពុជាគួរទាញយកប្រយោជន៍ពីការធ្វើជាសហប្រធានកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន-អឺរ៉ុប នៅទីក្រុងព្រុចសែល (Brussels) ប្រទេសប៊ែលហ្សិក (Belgium) ដោយផ្តោតលើការស្តាប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស ដើម្បីទទួលបានមកវិញនូវការអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០% ពីសហភាពអឺរ៉ុប។ ទោះយ៉ាងណា ពួកគេមិនរំពឹងថាអាចនឹងមានដំណោះស្រាយអំពីបញ្ហា EBA នេះ សម្រាប់កម្ពុជាឡើយ ពីព្រោះតែរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បន្តធ្វើផ្គើន និងបង្កើនយុទ្ធនាការបង្ក្រាបមកលើសំឡេងប្រឆាំង សហជីព និងសង្គមស៊ីវិល ផ្ទុយពីការចង់ឃើញរបស់សហភាពអឺរុប។
ការងាកមកស្តាប្រជាធិបតេយ្យ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សឡើងវិញដើម្បីឱ្យកម្ពុជាទទួលបានប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ «គ្រប់មុខទំនិញទាំងអស់លើកលែងតែអាវុធ» ឬហៅកាត់ថា EBA ចំនួន ២០% ពីសហភាពអឺរ៉ុប គឺជាប្រធានបទសំខាន់មួយដែលក្រុមអ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិ និងអ្នកវិភាគនយោបាយចង់ឃើញកម្ពុជាចរចារកដំណោះស្រាយជាមួយសហភាពអឺរ៉ុប ស្របពេលដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ទៅចូលរួមដឹកនាំជាសហប្រធាននៃកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន-សហភាពអឺរ៉ុប នៅថ្ងៃទី១៤ ខែធ្នូ នៅទីក្រុងព្រុចសែល។
អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិ បណ្ឌិត អៀ សុផល ប្រាប់ វិទ្យុអាស៊ីសេរី តាមសារអេឡិចត្រូនិកនៅថ្ងៃទី១២ ខែធ្នូ ថា កម្ពុជាគួរទាញយកប្រយោជន៍ពីកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន-សហភាពអឺរ៉ុប ក្នុងនាមជាប្រធានប្តូរវេនអាស៊ាន ដើម្បីបង្ហាញថាវាមិនមែនជាលទ្ធផលដែលគេអាចដឹងទុកជាមុនថាកម្ពុជានឹងមិនធ្វើតាមនៅពេលនិយាយដល់រឿងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស និងសេរីភាពនៅកម្ពុជានោះ។ សាស្ត្រាចារ្យ និងជាព្រឹទ្ធបុរសរងនៃសាកលវិទ្យាល័យ អារីហ្សូណា ស្តេត (Arizona State University) រូបនេះ យល់ថា នៅមានពេលវេលានៅឡើយទេដើម្បីកែប្រែរាល់សេចក្តីសម្រេចនានាដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានធ្វើកាលពីពេលកន្លងមកពាក់ព័ន្ធនឹងការចាប់ចងក្រុមអ្នករិះគន់ ក្រុមមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង និងក្រុមអ្នករិះគន់ដទៃទៀតដាក់គុកនោះ។ ទោះយ៉ាងណា លោកមិនរំពឹងថា រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន នឹងធ្វើដូច្នេះឡើយ ដោយសារតែត្រូវប្រឈមនឹងបញ្ហាជាច្រើនជាពិសេសគឺការបាត់បង់អំណាច ស្របពេលដែលខ្លួនពុំចាំបាច់ធ្វើដូច្នេះឡើយព្រោះមានចិនជាមិត្តដែកថែបនៅចាំជួយពីខាងក្រោយ។
ក្រោយការរម្លាយទៅនៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដោយតុលាការកំពូលកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧ ដូចតាមការចង់បានរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីធានាជ័យជម្នះទុកជាមុន និងការរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍បោះឆ្នោតជាតិកាលពីឆ្នាំ២០១៨ដែលរងការរិះគន់ថាជាការបោះឆ្នោត «បង្គ្រប់កិច្ច» គណៈកម្មការអឺរ៉ុប កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០ បានសម្រេចកាត់ផ្តាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០% ពីកម្ពុជា។ ការកាត់ផ្តាច់ ២០%នេះ មានតម្លៃស្មើនឹងការបង់ពន្ធលើមុខទំនិញរបស់កម្ពុជានាំចូលទៅសហភាពអឺរ៉ុប ដែលមានតម្លៃជាគិតប្រាក់ជាង ១ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកក្នុងមួយឆ្នាំ។ គណៈកម្មការអឺរ៉ុប សម្រេចយ៉ាងដូច្នេះដោយសម្អាងថា ខ្លួនបានរកឃើញថា កម្ពុជាបានរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស «ធ្ងន់ធ្ងរជាប្រព័ន្ធ» ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិនយោបាយ និងសិទ្ធិពលរដ្ឋ ព្រមទាំងសិទ្ធិការងារ និងសិទ្ធិដីធ្លី ជាដើម។
សហស្ថាបនិកវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា និងជាអ្នកជំនាញភូមិសាស្ត្រនយោបាយ បណ្ឌិត រ៉ូ វណ្ណៈ យល់ឃើញថា ក្នុងដំណាក់កាលបច្ចុប្បន្ននេះ ភាគីទាំងពីរគឺទាំងកម្ពុជា និងទាំងសហភាពអឺរ៉ុបនៅតែអាចជជែកគ្នាស្វែងរកលទ្ធផល«ឈ្នះ-ឈ្នះ» ទាំងសង្ខាង ដើម្បីរក្សាគោលការណ៍ស្នូលគឺប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិការងាររបស់សហភាពអឺរ៉ុប៖
«ខ្ញុំគិតថាខ្មែរយើងព្យាយាមបញ្ចុះបញ្ចូល និងបង្ហាញពីគេហៅថាជាការវិវត្តជាវិជ្ជមាននៅក្នុងប្រទេសដើម្បីទៅឡប់ប៊ី(lobby)ទៅបញ្ចុះបញ្ចូលឱ្យភាគីអឺរ៉ុបទទួលយកនូវការវិវត្តនយោបាយថ្មីៗរបស់កម្ពុជា។ យើងដឹងហើយថា ភាគីអឺរ៉ុបគេមើលឃើញថាការដាក់ទណ្ឌកម្មទាំងឡាយណាដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ទៅដល់ផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋជារួម ក៏គេមិនចង់ធ្វើដែរនៅក្នុងករណីដែលគេអាចនៅសម្របសម្រួលនៃការដើរថយក្រោយ ឬការវិវត្តជាអវិជ្ជមានទាក់ទងនឹងរឿងប្រជាធិបតេយ្យ រឿងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងរឿងទាក់ទងនឹងការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពរបស់សហជីពនោះ ទោះបីបញ្ហានោះជាបញ្ហាស្នូលនៅក្នុងលក្ខខណ្ឌនៃការផ្តល់ភាពអនុគ្រោះពន្ធEBAដល់កម្ពុជា»។
វិទ្យុអាស៊ីសេរី មិនអាចទាក់ទងអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា លោក ជុំ សុន្ទរី ដើម្បីសុំការអត្ថាធិប្បាយជុំវិញការយល់ឃើញរបស់ក្រុមអ្នកជំនាញទាំងនេះ នៅថ្ងៃទី១២ ខែធ្នូ បាននៅឡើយទេ។ ទោះយ៉ាងណា ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាឱ្យដឹងតាមរយៈសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានកាលពីថ្ងៃទី០៩ ខែធ្នូ ថា អំឡុងពេលស្នាក់នៅទីក្រុងព្រុចសែល ធ្វើជាសហប្រធានកិច្ចប្រជុំកំពូលរំលឹកខួបអនុស្សាវរីយ៍អាស៊ាន-សហភាពអឺរ៉ុប លោក ហ៊ុន សែន រំពឹងថានឹងមានជំនួបពិភាក្សាទ្វេភាគីជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំអឺរ៉ុបមួយចំនួន។ ក្រសួងនេះមិនបានបញ្ជាក់លម្អិតថាតើថ្នាក់ដឹកនាំអឺរ៉ុបទាំងនោះជានរណាខ្លះ និងថាតើលោក ហ៊ុន សែន គ្រោងនឹងលើកយកបញ្ហាបាត់បង់ EBA ទៅជជែកពិភាក្សាស្វែងរកដំណោះស្រាយជាមួយភាគីសហភាពអឺរ៉ុបដែរឬយ៉ាងណានោះ។
ទោះជាយ៉ាងណា ថែ្លងនៅក្នុងពិធីសំណេះសំណាលជាមួយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលជាក្រុមអ្នកគាំទ្រលោកនៅអឺរ៉ុប នៅទីក្រុងព្រុចសែល នៅមុនកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន-សហភាពអឺរ៉ុប កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែធ្នូ លោក ហ៊ុន សែន អះអាងថា ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោកនៅអឺរ៉ុបនេះ លោកនឹងមិនស្នើសុំឱ្យអឺរ៉ុបផ្តល់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធណាមួយមកកម្ពុជាវិញឡើយ ជាថ្នូរនឹងការដោះដូរអធិបតេយ្យ ឬឯករាជ្យរបស់កម្ពុជានោះ៖
«ខ្ញុំមកអឺរ៉ុបនេះ ខ្ញុំអត់មាន ហើយខ្ញុំដាក់បម្រាមអត់ឱ្យមន្ត្រីរបស់ខ្ញុំសុំអីអ្នកណាត្រលប់មកវិញ ភាពអនុគ្រោះណា ខ្ញុំបាននិយាយហើយថា ខ្ញុំមិនអាចយកឯករាជ្យ អធិបតេយ្យភាព ទៅដោះដូរជាមួយជំនួយ ឬភាពអនុគ្រោះណាទាំងអស់។ អ្នកឯងចង់ឱ្យៗ។ រកស៊ីជាមួយគ្នា រកស៊ី។ ឥឡូវយើងនាំមកដល់អឺរ៉ុបកើន ១៨ភាគរយ។ ទំហំទឹកលុយជាង ៤ពាន់លាន។ នាំទៅអាមេរិក គេរកស៊ីជាមួយគ្នា។ អ្នកឯងអនុគ្រោះ ខ្ញុំក៏អរ។ អ្នកឯងមិនអនុគ្រោះ ខ្ញុំក៏មិនដឹងធ្វើម៉េច?អាហ្នុង ទុកសិទ្ធិឱ្យអ្នកឯងនិយាយទៅ»។
បើទោះជាជារឿយៗ លោក ហ៊ុន សែន តែងតែអះអាងដូច្នេះក៏ដោយ ក៏កន្លងមកលោកបានជះលុយមិនតិចជាងមួយលានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំៗ ដើម្បីធ្វើយុទ្ធនាការបញ្ចុះបញ្ចូលកុំឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកធ្វើច្បាប់ដាក់ទណ្ឌកម្មមកលើមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលរបស់លោក។ នេះគេនៅមិនទាន់ដឹងថាតើកម្ពុជាបានចំណាយលុយប៉ុន្មានដើម្បីជួលក្រុមហ៊ុនបញ្ចុះបញ្ចូលឱ្យជួយបញ្ចុះបញ្ចូលក្រុមមេដឹកនាំ ឬសមាជិកសភាអឺរ៉ុបកុំឱ្យសម្រេចដកហូតប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធពីកម្ពុជាបន្ថែមទៀតនោះ។
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងជាអ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិមួយរូបទៀតគឺលោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា យល់ឃើញថា ក្រៅពីបញ្ហាប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស សហភាពអឺរ៉ុប ក៏ចង់ឃើញកម្ពុជារក្សាឱ្យបាននូវអព្យាក្រឹត្យដូចតាមកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១៖
«បញ្ហាដែលយើងអាចប្រមើលមើល ឬយើងអាចនឹកស្មានបាន គឺបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនយោបាយ គឺត្រូវតែគេហៅថាត្រូវមានការឆ្លើយតប ឬក៏ត្រូវមានការកែលម្អ ការជជែកគ្នា។ ទីពីរបញ្ហាអព្យាក្រឹត្យភាព ឬក៏ការអនុវត្តតាមស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស គឺថាខ្លឹមសារនៃគោលការណ៍ច្បាប់នេះ ដែលជំរុញឱ្យកម្ពុជាជារដ្ឋអព្យាក្រឹត្យ គឺគួរតែគេនឹងលើកឡើង ព្រោះសហគមន៍អឺរ៉ុបក៏មានយុទ្ធសាស្ត្រពាក់ព័ន្ធទៅនឹងតំបន់ឥណ្ឌូ-ប៉ាស៊ីហ្វិកដែរ។ អ៊ីចឹង កិច្ចការនេះ គឺខ្ញុំគិតថា ប្រហែលជាគេអាចនឹងលើកឡើង»។
បើទោះជាមានការរំពឹងថាបញ្ហាប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស និងអព្យាក្រឹត្យរបស់កម្ពុជាអាចនឹងត្រូវបានលើកឡើងក្នុងជំនួបទ្វេភាគីរវាងលោក ហ៊ុន សែន និងក្រុមមេដឹកនាំអឺរ៉ុបក៏ដោយ សម្រាប់អ្នកវិភាគនយោបាយឥតសំចៃមាត់ លោក គឹម សុខ ដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងរស់នៅភៀសខ្លួននៅប្រទេសហ្វាំងឡង់ (Finland) វិញ លោករិះគន់ថា លោក ហ៊ុន សែន ទៅចូលរួមកិច្ចប្រជុំកំពូលនៅអឺរ៉ុបលើកនេះ គឺដើម្បីតែមុខមាត់ផ្ទាល់ខ្លួន និងក្រុមគ្រួសារត្រកូល «ហ៊ុន» តែប៉ុណ្ណោះ។ លោកថា លោក ហ៊ុន សែន គ្មានសមត្ថភាពរកផលប្រយោជន៍ជូនជាតិបានឡើយ៖
«លោក ហ៊ុន សែន ដែលកំពុងតែហែរហមដោយឧញ៉ាមួយចំនួនដែលសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុបកំពុងតែតាមដានយ៉ាងខ្លាំង អ្នកខ្លះត្រូវអាមេរិក និងអឺរ៉ុបដាក់ទណ្ឌកម្មទៅហើយនោះ សញ្ញាណបែបនេះគឺមិនផ្តល់ផលប្រយោជន៍ឱ្យជាតិទេ។ ម៉្លោះហើយ ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោក ហ៊ុន សែន ទៅអឺរ៉ុប ទៅប្រទេសបារាំង ហើយនឹងបែលហ្សិកនេះ វាគ្រាន់តែជាការបង្ហាញមុខដើម្បីទៅឃោសនានយោបាយតែប៉ុណ្ណោះ។ គាត់គ្មានសមត្ថភាព គ្មានកិត្តិយសអ្វីទៅទាញផលប្រយោជន៍ដល់ប្រទេសកម្ពុជា និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនោះទេ»។
ការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០% ពីកម្ពុជារបស់សហភាពអឺរ៉ុប បានចូលជាធរមានចាប់តាំងពីថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ មក។ គិតរហូតមកដល់ពេលនេះ មានរយៈពេលជាងពីរឆ្នាំហើយដែលសហភាពអឺរ៉ុបបន្តអនុវត្តការដាក់ទណ្ឌកម្មនេះមកលើរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន។ នៅមិនទាន់មានសញ្ញាណវិជ្ជមានណាមួយដែលថា គណៈកម្មការអឺរ៉ុបអាចនឹងប្រគល់ភាពអនុគ្រោះពន្ធទាំងនេះ មកឱ្យកម្ពុជាវិញនៅឡើយទេ ខណៈភាគីកម្ពុជាខ្លួនឯងក៏ពុំទាន់បង្ហាញសញ្ញាណណាមួយនៃការបើកលំហប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិនយោបាយ និងសិទ្ធិពលរដ្ឋដូចតាមការចង់ឃើញរបស់សហភាពអឺរ៉ុបនោះដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញ សភាអឺរ៉ុប បានព្រមានកាលពីដើមខែឧសភា នៅមុនការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់អាណត្តិទី៥ ថា ខ្លួននឹងពិចារណាដកហូតប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ទាំងស្រុងពីកម្ពុជា ប្រសិនបើរកឃើញថា ការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខនេះធ្វើឡើងដោយមិនសេរី មិនត្រឹមត្រូវ និងមិនយុត្តិធម៌នោះ។
កម្ពុជានឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិទី៧ នៅថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ខាងមុខ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។