អតីតអ្នកទោសមនសិការស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលឈប់យកពន្ធនាគារធ្វើជាទីកន្លែងធ្វើបាបមនុស្ស។ ពួកគេរំលឹកពីទុក្ខលំបាកទាំងផ្លូវកាយទាំងផ្លូវចិត្ត ដោយសាររងអំពើហិង្សា រស់នៅក្នុងបន្ទប់ចង្អៀតណែន ការហូបចុកមិនគ្រប់គ្រាន់ និងរងការរើសអើងនិន្នាការនយោបាយ។ ទោះជាយ៉ាងណា មន្ត្រីពន្ធនាគារនៃក្រសួងមហាផ្ទៃ អះអាងថា គុកនៅកម្ពុជាមានអាហារហូបចុក និងកន្លែងដេកពួនហ្វ្រី (Free) រហូតដល់ធ្វើឱ្យជនល្មើសច្បាប់ខ្លះចង់ចូលទៅរស់នៅ ហើយមិនចង់ចេញទៅវិញទៀតផង។
តើការអះអាងរបស់មន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃនេះ ពិតប៉ុណ្ណា ?
ស្ថានភាពអាក្រក់ និងភាពមិនប្រក្រតីនៅក្នុងពន្ធនាគារកម្ពុជាត្រូវបានអតីតអ្នកទោសនយោបាយ និងសកម្មជនសង្គម ទម្លាយឱ្យដឹងជាបន្តបន្ទាប់ ក្រោយពេលពួកគេរួចផុតពីការឃុំខ្លួន។
អតីតអ្នកទោសនយោបាយលោក ញ៉ែម វាន ដែលជាប់ឃុំរយៈពេលជាងបីឆ្នាំរៀបរាប់ថា ស្ថានភាពក្នុងគុកដែលលោកធ្លាប់រស់ពុំសមនឹងមនុស្សរស់នៅនោះទេ។ លោកថា អ្នកទោសរងទុក្ខលំបាកទាំងផ្លូវកាយទាំងចិត្ត។
លោកថា មានបញ្ហាជាច្រើន ក្នុងនោះរបបអាហារប្រចាំថ្ងៃគ្មានជីវជាតិ និងគ្មានអនាម័យ ខ្វះទឹកប្រើប្រាស់ កើតជំងឺកមរមាស់ បន្ទប់តូចចង្អៀត សេវាសុខាភិបាលមិនគ្រប់គ្រាន់ និងគ្មានការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញវិជ្ជាជីវៈដល់អ្នកទោសជាដើម។
លោក ញ៉ែម វាន៖ «នៅក្នុងពន្ធនាគារយើងពិបាកណាស់ គ្មានសិទ្ធិអ្វីនិយាយ គ្មានសិទ្ធិស្តាប់ទទួលបានព័ត៌មានពីវិទ្យុពីខាងក្រៅអត់បានទេ ការជួបបានគ្រួសារ និងប្រពន្ធទេ បើចោរ(អ្នកទោសចោរ)ជួបបងប្អូនគេបានទាំងអស់ បានជួបហូបបាយជុំគ្នាអ៊ីចឹងទៅ ខ្ញុំវិញគឺកំណត់ម៉ោង»។
លោក ញ៉ែម វាន ក៏បានរំឮករឿងរ៉ាវឈឺចាប់ដែលលោកត្រូវបានអ្នកទោសដូចគ្នាវាយធ្វើបាបបណ្តាលឱ្យរងរបួសធ្ងន់ ហូរឈាមតាមត្រចៀក បាក់ឆ្អឹងជំនីរ និងជើង រហូតដល់ក្អកធ្លាក់ឈាម និងដេកឈឺចាប់មុខរបួសស្ទើរស្លាប់រាប់ខែ។ ហេតុការណ៍នេះកើតឡើងនៅក្នុងគុកត្រពាំងផ្លុង បន្ទាប់ពីអាជ្ញាធរផ្ទេរលោក និងសកម្មជនបក្សប្រឆាំង១៣នាក់ផ្សេងទៀតពីគុកព្រៃសទៅ។ លោកបញ្ជាក់ថា ពេលនោះបើសិនគ្មានគ្រូពេទ្យអង្គការលីកាដូ (Licadho) ចូលទៅពិនិត្យព្យាបាលទាន់ពេលទេ ម្ល៉េះលោកមិនមានជីវិតបានជួបប្រពន្ធកូននៅពេលនេះឡើយ។ លោកបន្ថែមថា សម្រាប់អ្នកទោសនយោបាយ សូម្បីតែសិទ្ធិជួបជជែកជាមួយក្រុមគ្រួសារ ក៏ត្រូវបានរឹតត្បិតផងដែរ។
លោក ញ៉ែម វាន៖ «ដល់ពេលជាប់គុកអ៊ីចឹង ខ្ញុំរៀបរាប់វាមិនអស់ទេ យើងមិនដែលជាប់គុកដោយមិនដឹងថា ជាប់ពិបាកដល់ថ្នាក់ហ្នឹងដែរ ដល់ខ្ញុំជាមនុស្សមិនដែលធ្វើអ្វីមិនគប្បីនឹងសង្គមទេ ហើយខ្ញុំក៏មិនទៅនិយាយប្រមាថអ្នកណាដែរ ពីព្រោះខ្ញុំធ្វើចង់បានប្រជាធិបតេយ្យកាលនោះ ខ្ញុំមិនដឹងថា គេខឹងនឹងខ្ញុំរឿងអ្វី ហើយខ្ញុំចុះពីលើឡាន គឺគេមកវាយខ្ញុំអ៊ីចឹង»។
នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ បញ្ជាក់ថា គ្រួពេទ្យអង្គការលីកាដូ ពិតជាបានទៅព្យាបាលរបួសឱ្យលោក ញ៉ែម វាន នៅក្នុងពន្ធនាគារត្រពាំងផ្លុងមែន។
ចំណែកមេធាវីលោក សំ សុគង់ ធ្លាប់បញ្ជាក់ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីថា កូនក្តីរបស់លោកបីនាក់ក្នុងចំណោម ១៤នាក់នៅគុកត្រពាំងផ្លុង ត្រូវបានអ្នកជាប់ឃុំដូចគ្នាវាយធ្វើបាប ក្នុងនោះលោក ញ៉ែម វាន រងរបួសធ្ងន់ធ្ងរជាងគេ។ លោកថា នេះគឺជាកំហុសរបស់មន្ត្រីពន្ធនាគារដែលបណ្តោយឱ្យកើតមានអំពើហិង្សានោះ។
អតីតអ្នកទោសម្នាក់ទៀត គឺលោក ធន ច័ន្ធ ដែលមានសេរីភាពឡើងវិញនៅឆ្នាំ២០២២ ឱ្យដឹងដែរថា ការរៀបរាប់ពីទុក្ខលំបាកក្នុងពន្ធនាគាររបស់លោក ញ៉ែម វាន និងសកម្មជនផ្សេងទៀតមិនខុសនោះទេ។ លោកថា ដោយសារមន្ត្រីគ្រប់គ្រងពន្ធនាគារដាក់អ្នកទោសជាមួយគ្នាចង្អៀតណែន គឺចាប់ពី២៥ ទៅដល់៣០នាក់ ក្នុងបន្ទប់ដែលមានទំហំ ៤ គុណ៥ម៉ែត្រ ធ្វើឱ្យអ្នកទោសភាគច្រើនកើតជំងឺរមាស់ និងឆ្លងគ្នាទៅវិញទៅមក។ លោកបន្តថា ចំពោះម្ហូបអាហារវិញ ប្រៀបដូចជាចំណីសម្រាប់ឱ្យសត្វ ហើយខ្វះទឹកប្រើប្រាស់និងគ្មានអនាម័យ។ លើសពីនេះលោកថា ឆ្មាំគុកឃ្លាំមើលរាល់សកម្មភាពរបស់អ្នកទោសនយោបាយទៀតផង។
លោក ញ៉ែម វាន៖ «បើសិនមន្ត្រីពន្ធនាគារហ្នឹងមានឆន្ទៈមានមនសិការសម្រាប់អ្នកនៅក្នុងពន្ធនាគារ វាមិនបាច់លួចលាក់បារី គ្រឿងញៀន គ្រឿងស្រវឹង យកទៅចូលក្នុងគុកហ្នឹង វាធ្វើឱ្យប្រសើរបានទេ អ៊ីចឹងទាល់តែមានមេដឹកនាំថ្មី គេមានឆន្ទៈសម្រាប់រឿងជាតិមាតុភូមិ រឿងបញ្ហាសុខភាពចំពោះអ្នកនៅក្នុងហ្នឹងទើបអាចកែប្រែបាន»។
ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០២០ លោក ញ៉ែម វាន និងសកម្មជនបក្សប្រឆាំង១៣នាក់ផ្សេងទៀត ត្រូវបានតុលាការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ផ្ដន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ៥ឆ្នាំ ពីបទរួមគំនិតក្បត់ ញុះញង់ឲ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍ទាក់ទងផែនការវិលចូលស្រុករបស់លោក សម រង្ស៊ី កាលពីឆ្នាំ២០១៩។ ប៉ុន្តែព្រះមហាក្សត្រ កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែឧសភា បានលើកលែងទោសបន្ទាប់ពីពួកគាត់សរសេរលិខិតសុំទោសលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។
អ្នកនាំពាក្យអគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធនាគារនៃក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក នុត សវនា មិនឆ្លើយតបទាក់ទងនឹងការរឹតត្បិតសិទ្ធិរបស់អតីតអ្នកទោសនយោបាយកន្លងមកនោះទេ ដោយលោកថា រឿងនេះស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពន្ធនាគារត្រពាំងផ្លុង ឬមណ្ឌលអប់រំកែប្រែម៣។ ប៉ុន្តែលោកថា ពន្ធនាគារនៅកម្ពុជាមិនអាក្រក់ពេកដូចការលើកឡើងក្នុងរបាយការណ៍ខ្លះនោះទេ។ លោក នុត សវនា ថែមទាំងបន្តអះអាងថា មានអ្នកទោសប្រព្រឹត្តអំពើចោរកម្មខ្លះ ពេញចិត្តរស់នៅក្នុងពន្ធនាគាររហូតដល់ពួកគេមិនចង់ចេញពីទីនោះទៀតផង ទោះបីដល់ថ្ងៃត្រូវចេញក៏ដោយចុះ ពីព្រោះតែនៅទីនោះមានកន្លែងដេកស្រួល និងអាហារហូបចុកស្រាប់។
លោក នុត សវនា៖ «អ្នកជាប់គុកខ្លះ គាត់យកគុកធ្វើជាផ្ទះទៅវិញ ដោយសារនៅខាងក្រៅហ្នឹងគាត់អត់មានលទ្ធភាព ឬក៏ទៅណាមកណាវាពិបាករស់នៅពេក គាត់មករកតែគុកវិញ ហើយអ្នកខ្លះដល់ពេលចេញអត់ចង់ចេញទេ គឺសុំបន្តទៀត នេះខ្ញុំនិយាយតាមជាក់ស្តែងមិនមែននិយាយតាមការរវើរវាយទេ យើងធ្វើស្រាវជ្រាវ យើងសួរនាំតាមការិយាល័យជំនាញរបស់យើងរកឃើញថា មានបញ្ហាខ្លះ គឺគាត់ចង់រស់នៅក្នុងស្ថានភាពហ្នឹង ដោយសារគាត់ មានជំរក និងមានម្ហូបអាហារហូបស្រួលអ៊ីចឹងទៅ វាគ្រាន់បើជាងខាងក្រៅ ពីមុនយើងឮបញ្ហាមាននៅស្រុកគេ តែឥឡូវស្រុកខ្មែរមានដែរ អ៊ីចឹងខ្ញុំមិនចង់អួតថា ពន្ធនាគារនឹងវាគ្រាន់បើជាងខាងក្រៅទេ ខ្ញុំចង់និយាយថា វាមានករណីហ្នឹងហើយនៅស្រុកយើង»។
ឆ្លើយតបទៅនឹងការអះអាងរបស់លោក នុត សវនា នេះ អតីតអ្នកទោសមនសិការ លោក កើត សារ៉ាយ បច្ចុប្បន្នជាប្រធានសមាគមសម្ព័ន្ធនិស្សិតបញ្ញវន្តខ្មែរ ឱ្យដឹងថា លោកពិបាកជឿ ប៉ុន្តែបើមានប្រហែលភាគរយតិចបំផុតហើយសម្រាប់ឧក្រិដ្ឋជនដែលគ្មានផ្ទះសម្បែង។ ទោះជាយ៉ាងណា លោកកើត សារ៉ាយ ដែលជាប់នៅពន្ធនាគារព្រៃសប្រមាណ១៥ខែនោះ បញ្ជាក់ថា លោកមិនដែលប្រទះមានជនជាប់ឃុំណាម្នាក់មិនចង់ចេញពីពន្ធនាគារនោះទេ។
លោក កើត សារ៉ាយ៖ «ពីព្រោះម្នាក់ ឮថ្ងៃជិតចេញដេកមិនលក់បក់មិនល្ហើយ ឆ្លេឆ្លាចុះឡើង ពីព្រោះគុកមិនមែនជាកន្លែងសប្បាយហ៊ឺហាស្រួលឯណា សូម្បីតែខ្ញុំក៏មិនជឿដែរ អ្នកដល់ថ្ងៃហើយមិនព្រមចេញនោះ ពីព្រោះខ្ញុំជួបអ្នកទោសខ្លះរហូតដល់សុំសួរយោបល់ឱ្យខ្ញុំជួយ ដោយសារតែពួកគាត់ដល់ថ្ងៃចេញហើយ អត់ឃើញដីកាដោះលែងចេញពីតុលាការទៅទៀត រហូតអ្នកខ្លះជាប់លើសថ្ងៃ ដោយគាត់ដល់ថ្ងៃចេញហើយ មិនឃើញមានដីកាដែលត្រូវដោះលែងគាត់ឱ្យចេញពីពន្ធនាគារ ហើយបើតាមច្បាប់ពន្ធនាគារបើសិនដីកាមកដល់ហើយមិនអាចទុកបានទេ ដល់ម៉ោងណាគឺត្រូវដោះលែងម៉ោងហ្នឹង និយាយថា អ្នកដល់ថ្ងៃចេញហើយមិនចង់ចេញ គឺវាហួសពីការជឿ»។
ទាក់ទងនឹងភាពចង្អៀតណែនវិញ លោក នុត សវនា ឱ្យដឹងថា កន្លងមកអគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធនាគារ និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធបានយកចិត្តទុកដាក់ដោះស្រាយបញ្ហាចង្អៀតណែនក្នុងពន្ធនាគារតាមរយៈយន្តការបន្ធូរបន្ថយ និងលើកលែងទោស ការពន្លឿនសំណុំរឿងជាបន្តបន្ទាប់ ប៉ុន្តែលោកបញ្ជាក់ថា រយៈពេលចុងក្រោយនេះ ចំនួនអ្នកជាប់ឃុំបានកើនឡើងជិត ៤ម៉ឺននាក់មកវិញ ដោយសារបទល្មើសនៅសហគមន៍កើតឡើង។ លោកបារម្ភថា សន្ទុះអ្នកជាប់ឃុំកើនឡើងនេះធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការរស់នៅ សុខភាព និងអារម្មណ៍របស់អ្នកទោស។ ទោះយ៉ាងណាលោកថា អាជ្ញាធរពន្ធនាគារបន្តព្យាយាមដោះស្រាយជាមួយភាគីពាក់ព័ន្ធឱ្យស្របតាមបទដ្ឋានអប្បបរមា និងច្បាប់ស្ដីពីពន្ធនាគារ។
នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ (Licadho) លោក អំ សំអាត មានប្រសាសន៍ថា ការរើសអើងនិន្នាការនយោបាយ និងការធ្វើទារុណកម្ម គឺជាទង្វើរំលោភច្បាប់។ លោកថា កន្លងទៅអង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាតិ និងអន្តរជាតិ បានផ្តល់អនុសាសន៍ជាច្រើនដល់អាជ្ញាធរពន្ធនាគារ ដើម្បីកែលម្អចំណុចខ្វះខាតឱ្យស្របតាមស្តង់ដាររបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដែរ ប៉ុន្តែបញ្ហានេះនៅតែកើតមាន។
បើតាមលោក នុត សវនា រដ្ឋបានចំណាយ៣.៨០០រៀលលើរបបអាហារសម្រាប់អ្នកទោសម្នាក់ក្នុងមួយថ្ងៃ។ មន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សថា ៣.៨០០រៀលសម្រាប់អ្នកទោសម្នាក់ក្នុងមួយថ្ងៃពុំអាចជួយឱ្យអ្នកទោសទទួលទានអាហារមានជីវជាតិគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីទ្រទ្រង់រាងកាយឱ្យធន់នឹងជំងឺផ្សេងៗបាននោះទេ។
ប្រពន្ធអតីតអ្នកទោសមសិការចាត់ទុកពន្ធនាគារមិនមែនជាកន្លែងអប់រំកែប្រែនោះទេ តែជាកន្លែងធ្វើទារុណកម្ម បំបិទសិទ្ធិ និងធ្វើបាបលើផ្លូវកាយ និងផ្លូវចិត្ត។ ពួកគេថា ការណ៍ដែលអ្នកទោសនយោបាយសរសេរលិខិតសុំទោសលោក ហ៊ុន សែន កន្លងទៅនេះ មិនមែនកើតចេញពីឆន្ទៈពិតប្រាកដទេ ប៉ុន្តែដើម្បីប្តូរនឹងសេរីភាព និងរក្សាជីវិតដើម្បីបានជួបជុំគ្រួសារ។
មាត្រា៣៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ចែងថា ការបង្ខិតបង្ខំ កាធ្វើបាបលើរូបរាងកាយ ឬប្រព្រឹត្តកម្មណាមួយដែលបន្ថែមទម្ងន់ទណ្ឌកម្ម អនុវត្តចំពោះជនជាប់ឃុំឃាំង ឬជាប់ពន្ធនាគារ ត្រូវហាមឃាត់មិនឲ្យធ្វើឡើយ។
ចំណែកច្បាប់ស្ដីពីពន្ធនាគារឆ្នាំ២០១១ ហាមឃាត់ដាច់ខាតនូវរាល់ការធ្វើទារុណកម្ម ទង្វើអមនុស្សធម៌ ឬការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ផ្សេងៗ ដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មដល់ជនជាប់ឃុំ។
លើសពីនេះ មាត្រា២៨ចែងថា៖ ជនជាប់ឃុំ មានសិទ្ធិប្ដឹងតវ៉ាទៅប្រធានពន្ធនាគារ ឬទៅអគ្គនាយកនៃអគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធនាគារ ឬព្រះរាជអាជ្ញា ឬអគ្គព្រះរាជអាជ្ញាអមសាលាឧទ្ធរណ៍ ពីអំពើរំលោភរបស់ជនជាប់ឃុំដូចគ្នា ឬអំពើរំលោភរបស់មន្ត្រីពន្ធនាគារ។
មាត្រា២៨នៃច្បាប់ស្ដីពីពន្ធនាគារឆ្នាំ២០១១ ដដែលចែង៖ពាក្យបណ្ដឹងតវ៉ារបស់ជនជាប់ឃុំ ត្រូវធ្វើឡើងតាមរយៈមន្ត្រីពន្ធនាគារ ឬអ្នកសួរសុខទុក្ខផ្លូវការ ឬអ្នកសួរសុខទុក្ខសាច់ញាតិ ឬមេធាវីរបស់ជនជាប់ឃុំ ឬតំណាងអង្គការអយ្យការ។ រាល់បណ្ដឹងតវ៉ាត្រូវតែបានដោះស្រាយនិងឆ្លើយតប ក្នុងរយៈពេលសមស្រប។ គ្មានជនជាប់ឃុំណាម្នាក់ត្រូវបានដាក់ទណ្ឌកម្ម ឬត្រូវបានរើសអើងដោយសារតែបានដាក់ពាក្យបណ្ដឹង ឬការដាក់ពាក្យស្នើសុំនោះឡើយ។
ជនណាម្នាក់ដែលត្រូវតុលាការរកឃើញថា មានទោសពីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ហើយត្រូវបញ្ជូនខ្លួនទៅឃុំនៅពន្ធនាគារណាមួយ ជននោះបានបាត់បង់តែសេរីភាពដើរហើរប៉ុណ្ណោះ នេះបើយោងតាមច្បាប់កម្ពុជា និងច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិដែលកម្ពុជាបានផ្ដល់សច្ចាប័ន។ នោះមានន័យថា អ្នកទោសឬជនជាប់ឃុំ គ្រាន់តែមិនមានសេរីភាពដើរហើរ ព្រោះគាត់បានប្រព្រឹត្តល្មើសច្បាប់ដែលតម្រូវឱ្យតុលាការឃុំខ្លួនគាត់នៅកន្លែងមួយ ប៉ុន្តែសិទ្ធិសេរីភាពផ្សេងទៀតរបស់គាត់ដែលត្រូវការរស់ក្នុងភាពជាមនុស្សត្រូវនៅតែមានដដែល។ ដូច្នេះដើម្បីឱ្យរស់សមជាមនុស្ស ជនជាប់ឃុំត្រូវទទួលបានការហូបចុកសមរម្យ បន្ទប់ដេកសមរម្យ ទទួលបានសេវាសុខភាពសមរម្យ ទឹកស្អាត មានសិទ្ធិអានសៀវភៅ និងស្ដាប់ព័ត៌មាន មានសិទ្ធិជួបគ្រួសារ និងមេធាវី។ លើសពីនេះ រដ្ឋក៏ត្រូវរៀបចំឱ្យមានថ្នាក់បណ្ដុះបណ្ដាលវិជ្ជាជីវៈជំនាញនៅក្នុងពន្ធនាគារផងដែរ ដើម្បីឱ្យជនជាប់ឃុំមានមុខជំនាញ រកការងារធ្វើបានក្រោយពេលចេញពីពន្ធនាគារ ។ និយាយជារួម គុកឬពន្ធនាគារមិនមែនជាកន្លែងធ្វើបាបមនុស្សទេ ប៉ុន្តែគឺជាកន្លែងជួយអប់រំ និងផ្លាស់ប្ដូរអត្តចរិតរបស់មនុស្សពីអាក្រក់ទៅល្អ ដូច្នេះហើយទើបវាមានឈ្មោះមួយទៀតជាផ្លូវការថា «មណ្ឌលអប់រំកែប្រែ» ។ មាត្រា២នៃច្បាប់ស្ដីពីពន្ធនាគារឆ្នាំ២០១១ចែងថា ច្បាប់នេះមានគោលដៅដូចតទៅ៖ អប់រំ កែប្រែ ស្ដារនីតិសម្បទា ដើម្បីធ្វើសមាហរណកម្មជនជាប់ឃុំទៅក្នុងសង្គមវិញ និងទប់ស្កាត់ការប្រព្រឹត្តបទល្មើសសាជាថ្មី៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។