លោក សុខ មឿន ជាអ្នកសល់ជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមម្នាក់នៅខេត្តព្រៃវែង មានប្រសាសន៍ថា នៅក្នុងតំបន់ដែលលោករស់នៅ ព្រះសង្ឃចាប់ផ្តើមអវត្តមានតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៣ រហូតពេញមួយរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។
លោក សុខ មឿន បានឲ្យដឹងថា ៖ «លោកសង្ឃក៏អត់មានដែរ ចាប់តាំងពី៧៣មក គឺខ្ញុំដឹងថាគេផ្សឹកទាំងអស់ ចាប់ពី៧៣ រហូតដល់៧៩ហ្នឹង គឺអត់មានសាសនាទេ» ។
ក្នុងបទសម្ភាសន៍មួយជាមួយវិទ្យុឤស៊ីសេរី ដែលបានចោទថាខ្មែរក្រហមបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនានោះ នួន ជា ប្រធានរដ្ឋសភានៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ បានឆ្លើយបដិសេធថា នោះជាការដោះស្រាយអ្វីដែលចាស់ឱនថយដើម្បីកសាងថ្មីប៉ុណ្ណោះ ។
ភាពជាក់ស្តែងនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមដែលមានលោក នួន ជា ជាមេដឹកនាំកំពូលបន្ទាប់ពី ប៉ុល ពត នោះ រាល់សាសនាត្រូវបានបំបាត់ចោល ។ វត្តឤរាម ព្រះវិហារ ត្រូវបានបិទ ហើយប្រែក្លាយទៅជាឃ្លាំង ឬជង្រុកស្រូវ ជាកន្លែងចិញ្ចឹមសត្វ ជាមន្ទីរឃុំឃាំង ឬត្រូវកម្ទេចចោល ។
លោក ដាច់ ហុន នៅខេត្តពោធិ៍សាត់បានមានប្រសាសន៍ថា វត្តព្រះពុទ្ធសាសនាជាច្រើននៅក្នុងខេត្តនេះ ត្រូវបានកម្ទេចស្ទើរគ្មានសល់ ៖ «ខេត្តពោធិ៍សាត់គឺចង់អស់វត្ត កម្ទេចចង់អស់ ។ វិហារវាវ៉ៃយកទៅចាក់ថ្នល់ចាក់អី ។ វត្តនៅហ្នឹងសល់តិចតួច ប្រហែលជា 4-5វត្តអី» ។
លោក ព្រំ ហ៊ាង នៅខេត្តកណ្តាលបានបញ្ជាក់បន្ថែមដូច្នេះថា ៖ «គេមិនឱ្យមានមិនឱ្យជឿទេ គេថាបើទុកលោកត្រូវទុកវត្ត ហើយបើទុកវាំងទុកស្តេច ។ គេនិយាយតែប៉ុណ្ណឹង ហើយមើលស្តេចអីអត់មានឯណាពេលនោះ គ្មានទេគេបំបិទចោលទាំងអស់ ។ ស្តេចក៏គ្មាន លោកក៏គ្មាន» ។
ព្រះវិហារកាតូលិកភាគច្រើនបំផុតត្រូវបានកម្ទេចចោល ពីព្រោះពួកខ្មែរក្រហមចាត់ទុកគ្រិស្តសាសនាជាសាសនារបស់ចក្រពត្តិ ។
អ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្រហមបានសរសេរថា មេដឹកនាំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ជឿជាក់ថា សាសនាគឺជាឧបសគ្គចំពោះគោលបំណងដែលពួកគេចង់ឱ្យសម្រេចបាន ។ ដោយសារតែហេតុផលនេះហើយទើបពួកគេរិះរកមធ្យោបាយ ដើម្បីបំបាត់ចោលនូវការប្រតិបត្តិសាសនានានា នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ហើយដាក់ការគោរពបូជាចំពោះអង្គការបដិវត្តន៍ ជំនួសឱ្យការគោរពបូជាចំពោះសាសនាទៅវិញ ។
លោក ព្រុំ ហ៊ាង នៅខេត្តកណ្តាលបានមានប្រសាសន៍អំពីការគោរពនៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដូច្នេះថា ៖ «សូម្បីតែម៉ែឪក៏គេមិនឱ្យគោរពផងពេលនោះ ។ គេឱ្យសរសើរតែអង្គការគេ ។ អង្គការគេបានមានគុណ ។ គោរពអង្គការគេ ជឿតាមអង្គការគេ តាមអង្គការ ។ កុំឱ្យជឿអ្នកណា ក្រៅពីអង្គការហ្នឹងឱ្យសោះ ។ អង្គការគេហ្នឹងហើយធំ កំពូលភពគេនោះ» ។
ពួកខ្មែរក្រហមយល់ឃើញថា ឧបសគ្គផ្ទាល់ដ៏ចម្បងចំពោះមុខបដិវត្តន៍ គឺព្រះសង្ឃនៃពុទ្ធសាសនា និងចាស់ទុំដែលកាន់សាសនាអ៊ិស្លាម ។ ក្រោយជ័យជម្នះនៅថ្ងៃ ១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ពួកខ្មែរក្រហមបានផ្សឹកព្រះសង្ឃដោយបង្ខំ ហើយឱ្យទៅធ្វើការងារកសិកម្ម ដូចប្រជាជនដទៃទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដែរ ។
ព្រះតេជព្រះគុណ ខឹម សឿង នៅខេត្តកំពង់ស្ពឺបានមានពុទ្ធដីកាដូច្នេះ ៖ «ឤនេះដូចថា សឹកខ្លួនឯងក៏ដូចគេផ្សឹកដែរ ព្រោះយកទៅឯខាងលើឯណោះ ជិតចំប៉ីដីឆ្នាំង ។ យកទៅគេប្រជុំហើយគេប្រគល់ខោឤវឱ្យ ។ គេថាសាសនាហ្នឹងជិះជាន់គេ ។ ផ្សឹកអស់ ផ្សឹកហ្នឹងគឺ ៧៥ហ្នឹងតែម្តង ។ អត្មាសឹកទៅមានគ្រួសារ ហើយនៅក្នុងភូមិធម្មតាទេ ។ តែមកជំនាន់ ពត ចាប់ពី៧៦មកហ្នឹង គេឱ្យធ្វើចល័ត លើកប្រព័ន្ធភ្លឺ លើកទំនប់អីអ៊ីចឹងទៅ» ។
ទាក់ទងនឹងការផ្សឹកព្រះសង្ឃនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមនេះ លោក នួន ជា បានប្រាប់វិទ្យុឤស៊ីសេរី ដូច្នេះថា ៖ «សង្គមពេលនោះវាប្រែប្រួល ជាសង្គមសហករណ៍ សង្គមអី ។ ព្រះសង្ឃលោកក៏ត្រូវកែប្រែគំនិត លោកក៏ត្រូវសម្រួលជីវិតរបស់ព្រះអង្គទៅ អ៊ីចឹងដែរទៅ ។ នេះមិនមែនយើងមានចេញច្បាប់មិនឱ្យបួសមិនឱ្យអីទេ ។ យើងគិតពីរឿងស្រែសិន» ។
ព្រះពុទ្ធបដិមាត្រូវបានបំផ្លាញចោល ស្របតាមពាក្យខ្មែរក្រហមមួយឃ្លាបាននិយាយថា “កម្ទេចព្រះមួយអង្គ ចំណេញស៊ីម៉ង់ត៍មួយបាវ” ។
លោក កង សាខន នៅខេត្តបាត់ដំបងបានមានប្រសាន៍ដូច្នេះថា ៖ «ធ្វើបាបៗ ព្រះតែម្តង វត្តជ្រោយម្ទេស ។ ព្រះយកមកវ៉ៃកម្ទេចលាយថ្ម និងស៊ីម៉ង់ត៍ ខ្សាច់ធ្វើជាលានបោកស្រូវបែនស្រូវអីអ៊ីចឹងទៅ ។ ធ្វើលានយើងចាក់សាបអ៊ីចឹងណា៎ ។ វិហារដាក់ជាជង្រុកស្រូវ» ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យដែលត្រូវបានប្រកាសឱ្យប្រើនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦ បានប្រកាសថា ប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់រូបមានសិទ្ធិជឿជំនឿ ឬសាសនាណាក៏បាន ហើយក៏មានសិទ្ធិមិនមានជំនឿអ្វី ឬក៏មិនជឿសាសនាណាក៏បាន ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះក៏មានចែងបន្ថែមទៀតថា មិនអនុញ្ញាតឱ្យសាសនាប្រតិកិរិយា ដែលបំផ្លិចបំផ្លាញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងប្រជាជនកម្ពុជាដាច់ខាត ។ ប៉ុន្តែការគោរពប្រតិបត្តិខាងសាសនារបស់ប្រជាជនទូទៅត្រូវបានហាម ។ ព្រះសង្ឃអង្គណាដែលនៅតែរឹងរូស ត្រូវខ្មែរក្រហមចាប់ដាក់គុកហើយធ្វើគត់ ។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ ព្រះតេជព្រះគុណ ខឹម សឿង បានមានពុទ្ធដីកាដូច្នេះ ៖ «កាលណោះគ្រូឤត្មាគេចាប់ គ្រូនោះឈ្មោះ អ៊ឹម ឡឹង ។ ចាប់យកទៅសម្លាប់បាត់ទៅ ។ លោកឋានៈជាវិន័យធម៌នៅក្នុងស្រុកហ្នឹង ។ ឃុំគេបញ្ជាឈ្លបគេហ្នឹង ហើយឈ្លបហ្នឹងកូនសិស្សលោកដែរទេ ។ ឤហ្នឹងគេចង់យកមុខយកមាត់គេ» ។
ការវាយប្រហារទៅលើសាសនា ក៏ដូចជាវាយប្រហារទៅលើគ្រួសារនិងតម្លៃគ្រួសារដែរ ពីព្រោះខ្មែរក្រហមចង់កម្ទេចចោលទាំងស្រុងនូវតម្លៃទំនាក់ទំនង និងឥរិយាបថនានា ដែលមានមុនសម័យបដិវត្តន៍ ដើម្បីបង្កើតឡើងនូវតម្លៃថ្មី ទំនាក់ទំនងថ្មី មនុស្សថ្មី និងសង្គមថ្មីមួយ ។
ពួកគេក៏មិនអត់ឱនឱ្យដែរចំពោះអំណាចសីលធម៌ ដែលព្រះសង្ឃបានប្រតិបត្តិ នៅតាមជនបទស្រែចម្ការនោះ ដោយចាត់ទុកថា នោះជាការប្រជែងនឹងអង្គការបដិវត្តន៍ដោយប្រយោល ។ សំខាន់បំផុតនោះគឺ ពួកគេបានចាត់ទុកព្រះសង្ឃជាឈ្លើងសង្គម ជាបញ្ញើក្អែកពីអតីតកាល ដូច្នេះព្រះអង្គគ្មានកន្លែងជ្រកឡើយ នៅក្នុងសង្គមថ្មីចែសដែលខ្មែរក្រហមចង់បង្កើតឡើងនោះ ។
ព្រះតេជព្រះគុណ ខឹម សឿង បានមានពុទ្ធដីកាបន្ថែមដូច្នេះ ៖ «គេថាព្រះសង្ឃហ្នឹងអនុធន ជិះជាន់គេ សម្ងំសុខ ។ បើថាពុទ្ធសាសនា វាជាសាសនាជិះជាន់ បានជាគេបំបិទចោល ។ គេនិយាយតែពីរឿងសាសនា ព្រះពុទ្ធហ្នឹងតែម្តង គេត្រូវតែកម្ទេចចោល ពួកនេះហៅថាឈ្លើងជញ្ជក់ឈាមគេ» ។
ពួកខ្មែរក្រហមក៏បានយកចិត្តទុកដាក់ណាស់ដែរ ក្នុងការកម្ទេចចោលនូវការគោរពរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាចំពោះព្រះសង្ឃ និងពុទ្ធបដិមា ។
សាក្សីខ្លះបាននិយាយថា នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ពួកខ្មែរក្រហមបានចាត់ទុកព្រះពុទ្ធបដិមា ថាគ្រាន់តែជាស៊ីម៉ង់ត៍ប៉ុណ្ណោះ ហើយថាព្រះសង្ឃជាពួកវណ្ណៈជិះជាន់ មិនគួរឱ្យគោរពស្មើនឹងកូនក្មេងផងទេ ស្របនឹងពាក្យស្លោកមួយឃ្លាទៀតបានលើកឡើងថា “ថ្វាយបង្គំព្រះ ដូចថ្វាយបង្គំស៊ីម៉ង់ត៍ ថ្វាយបង្គំលោកសង្ឃ ដូចថ្វាយបង្គំកូនអ្នកស្រុក” ។
លោកតា រស់ ឡញ ឤយុ ៧៩ឆ្នាំ នៅខេត្តសៀមរាប មានប្រសាសន៍រំឭកឡើងវិញដូច្នេះ ៖ «អត់ឱ្យជំនឿទេ ។ វាថា "សំពះព្រះ ដូចសំពះស៊ីម៉ង់ត៍ សំពះលោកសង្ឃ ដូចសំពះកូនអ្នកស្រុក" ។ វាមិនឱ្យគោរព វាឱ្យជម្រុះឱ្យអស់» ។
ចំពោះសាសនាអ៊ិស្លាមវិញ ក៏ត្រូវពួកខ្មែរក្រហមហាមមិនឱ្យជនជាតិចាមគោរពប្រតិបត្តិដែរ ។ អ្នកស្រី កុប អៃសះ នៅខេត្តកំពង់ធំ មានប្រសាសន៍រំឮកឡើងវិញដូច្នេះ ៖ «គេមិនឱ្យកាន់សាសនាហ្នឹង អត់ឱ្យយើងគោរពទេ ។ សាសនាអីធ្វើបាបមិនហូបសាច់ជ្រូកសាច់អី ។ គេមិនកាន់សាសនាហ្នឹងទេ» ។
អ្នកដែលនៅរស់ពីរបបខ្មែរក្រហមបានឱ្យដឹងដែរថា ប្រជាជនកម្ពុជាជាច្រើនបានបន្តប្រារព្ធពិធីសាសនានានាដោយលួចលាក់ ប៉ុន្តែរាល់ទង្វើទាំងនេះសុទ្ធតែប្រព្រឹត្តទៅដោយបុគ្គលឯកជនម្នាក់ៗ មិនមែនជាសមូហភាពទេ ។
លោកតា រស់ ឡញ មានប្រសាសន៍ថានៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ លោកតែងលួចសូត្រធម៌ស្ងាត់ៗ ៖ «អត់ឱ្យជំនឿទេ ក៏ប៉ុន្តែយើងលួចលាក់ណា៎... ។ ថ្វាយបង្គំអីយើងនៅឯផ្ទះយើងស្ងាត់ អីទៅ ។ សូត្រធម៌សូត្រឤថ៌ពេលដេកអី» ។
ចំណែកឯអ្នកស្រី ហ្វា អ៊ីម៉ាស់ ក៏មានប្រសាសន៍ដូចគ្នានេះដែរ ៖ «ថ្វាយបង្គំបានទេ រឿងគោរពដាច់ខាតអត់បានទេ ។ ថ្វាយបង្គំមាន ក៏ប៉ុន្តែលួច អត់ឱ្យវាដឹង ។ ថ្វាយបង្គំកន្លែងណាស្ងាត់ៗ ។ យើងនៅផ្ទះយើងចេះតែលួចៗទៅ ។ អត់មានគេឃើញទេ» ។
ពីឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ មានព្រះសង្ឃនិងអ៊ិស្លាមសាសនិកជនមួយចំនួនតូច បានចូលរួមចំណែកធ្វើបដិវត្តន៍ ហើយបានបោះបង់ចោលជំនឿសាសនារបស់គេ ដើម្បីចូលរួមក្នុងជួរខ្មែរក្រហម ។ ប៉ុន្តែក៏មានព្រះសង្ឃ និងអ៊ិស្លាមសាសនិកជនភាគច្រើន មានជំនឿ់យ៉ាងមុតមាំលើការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងអ៊ិស្លាមសាសនា ហើយគ្មានបំណងជម្រុះចោលជំនឿទាំងនោះឡើយ ។
អ្នកស្រី កុប អៃសះ ក៏បានឱ្យដឹងថាសាច់ញាតិរបស់អ្នកស្រីម្នាក់ត្រូវខ្មែរក្រហមចាប់យកទៅបាត់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ៖ «អ៊ំខ្ញុំផ្ទាល់ខំថ្វាយបង្គំយប់ងងឹតហើយហ្នឹង ថ្វាយបង្គំប្រហែលម៉ោង ៧កន្លះ ។ គិតទៅដឹងភ្លាម គេចាប់យកតាំងពីហ្នឹង ។ សង្គ្រាជយកទៅវ៉ៃចោលទល់ឥឡូវ ។ វ៉ៃចោលនៅបារាយណ៍សណ្តែក ខេត្តកំពង់ធំ» ។
នៅឯខេត្តកំពង់ចាមវិញ អ្នកស្រី ហ្វា អ៊ីម៉ាស់ ក៏បានឱ្យដឹងដូចគ្នានេះដែរ ៖ «បងប្អូនខ្ញុំឈ្មោះ អរុណ ថ្វាយបង្គំឱ្យគេឃើញ ។ គេអត់ឱ្យយើងសំយ៉ាំងទេ ។ សូម្បីតែកូរឤនខាងអ៊ិស្លាម ក៏គេឃើញគេយកចោលដែរ ។ អត់ឱ្យបាននៅលើផ្ទះមួយទេ» ។
ពួកខ្មែរក្រហមបានបំបែរប្រទេសកម្ពុជាឱ្យមនុស្សគ្រប់ៗគ្នា ត្រូវស្ថិតនៅក្រោមវិន័យ និងជាទីដែលត្រូវមានស្វាមីភក្តិចំពោះអង្គការ ដូចដែលព្រះសង្ឃធ្លាប់មានចំពោះព្រះចៅអធិការ ឬមេវត្តដូច្នោះដែរ ។ ពួកខ្មែរក្រហមបានទាមទារឱ្យមនុស្សគ្រប់គ្នាមានស្វាមីភក្តិចំពោះគេដោយឥតសង្ស័យ ដូចដែលគេធ្លាប់មានចំពោះព្រះសង្ឃ ហើយក៏បានទាមទារនូវរាល់អំណាចទាំងអស់ ដូចដែលខ្មែរអ៊ិស្លាមមានចំពោះព្រះជាម្ចាស់ និងគម្ពីរកូរឤនដូច្នោះដែរ ។
ជាការពិតនៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ក៏មានទាំងមេដឹកនាំសាសនា មូស្លីម សាសនាព្រះពុទ្ធ និងសាសនាផ្សេងៗទៀត ដែលត្រូវបានសម្លាប់ផងដែរ ៕