Ümidwar sha'ir abdughopur qutluqof “Hayatning azadliqtek tatliqi yoq”

Sha'ir abdughopur qutluqof ependi(otturida) sebdashliri bilen. (Waqti we orni eniq emes)

Sha'ir abdughopur qutluqof ependi(otturida) yashlar bilen bille. (Waqti we orni eniq emes)

“Raz idim: azadliqni körüp ölsem. . . Hayatning azadliqtek tatliqi yoq!” mana bu ömrining tengdin tolisini özning kindik qéni tökülgen ana yurtidin mehrum halda ötküzgen sha'ir abdughopur qutluqofning hörlük-azadliqqa bolghan teshnaliqi ipadilen'gen misralirining biridur.

Undaqta, abdughopur qutluqof kim?

Abdughopur qutluqof 1936-yili Uyghur élining ghulja shehiride dunyagha kelgen. 1960-Yili ürümchidiki pédagogika institutining til we edebiyat fakultétigha tamamlighan. U Uyghur klassik we hazirqi zaman yazghuchilirining shundaqla abay, abdulla toqay, sedirdin eyni qatarliq qérindash xelqler ediblirining ijadiyetlirini ishtiyaq bilen ögen'gen hem özimu edebiy ijadiyet bilen shughullinishqa bashlighan.

Abdughopur qutluqof xitay hakimiyitining Uyghur diyarida élip barghan siyasiy basturushliri seweblik 1962-yili qazaqistan'gha köchüp kétishke mejbur bolghan. U qazaqistan'gha yerleshkendin kéyin deslepte mu'ellimichilik qilghan, andin 1970-yildin tartip “Uyghur awazi” we “Yéngi hayat” gézitliride ishligen. Edib 1998-yili dem élishqa chiqqan bolsimu, emma edebiy ijadiyitini dawamlashturmaqta.

Abdughopur qutluqofning 1965-yili Uyghur xelqining qehriman qizi rizwan'gül heqqide yazghan dastani qazaqistanda Uyghur tilida chiqidighan jumhuriyetlik gézit “Kommunizm tughi” da bésilghan. Uning “Öchmes yultuzlar” namliq tunji toplimi 1967-yili “Jazushi” neshriyati teripidin neshr qilin'ghan. Buningdin tashqiri sha'irning “Yar we diyar”, “Gül we köngül”, “Jesur janlar”, “Sadaqet setirliri”, “Qiran qismiti”, “Uyghuristan” qatarliq 20 ge yéqin toplamliri Uyghur, qazaq, rus, özbék, qaraqalpaq, qirghiz tillirida neshr qilindi.

Hayatning azadliqtek tatliqi yoq

Abdughopur qutluqof

“Biri qoghlap, biri baghlap tartmisa,

It chéghida uwisidin ketmigey”.

Éytay désem dilimdiki derdimni,

Baghrim, sanga yétermu, ye yetmigey?!

Bir chagh eziz bu béshimgha kün chüshkech,

Elni tashlap, tilep chiqtim panahliq.

Bu jahanda barmékintang bilmeymen,

Buningdinmu artuq yüzi qaraliq!

Bolmisighu senmu mendek dertmending,

Baghrim qazaq, hésdashliqqa yar ‍iding!

“Kel baghrim!” -dep quchaq échip, qarshi ép,

Qérindashliq-qandashliqqa yariding.

Bizni bölüp turghan peqet tiken sim,

Gireleshken Uyghur, qazaq élimiz,

Sen mehmudni “Ellame” dep bilgendek,

Biz abayni “Ewliya” dep bilimiz. . .

“Allaning özide rast, sözide rast!”

Dep yadlap chiqqandighu bu tilimiz.

Tilimiz tügül birghu pak dinimiz,

Dinimiz tügül birghu aq dilimiz. . .

Baghrim qazaq, séning barken amiting,

Qan'gha-qanche patqan mendek qamiting!

Bolmisighu ulugh abay, muxterni

Uchum qilghan emesmidi qaniting.

Aqpashagha teslim bop, tiz pükmigen,

Tazabek baturungni tonudingmu?!

Aq éyiq, ejdihadin tep tartmighan,

Osmanning kimlikini soridingmu?!

Elaxan tazabekni tutup bermey,

Eslide chin dostluqqa yarighandi.

Aqpasha namerdlik qip, bésip kirip,

Uyghurni bar textidin ayrighandi. . .

Qaziqim aqqudek köngli aq xelq,

Uyghurgha ata bir qandash-qérindash.

Ularning chin dostluq timsali üchün-

Xantengri kökke bash tirep turghan tash. . .

Uyghurning qazaqqa héch yatliq i yoq,

Ikkimiz bir atidin tarighan'ghu! . .

Atilla zamanida aghzimizgha-

Qeshqerdin ta rimghiche qarighan'ghu! . .

Uyghurning qazaqqa héch yatliqi yoq,

Bu künde qazaqchilik shatlighi yoq. . .

Raz idim: azatliqni körüp ölsem. . .

Hayatning azadliqtek tatliqi yoq!

“Égémén qazaq éli” qutluq bolsun,

Quchaqlay, baghrimgha sen baghringni yaq.

Qulluqning derdinimu mendek tartting,

Biz üchün yolimizgha bol sham-chiraq!

Égémén éling qutluq bolsun, qazaq. . .